آیا منظور از تزکیه نفس همان خودسازی است؟

واژه خودسازی در زبان فارسی، ترجمان و معادل تزکیه در ادبیات عرب است؛ بنابراین با بررسی معنای تزکیه نیز می‌توان به مفهوم خودسازی دست یافت. تزکیه از ماده «ز ک و» در لغت به معنای استوار ساختن و دور کردن شئ از عیب و کاستی؛[1] و ایجاد رشد، برکت و طهارت در آن[2] و در اصطلاح علم اخلاق عبارت از پاک کردن و پیراستن نفس از نقایص و صفات رذیله و آراستن آن به صفات پسندیده و کمالات نفسانیه است.[3]تزکیه نفساصطلاح دیگری که در خصوص خودسازی و در وادی سلوک معنوی و قرآنی مطرح می‌شود، تزکیه نفس است. تزکیه در تعابیر علمای اخلاق، پاکسازی روح از بدی‌ها و رذایل و آراستن به خوبی‌ها و فضایل است که با رویکرد جامع به آن، شامل افکار و اخلاق و رفتار آدمی می‌شود.  مهم‌ترین وظیفه سالک راه خدا و طالب کمال انسانی و قرب الهی، پاک‌سازی نفس از بدی‌ها و کنار زدن حجاب‌ها و موانع نفسانی وصول به کمالات است؛ زیرا با بودن این موانع و حجاب‌ها انسان از رسیدن به هرگونه کمالی محروم می‌ماند.  به عبارت دیگر تا انسان رفع حجاب نکند و موانع قرب الهی را از راه خود دور نسازد، به هیچ کمالی نمی‌رسد و از هرگونه وصولی محروم می‌ماند و چه بسا تمام عمر در ظلمات جهل و تباهی عمر خویش را سپری و عاقبت در آتش قهر الهی بسوزد.اما چون ریشه تمام حجاب‌ها و بدی‌ها و گناهان در شرک و ریشه تمام خوبی‌ها و فضایل در توحید و عبودیت خدای متعال نهفته است، راهبرد اصلی تهذیب نفس نیز، تخلیه از شرک و پرستش توحیدی خدای متعال است. ذکر شریف لا اله الا الله، همین راهبرد را رهنمود می‌دهد.  تزکیه نفس و خودسازی دینی، انسان را از شرک خفی می‌رهاند که مصادیق آن در خودپرستی و دنیاپرستی و قدرت‌پرستی و پول‌پرستی و مانند آن، خلاصه می‌شود و به او این امکان را می‌دهد تا تنها خدای یگانه را بنده باشد و به نتیجه چنین پرستشی که وصول به تمامی کمالات و خوبی‌ها است، وصول یابد.و چون ریشه شرک و بدی‌ها در افکار و سپس در نیت و قصد انسان نهفته است، تزکیه و خودسازی ابتدا از اصلاح افکار و اهداف از شرک خفی آغاز می‌شود و سپس با تزکیه اخلاق و عمل از رذایل اخلاقی و عملی که نتیجه شرک خفی است، به نتیجه می‌رسد.[1] فراهیدی، العین، ص 348، زکو.[2] ابن منظور، لسان العرب، ج 6، ص 64، زکا.[3] نراقی، جامع‌السعادات، ج 1، ص 400. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه