آیا حضور مردم در انتخابات ایران یک شبه دموکراسی را در ایران فراهم آورده است ؟

در مطالعه و بررسی نظام‎های سیاسی، پرسش از نوع ساختار قدرت و رابطه مردم و حکومت همواره کانون توجه و موضوع مورد مطالعه پژوهشگران بوده است، لکن تفاوت و تمایز ساختار قدرت در نظام‎های سیاسی از جمله نظام جمهوری اسلامی ایران به گونه‎ای است که برخی از کسانی که با الگو و معیار قرار دادن نظام‎های لیبرال دمکراسی به مقایسه نشسته‎اند را به اشتباه و کژراهه‎های غیرقابل توجیه کشانده است لذا با تعبیر به اینکه «جامعه ما در حال گذار از ساخت قدرت الیگارشیک (گروه اندک) به شبه دمکراسی است.»[1] درصدد بیان این هستند که طبقه‎ای که تعدادش کمتر است تمام وظایف سیاسی را انجام می‎دهد و قدرت را در انحصار خود دارد و از مزایایی که قدرت به همراه می‎آورد بهره‎مند می‎گردد.»[2] و «اقلیت سازمان یافته همیشه بر اکثریت کمتر سازمان یافته یا سازمان نیافته در جامعه پیش می‎جوید.»[3] با این حال به رغم این تعبیرات و انتساب ها درباره ساختار قدرت و رابطه مردم و حکومت در جمهوری اسلامی، امام خمینی که با درایت تمام، رهبری داهیانه‎شان را در نظام جمهوری اسلامی به منصه ظهور رساندند می‎فرمایند: «این توطئه‎اسلام است که در امور سیاسی ایران پانصد نفر دخالت کنند. باقیشان بروند سراغ کارشان یعنی مردم بروند سراغ کارشان، هیچ کار به مسائل اجتماعی نداشته باشند.»[4] و همچنین می‎فرمایند: «باید همه زن‎ها و همة مردها در مسائل اجتماعی، مسائل سیاسی وارد باشند و ناظر باشند هم به مجلس ناظر باشند، هم به کارهای دولت ناظر باشند، اظهارنظر بکنند، ملت باید الان همه‎شان ناظر امور باشند، اظهارنظر بکنند.»[5]در واقع امام خمینی(ره) با نفی طبقاتی بودن جامعة اسلامی اظهار می‎دارند که «اسلام طبقه‎ای را بر طبقة دیگر ترجیح نداده است اسلام تمام طبقات را مساوی دانسته است.»[6] و بدین خاطر ما با بررسی عینی و دقت نظر در توزیع قدرت و گردش کارگزاران نظام در این دو دهه بعد از پیروزی انقلاب به این موضع هدایت می شویم که تعبیر الیگارشی دربارة ساختار قدرت در خصوص نظام جمهوری اسلامی، سخن ناروایی است.اگر در بخش‎های مختلف ساختار قدرت توجه نماییم بر هر منصفی مخفی نمی‎ماند که در نظام جمهوری اسلامی مجلس نمایندگان جایگاه مهم و جدی را داشته و «در رأس امور است.»[7] و نمایندگان آن منتخب مردم بوده و نحوة انتخاب آنها نه تنها از طریق رقابت‎های سیاسی احزاب امکان‎پذیر است بلکه حتی راهیابی نامزدهای مستقل و غیر وابسته به حزب‎های سیاسی که نوعی الیگارشی بر آن حاکم است امکان داشته و در این چند دورة مجلس شورا این امر محقق شده و نحوة تصمیم‎گیری نمایندگان منتخب مردم بدون اتکاء و وابستگی به احزاب و الیگارشی بودن آن بوده است .آیت‎الله خامنه‎ای در این باره که مشارکت عموم مردم همواره مورد اهتمام مسؤولین بوده است می‎فرمایند: «در کشور ما، انقلاب از روز اول، همة نقش‎ها در همة امور را به مردم داده است یعنی مجلس را که محل قانونگذاری است مردم تشکیل می‎دهند و نمایندگان مردم به آنجا می‎روند و هیچ کس هم حق ندارد نماینده‎ای را به مردم تحمیل کند.رئیس جمهور را که ـ مجری امور و مدیر و رئیس اداره کشور است ـ مردم با آرای خودشان انتخاب می کنند این وضعی است که انتخابات ریاست جمهوری در ایران دارد حتی در کشورهای دمکراتیک غرب هم این وضعیت نیست (که) هر حزبی، اسم کسی را به عنوان کاندیدا ذکر می‎کند. مردمی که به آن کس رأی می‎دهند، در حقیقت به آن حزب رأی می‎دهند و خیلی‎ها آن کس را اصلاً نمی‎شناسند، به هر جهتی طرفدار این حزبند و انگیزه‎های گوناگون اقتصادی و سیاسی و غیرسیاسی موجب می‎شود که طرفدار فلان حزب باشند و به خاطر طرفداری آن حزب، به کاندیدای آن تشکیلات رأی می‎دهند (اما در ایران اسلامی) مردم در انتخاب دستگاه قانونگذاری مباشرتاً و مستقیماً دخالت می‎کنند در انتخاب دستگاه اجرایی و رئیس قوه مجریه، مردم خودشان دخالت می‎کنند، حتی در انتخاب رهبر ـ با اینکه رهبری یک منصب الهی است و تابع ملاک‎های الهی و معنوی و واقعی است ـ باز مردم نقش دارند کما اینکه مشاهده کردید مجلس خبرگان که نمایندگان مردمند می‎نشینند کسی را معین و انتخاب می‎کنند اگر همان کسی که مجلس خبرگان انتخاب کرد، مورد قبول مردم نباشد باز رهبری او جا نخواهد افتاد. پس آحاد و عامه مردم، علاوه بر اینکه به صورت غیر مستقیم ـ از طریق مجلس خبرگان ـ رهبر را معین می‎کنند، مستقیماً هم نسبت به شخص رهبر نظر و تصمیم دارند و خواست و ارا ده آنهاست که در حقیقت یک رهبر را رهبر می‎کند و به او امکان تصرف و قدرت امر و نهی و قبض و بسط می‎دهد.[8]لذا شگفت‎انگیز است که برخی از کسانی که نمی‎توانند حضور و مشارکت مردم را انکار نمایند با یک موضع‎گیری متضاد و با بهانه‎جویی تمام مشارکت میلیونی مردم را مشارکت تهییجی و پوپولیستی دانسته‎ و گفته اند «جامعه ما از مشارکت پوپولیستی[9] به مشارکت نهادینه در حال عبور است.»[10] آیا به راستی این همان چشم فرو بستن در قبال حضور و مشارکت فعال و قانونمند مردم نیست؟ دربارة اهتمام به قانومند و نهادینه شدن مشارکت مردم آیت الله خامنه‎ای می‎فرمایند: «در یک سال ـ که همان سال 58 باشد ـ امام خمینی(ره) چهار بار از آراء مردم برای چیزهای گوناگون استفسار کرد؛ برای اصل نظام، برای قانون اساسی نظام، برای ریاست جمهوری برای تشکیل مجلس شورای اسلامی.»[11] و همچنین می‎فرمایند: «امام می‎توانست یک قانون اساسی مطرح کند، همه مردم، یا یک اکثریت قاطعی از مردم هم یقیناً قبول می کردند. می‎توانست عده‎ای را معین کند و بگوید اینها بروند قانون اساسی بنویسند... امام این کار را نکرد امام انتخابات خبرگان (قانون اساسی) به راه انداختند، حتی عجله داشتند که این کار هر چه زودتر انجام بگیرد.»[12] بنابراین مشارکت قانونمند مردم در عرصه‎های مختلف نظام همواره مورد اهتمام امام و مسؤولین نظام بوده و در این 24 سال بعد از پیروزی انقلاب هر ساله در ایران اسلامی انتخابات برگزار شده است و مشارکت مردم نه تنها حق قانونی منظور شده، بلکه به عنوان تکلیف الهی از جانب علمای دین مورد تأکید و توصیه قرار گرفته است. حق و تکلیف بودن مشارکت قانونی مردم از ظرافت‎های خاصی است که برخی را به خاطر عدم آگاهی به اشتباه انداخته است حضور و حق مشارکت فعال مردم که خاستگاه دینی داشته و مورد توصیه علمای دین می‎باشد. از افتخارات جمهوری اسلامی است که در دنیای غرب نظیر ندارد و این در حالی است که دنیای غرب با بحران مشارکت مواجه شده و با انزوای دین و عدم توصیه نهادهای دینی به مشارکت مردم و بی‎توجهی به حقوق فطری آنها، شهروندان آن دیار جمعیتی خنثی و بی‎نظر و محروم در برابر سرنوشت اجتماعی خویش از عرصه‎های سیاسی اجتماعی حذف گردیده‎اند. آیت الله خامنه‎ای در این باره می‎فرمایند: «در دمکراسی‎های غربی عدّه‎ای پای صندوق‎های رأی می‎آیند و رأی می‎دهند گاهی سی و هفت درصد حائزین شرایط را تشکیل می‎دهند، مثلاً در انتخابات اخیر آمریکا حدود سی و هفت درصد شرکت کننده بیشتر نبود. هیچ وقت به اندازه شصت و هفت درصد و هفتاد درصدی که در انتخابات ریاست جمهوری و مجلس، چه مجلس پنجم و چه مجلس ششم، ملاحظه کردید، شرکت نمی‎کنند.»[13]بنابراین بهتر است با غنیمت شمردن حضور و مشارکت آگاهانه مردم و با قدرشناسی از این ولی‎نعمتان ،جامعه‎ای را که در آن حدیث شریف نبوی «کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته»[14] حاکم می‎باشد ارج نهیم.پاورقی ها:[1] . پولادی، کمال، روزنامة ایران (گذر از الیگارشی به شبه دمکراسی) 17/3/82، ص 9.[2] . مایکل راش، جامعه و سیاست، (انتشارات سمت)، ص 66، به نقل از گاتانوموسکا، طبقه حاکم، 1939، ص 60.[3] . مایکل راش، جامعهو سیاست، انتشارات سمت، ص 67. [4] . نوسازی جامعه از دیدگاه امام خمینی (ره)، محمد حسن حسنی، نشر عروج، ص 196 به نقل از صحیفه نور، ج 18، ص 245.[5] . همان، پیشین. [6] . همان، ص 226، به نقل از صحیفه نور ج 6، ص 167.[7] . همان، ص 199، به نقل از صحیفه نور، ج 17، ص 91.[8] . ویژگی‎های انقلاب اسلامی در آینة نگاه مقام معظم رهبری، مؤسسه قدر ولایت، ص 61، 66.[9] . populist (مردم باورانه، عوام‎گرا)، (در پایان قرن 19 مارکسیستهای روسیه ـ که به عمل سازمانی باور داشتند ـ به همة روش‎های انقلابی رقیبان غیرمارکسیست خود برچسب پوپولیست زدند و این عنوان به صورت تحقیرآمیز رواج یافت)، آشوری داریوش، دانشنامة سیاسی، انتشارات مروارید، 1380.[10] . پولادی، کمال، پیشین.[11] . ویژگی‎های انقلاب اسلامی در آینة نگاه مقام معظم رهبری، همان، ص 124.[12] . همان.[13] . مقام معظم رهبری آیت الله خامنه‎ای، روزنامه رسالت، 23/4/79، ص 6.[14] . میزان الحکمة، محمدی ری‎شهری؛ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ج 4، ص 337. .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه