تخمین زمان مطالعه: 3 دقیقه
مكّي يا مدني بودن سوره مباركه حمد، مورد اختلاف است؛ بيشتر مفسران برآنند كه در مكّه نازل شده است(١). برخي نيز آن را مدني ميدانند(٢) و بعضي نيز قائلند كه خداي سبحان براي تشريف اين سوره و تاكيد بر اهميّت آن، دوبار (يك بار در مكّه و بار ديگر در مدينه) آن را فرو فرستاده است.(٣)اختلاف درباره مكّي يا مدني بودن سوره حمد ثمره تفسيري ندارد؛ زيرا مشتمل بر آيهاي نيست كه معنايش به اختلاف نزول، مختلف و متفاوت شود، ليكن براي مكّي بودن آن، دلايل چندي بيان داشتهاند: 1 ـ خداي سبحان در سوره مباركه حِجْر به پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) ميفرمايد: "ولقد اتيناك سبعاً من المثاني والقران العظيم"(٤). با توجه به اين كه سوره مباركه حجر از سورههاي مكّي است و مراد از "سبعاً من المثاني" در آن، به شهادت روايات معصومين (عليهمالسلام) سوره حمد است(٥) و از طرفي اعطاي "السبع المثاني" به پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) با لفظ ماضي "اتيناك" بيان شده است، پس سوره حمد نيز مكّي است و قبل از سوره حِجْر نازل شده است.2 ـ در روايات فريقين آمده است كه قِوام نماز به سوره مباركه فاتحة الكتاب است: "لا صلاة إلاّ بفاتحة الكتاب"(٦) و نماز، پيش از هجرت در مكّه تشريع شده است. استاد علّامه طباطبايي (قدسسرّه) ميفرمايد:گرچه نماز با هيئت و ويژگيهاي كنوني آن در شب معراج تشريع شد، امّا از آيات فراواني در سورههاي مكّي از جمله آيه كريمه "ارايت الذي ينهي * عبداً إذا صلّي"(٧) بر ميآيد كه در اوايل بعثت نيز اصل نماز، دست كم به صورت سجده و تلاوت بخشي از قرآن، تشريع شده بود.(٨)3 ـ در بـرخي از تفاسير اهلسنت براي اثبات مكي بودن سوره مباركه حمد به رواياتي از حضرت اميرالمؤمنين (عليهالسلام)، استناد شده است؛ مانند: "نزلت فاتحة الكتاب بمكة من كنز تحت العرش"(٩). در جوامع روايي شيعي نيز حديثي به اين صورت از آن حضرت (عليهالسلام) نقل شده است: "فاوّل ما نزل عليه بمكة فاتحة الكتاب..."(١٠). همچنين حضرت امام صادق (عليهالسلام) ميفرمايد: "فأوّل ما نزل علي رسول الله بمكة بعد أن نُبّي الحمد".(١١)١ ـ درّالمنثور، ج1، ص10.٢ ـ مجمع البيان، ج1، ص17.٣ ـ كشاف، ج1، ص1؛ الكاشف، ج1، ص31.٤ ـ سوره حجر، آيه 87.٥ ـ بحار، ج89، ص235؛ تفسير برهان، ج1، ص41؛ صحيح مسلم، ج2، ص9؛ مستدرك حاكم، ج1، ص238.٦ ـ عوالى اللئالى، ج1، ص196.٧ ـ سوره علق، آيات 9 ـ 10.٨ ـ الميزان، ج20، ص 325.٩ ـ درّالمنثور، ج1، ص10؛ الإتقان، ج1، ص12.١٠ ـ مجمع البيان، ج10، ص405.١١ ـ بحار، ج82، ص52.مأخذ: ( تفسیر تسنيم، ج ١، ص ٢٦٦) .
راسخون
تماس با ما
آدرس : آزمايشگاه داده کاوي و پردازش تصوير، دانشکده مهندسي کامپيوتر، دانشگاه صنعتي شاهرود
09111169156
info@parsaqa.com
حامیان
همكاران ما
کلیه حقوق این سامانه متعلق به عموم محققین عالم تشیع است.