اگر علت همسران متعدد امامان و پیامبران تعدیل غریزه ی جنسی بوده و طبیعت و مزاج انان این گونه بوده است، پس این یعنی تک همسری برای انان کافی نبوده و اگر همسران دیگری اختیار نمی کردند به گناهان بسیار و شهوترانی و زنا دست میزدند؟ایا تنها علت معصومیت انان داشتن همسران متعدد بوده است؟

پناه بر خدا از این نوع نگاه و اندیشه نسبت به ساحت مقدس معصومین و برگزیدگان خدا که چراغهای هدایت تمام بشریتند هرچند در زندگی عادی مثل دیگر مردمان، زندگی و امرار معاش می کردند. بقول مولوی کار پاکان را غیاث از خود مگیر گر که باشد در نوشتن شیرشیر !لازم است با مطالعه دقیق و عمیق برای این نوع سوالات و نگرش های خود جوابی در خور پیدا کنیم.درباره علت ازدواج هاى متعدد پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و فراوانى همسران وى که دستاویز تهمت هاى ناجوانمردانه مستشرقان نیز، بوده اند ، به نکات ذیل اشاره مى کنیم: 1. از ویژگی هاى اختصاصى رسول اللَّه(صلى الله علیه وآله)، امکان ازدواج با بیش از چهار همسر به صورت عقد دائم بود (مجمع البیان، ج 8، ص 364.) این عدم محدودیت، بیش از ده سال دوام نیافت و پس از آن، ازدواج تازه براى آن حضرت تحریم شدسید محمد حسین طباطبایى، فرازهایى از اسلام، ص 174. که آیه 52 سوره احزاب، بدان اشاره دارد. از این رو، آزادى ازدواج نامحدود در یک دوره ده ساله، همگان را به رمز گشایى این حکمت الهى سوق مى دهد. 2. تعدد زوجات و همسران در آن زمان، در منطقه عربستان، یک امر عادى و متداول بود و مختص به رسول خدا نبود و با مسائل هر زمان و مکان، باید با توجه به معیارها و استانداردهاى همان زمان و مکان، نگاه کرد. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) با بسیارى از رسوم زمان خود که در تضاد با اهداف و اصول تربیتى اسلام نبودند، مخالفتى نکرد؛ بلکه با واقع گرایى با آنها رو به رو شد تا کم کم آنها را تصحیح کرد و یا از اساس، برطرف ساخت. 3. حقوق زن در دوره تاریک جاهلى، دستخوش هوسرانى مرد قرار گرفته بود و این حقوق نابود شده، به دست پیغمبر، زنده شد و زن به مقام خویش نایل گردید؛ بدان حد که یکى از آخرین توصیه هاى پیامبر، رعایت جایگاه زن بود و فرمود: «اللَّه اللَّه فى النساء». بسیار مراقب حقوق زنان باشید .4. پیامبر در 25 سالگى با حضرت خدیجه ازدواج کرد و دوران جوانى و میان سالى را با او گذراند و تا 50 سالگى، یعنى سال دهم بعثت، فقط با آن بانوى بزرگ زیست و تا هنگام درگذشت حضرت خدیجه، با کسى ازدواج نکرد. اگر او شهوت ران بود، همزمان با حضرت خدیجه با زنان دیگری، پیوند زناشویى مى بست. 5. اگر سخنى در باره ازدواج هاى متعدد مطرح است، درباره مقطع پس از رحلت نخستین همسر پیامبر است؛ زیرا ازدواج هاى متعدد او در 13 سال آخر عمر، یعنى در حد فاصل سنین 50 تا 63 سالگى رخ داد؛ دوره اى که سال هاى پایانى اقامت در مکه و دوران اقامت در مدینه را شامل مى شود. به طور قطع، آن ازدواج ها، عوامل گوناگون دینى، سیاسى، اجتماعى و اقتصادى داشت و براى حل مشکلات جارى بود؛ زیرا 50 سالگى، اقتضایى براى خوش گذرانى جنسى مرد ندارد. علاوه بر این، بسیارى از زنانى که پیامبر با آنان ازدواج کرد، بیوه بودند؛ جز یک نفر و اکثر آنها از جهت سنى بالاتر و حتى پیر بودند و برخى بارها با ناسازگارى ها و حسادت هاى زنانه، پیامبر(صلى الله علیه وآله) را مى آزردند.ر.ک: تحریم (66)، آیه 1 - 5. معلوم است که این روش و این نوع ازدواج، روش شهوت رانان نیست. با این محاسبه، یک انسانِ محقق دوراندیش، نمى تواند براى آن حضرت، انگیزه هاى شهوانى در نظر بگیرد؛ چون ازدواج هاى متعدد، هنگامى ناپسند است که بر محور امیال جنسى استوار باشد که درباره پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)، چنین برداشتى، ناصواب است. همچنین انسان هاى شهوات ران و تنوع طلب، معمولاً از ازدواج هاى دائم شانه خالى مى کنند و به کامرانى هاى گذرا و آنى مى پردازند؛ در حالى که در زندگى پیامبر، چنین امرى مشاهده نشد. 6. علت ازدواج هاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) را در موارد ذیل، مى توان تحلیل کرد: الف) اجراى حکم الهى و زدودن افکار غلط جاهلى؛ مانند ازدواج با زینب دختر جحش. ب) تقویت جایگاه اجتماعى زنان آسیب دیده، همچون زنان بیوه و اسیر و رفع تلقى منفى عصر جاهلى در کم ارزش بودن یا بى ارزش جلوه دادن آن زنان . ج) دلجویى از زنان، به دلیل آسیب هایى که آنان به خاطر پذیرش اسلام، متحمل شدند؛ مانند ازدواج با ام حبیبه. د) یک حرکت سیاسى و برقرارى پیوند با قبایل و طوایف بزرگ عرب و جلب پشتیبانى آنان؛ چون پیوند با عایشه ، حفص مانند این دو . ه) محافظت و تأمین زندگى بیوه زنان درمانده و فقیر و یتیمان به جاى مانده؛ مانند ازدواج باام سلمه و زینب، دختر خزیمه. و) نشان دادن عظمت، شکوه و قدرتمندى اسلام و مسلمین؛ مانند ازدواج با صفیه. ز) حفظ آنان از خطرات جانى؛ مانند وصلت با سوده. ح) آزادسازى اسیران و بردگان؛ مانند ازدواج با جویریه.ر.ک: المیزان، ج 4، ص 195 ؛ علامه طباطبایى، بررسى هاى اسلامى، ص 132 - 139؛ مؤسسه در راه حق، نگرشى کوتاه به زندگى پیامبر اسلام، ص 29؛ رسولى محلاتى، تاریخ انبیاء، ج 3، ص 475. 7. دربارهر این که آیا پیامبر مى توانست بین این همه همسر، عدالت برقرار کند، به این نکته اشاره مى کنیم که با توجه به شرایط زندگى خانوادگى در آن زمان و نبود تجمل هاى امروزى و روحیه و اخلاق بسیار عظیم و با کرامت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)، مسئله به راحتى قابل درک است. به گفته عایشه، رسول خدا(صلى الله علیه وآله) همواره در تقسیم (اوقات و حقوق همسرانش)، به عدالت رفتار مى کرد.سنن ابن ماجه، ج 1، ص 633. رسم پیامبر این بود که هیچ یک از ما را بر دیگرى ترجیح نمى داد؛ با همه به عدالت و تساوى کامل رفتار مى کرد و کمتر روزى اتفاق مى افتاد که به همه زنان خود سر نزند و احوال پرسى و تفقد نکند.سنن ابى داود، ج 1، ص 474. پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) حتى در بیمارى اى که منجر به رحلت وى شد و توانایى حرکت نداشت، عدالت را با کمال دقت اجرا مى کرد. از این رو، هر روز بسترش را از خانه ای به خانه دیگر منتقل مى کرد تا آن که یک روز همه را جمع کرد و اجازه خواست در خانه یکى از آنان باشد و همه اجازه دادند.مرتضى مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام، ص 350؛ المیزان، ج 4، ص 195. 8. در پایان، با اذعان بر محوریت مستشرقان در نشر شبهات و اتهامات درباره تعدد زوجات پیامبر(صلى الله علیه وآله)، اقرار و اعتراف چهره هاى دیگرى از مغرب زمین، دراین باره شنیدنى است  الف) جان دیون پورت انگلیسى مى گوید: با این که در آن زمان، زیاد زن گرفتن کار بدى نبود، ولى با این حال، حضرت محمد(صلى الله علیه وآله) تا پنجاه سالگى با یک زن زندگى کرد و تا خدیجه زنده بود، زن دیگرى نگرفت. آیا ممکن است کسى شهوت ران باشد و هیچ مانعى هم براى زن گرفتن در کار نباشد، با این حال، با یک زن زندگى کند؛ آن هم با زنى که سنّ بالایى داشته باشد؟عقیقى بخشایشى، همسران پیامبر، ص 78.ب) توماس کارلایل مى گوید: به رغم دشمنان، حضرت محمد(صلى الله علیه وآله)، هرگز شهوت پرست نبود و این تهمت، بى انصافى است.همان. ج) گیورگیو مى گوید: محمد(صلى الله علیه وآله) در سال 595 میلادى ازدواج کرد و زندگى خانوادگى او، نمونه زهد، تقوا و پاکى بود. او همانند ابراهیم، نوح و یعقوب، در محیطى ساده و بى آلایش زندگى مى کرد.همان.برای آگاهی بیشتر ر.ک: المیزان، ج 4، ص 195 ؛ علامه طباطبایى، بررسى هاى اسلامى، ص 132 - 139؛ مؤسسه در راه حق، نگرشى کوتاه به زندگى پیامبر اسلام، ص 29؛ رسولى محلاتى، تاریخ انبیاء، ج 3، ص 475. 7. الصحیح من سیرة النبى الاعظم، سید جعفر مرتضى عاملى، ج 4، ص 68، چاپ جامعه مدرسین. دو) دلایل ازدواج های ایمه (ع) در مورد ازدواج های متعدد امامان (ع) نیز باید گفت: همان گونه که پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- اهدافی را از تعدد ازدواج های خود دنبال می کرد،[1]مسلماً ازدواج های ائمه، با توجه به موقعیت و جایگاه ایشان در اجتماع ، بی دلیل نبوده است. که از جمله حکمت های ازدواج های ائمه اطهار، می توان به تداوم نسل اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله ، حفظ سلسله ائمه معصومین علیهم السلام و ارائه الگوی رفتاری در رابطه با برقراری عدالت در میان زنان اشاره کرد. توضیح بیشتر: فشارهای شدیدی که در زمان خلفای اموی و عباسی برای از بین بردن اسلام اصیل صورت می گرفت، به گونه ای بود که اتهام دوستی علی علیه السلام به کسی، از اتهام کفر و بدبینی بدتر شمرده می شد و عواقب وخیم تری در پی داشت.[2] ترتیبی داده شده بود که در حل و فصل امور، شهادت هیچ یک از خاندان علی علیه السلام و شیعیانشان را نپذیرند.[3] نابود کردن اولاد پیامبر، از مهم ترین اصول خلفا به شمار می رفت که نمونه ی بارز آن، ماجرای کربلا بود.[4] از علل دیگری که در این رابطه می توان ذکر کرد، دیگر حفظ سلسله ائمه معصومین بوده است . تعدد همسران و تعدد فرزندان تا حدودی مانع تشخیص امام بعدی می شد. علاوه بر آن که ائمه تدابیر دیگری را نیز می اندیشیدند که خود، نشان از اختناق شدید داشت، به گونه ای که وقتی منصور، بعد از شهادت امام صادق -علیه السلام- از محمد بن سلیمان می خواهد که جانشین امام را بیابد و گردن بزند، وی در وصیت نامه ی امام نام پنج وصی را می یابد که از جمله ی آنها منصور دوانیقی بود ، همین امر سبب حفظ جان امام کاظم-علیه السلام- گردید.[5] بعد از شهادت امام عسکری هم، معتمد خلیفه عباسی برای یافتن و نابود کردن آخرین امام تلاش های بسیاری می کند و حتی کنیزی از کنیزان امام را مدت دو سال تحت نظر قرا می دهد تا از حامله بودن او مطمئن شود که به نتیجه ای نمی رسد و برای عوام فریبی میراث امام عسکری را میان مادر و برادر ایشان تقسیم می کند.[6] گاهی نیز ازدواج ائمه به سبب مسائل سیاسی پدید می آمد که ازدواج امام جواد-علیه السلام- با ام الفضل دختر مأمون از این نمونه است. مأمون با این ازدواج قصد داشت تا استفاده ای را که از تحمیل ولیعهدی به امام رضا(ع) به دست آورده بود، از این وصلت نیز بدست آورد. او می خواست با فرستادن دختر خود به خانه ی امام آن حضرت را به طور دقیق زیر نظر داشته باشد. علاوه بر آن که امام را با دربار پرعیش و نوش خود مرتبط سازد و بر قداست امام لطمه بزند و از طرفی مانع اعتراض و قیام علویان بر ضد خود شود و ترتیبی داده بود که امام جواد-علیه السلام- در پذیرفتن این امر مقاومت چندانی نکند.[7] از این مسائل که بگذریم تعدد همسران و برقراری عدالت بین آنان از مسائلی است که قرآن مطرح نموده و ائمه اطهار به عنوان تنها مفسران واقعی این معجزه ی بزرگ، می بایست یک الگوی رفتاری را فراروی مردم قرار دهند. علی بن ابیطالب در اوقاتی که دو زن داشتند حتی برای وضو گرفتن هم در خانه ی زنی که نوبتش نبود وضو نمی ساختند.[8] پی نوشت[1] . شریفی، احمد حسین، ازدواج های پیامبر، پژوهشی در عصمت معصومان، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 77، ص 23. [2] . پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، مؤسسه تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق (علیه السلام)، چ دوم، 74، ص 130. [3] . همان. ص121. [4] . همان. ص236. [5] . همان. ص414. [6] . همان. ص661. [7] . عاملی، جعفر مرتضی، زندگانی سیاسی امام جواد، محمد حسین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ص 121 [8] . مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، 1375، ص 417. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه