اصول خودشناسی چیست؟

بی گمان اولین گام در راه خودسازی و تهذیب نفس و همچنین خداشناسی و سلوک الی الله، خودشناسی است. تمام سعی قرآن بر این است که انسان - خود - را کشف کند . این خود، خود شناسنامه ای نیست، که اسمت چیست؟ اسم پدرت چیست و در چه سالی متولد شده ای ؟ تابع چه کشوری هستی ؟ از کدام آب و خاکی و با چه کسی زناشویی بر قرار کرده ای و چند فرزند داری ؟آن - خود - همان چیزی است که - روح الهی - نامیده می شود و با شناختن آن خود است که انسان احساس شرافت و کرامت و تعالی می کند و خویشتن را از تن دادن به پستیها برتر می شمارد، به قداست خویش پی می برد ، مقدسات اخلاقی و اجتماعی برایش معنی و ارزش پیدا می کند .خودشناسی معنای بسیار وسیعی دارد و فقط شناخت موقعیّتی که هم اکنون از آن برخورداریم را شامل نمی شود. خودشناسی حقیقی آن است که بدانیم، از کجا و به چه منظور آمده ایم، کجا هستیم و به کجا می خواهیم برسیم. خودشناسی در حقیقت از پیدا کردن پاسخ این سؤالات حاصل می شود.معیار کلی شناخت خود ایمان و عمل صالح و صفات اخلاقی نهادینه شده است. برای اینکه بدانیم چگونه هستیم باید با وصف ایمان و شاخصه های مومنین و صفات و کمالات ایشان آشنا باشیم و خود را با این معیارها و شاخص ها بسنجیم تا ببینیم در کجای راه هستیم و چه مقدار به این شاخصه ها نزدیک یا دوریم تا بتوانیم به جبران نواقص پرداخته و خودسازی کنیم.خودشناسی در یک مرحله به معنی این است که انسان مقام واقعی خویش را در عالم وجود درک کند، بداند خاکی محض نیست، پرتوی از روح الهی در او هست، بداند که در معرفت می تواند بر فرشتگان پیشی بگیرد، بداند که او آزاد و مختار و مسئول خویشتن و مسئول افراد دیگر و مسئول آباد کردن جهان و بهتر کردن جهان است ( او شما را از زمین بیافرید و عمران آن را از شما خواست - هو أنشأکم من الارض و استعمرکم فیها. هود / 61 ). بداند که او امانتدار الهی است، بداند که بر حسب تصادف، برتری نیافته است تا استبداد بورزد و همه چیز را برای شخص خود تصاحب کند و مسئولیّت و تکلیفی برای خویشتن قائل نباشد .( انسان در قرآن ،شهید مطهری صفحه27).در مرحله دیگر نیز خودشناسی، نوعی محاسبه نفس درون نگرانه نسبت به داشته ها و نداشته های خود است. البته قبل از این مرحله شناخت عمیق استعداد و توانایی های نفس و ارزش های وجود ای که خدای متعال در نهاد ما قرار داده است از اولویت برخوردار است.بعد از شناخت ارزش خود و جایگاه انسان در هستی که همان مقام خلیفه اللهی است، لازم است انسان با محاسبه نفس دریابد چه مقدار استعدادهای خود را شکوفا نموده است و تا کجا در مسیر خدای متعال پیش رفته و به او نزدیک شده است. این مرحله در حقیقت مرحله ارزیابی و ارزشیابی خود است. ارزیابی این سوال که آیا توانسته ایم رضایت خداوند را نسبت به خویش جلب کنیم؟ آیا زندگی ما در مسیر کمال و قرب به خداوند بوده است یا نه؟در خودشناسی لازم است جزء به جزء اندیشه، اخلاق و رفتار فرد مورد بررسی خودش قرار بگیرد. ابتدا انسان باید ببیند به چه چیزی واقعا ایمان و یقین دارد. اعتقادات خود را بررسی کند. باورهای خویش را بیازماید، زیرا بدون اعتقاد و باور عمیق دینی، هرگز کسی را یارای حرکت در مسیر سخت خودسازی و بندگی خدای نیست.بعد باید صفات و ملکات اخلاقی خویش را مورد مطالعه و بررسی قرار دهد، رذایل و فضایل تحقق یافته در نفس خود را بررسی کند و نسبت به رفتار فردی و اجتماعی خود مطالعه و تفکر داشته باشد. باید کیفیت و نوع معاشرت و منش خود را بیابد که آیا مطابق عقل و شرع رفتار می کند یا نه. آیا در اندیشه و اخلاق و عمل، خدایی شده است یا نه و چه مقدار به خداوند نزدیک شده است.در این راه, مهم این است که انسان خدایی شود و هدف دین هم رسیدن به رضایت خداوند است، بنابراین به طور کلی می توان گفت: در خودشناسی کمیت و کیفیت خدایی شدن ابعاد وجودی و شخصیتی انسان بررسی می شود تا در مرحله خودسازی هر چه غیر خدایی است از درون انسان پاکسازی شود و خداوند و انگیزه های الهی جایگزین آن گردد.به عبارت دیگر: در خودشناسی اخلاق و رفتار شخصی و رابطه خود با خداوند را بررسی می کنیم تا ببینیم چه مقدار به صفات حسنه آراسته شده و مطیع خداوند بوده ایم. تا چه انداره توانسته ایم خواسته های خدا را بر خواسته خود ترجیح داده و چه مقدار خود خواهانه عمل کرده ایم. آیا زندگی توحیدی داشته ایم؟ یا هوای نفس خود را پرستیده و از شیطان پیروی داشته ایم.انسان ابتدا در شناخت خود باید استعداد و توانایی ها و همچنین نقایص خود را در بعد اندیشه، اخلاق و رفتار مشخص نماید تا در مرحله خودسازی بتواند نقاط ضعف شناسایی شده را تبدیل به قوت و توانایی های خود را شکوفا نماید و در مسیر کمال و قرب به خداوند قرار بگیرد.قرآن کریم و روایات اسلامی افراد جامعه انسانی را به دو قسم اهل دنیا و اهل ایمان تقسیم می کنند. این دو قسم هر یک صفات و ویژگی های اعتقادی و اخلاقی و عملی خاصی دارند که از هم متمایز است. اجمالا خودشناسی یعنی شناختن این صفات و ویژگی ها و تشخیص اینکه کدام صفات و ویژگی های اهل دنیا یا اهل ایمان در نفس ما نهادینه شده است. هر کسی باید خودش را بشناسد که آیا از اهل دنیا شمرده می شود یا اهل ایمان است. چه مقدار به سوی دنیا گرایش دارد و چه قدر ارزش های ایمانی را درک کرده است. زیرا معیار اصلی نجات و سعادت انسان ایمان است و ارزش های ایمانی است که انسان ساز است. ارزش های دنیوی و مادی گاهی باعث خروج انسان از وادی ایمان و الحاق به وادی اهل دنیا و کافران می شود. ارزیابی شخصیت خود از این لحاظ که چه ارزشهای مثبت یا منفی در وجودش نهادینه شده است، تحت عنوان خودشناسی مطرح می شود. تفحص این خصوصیات و صفات در نهاد خویش سبب می شود تا انسان جایگاه و موقعیت خویش را دریابد و به خود پی ببرد.در ادامه خودشناسی، خودسازی به معنای پاک کردن و تخلیه نفس از صفات و ویژگی های اهل دنیا و آراسته شدن به صفات و ویژگی های اهل ایمان قرار دارد که قدم بعدی پس از خودشناسی می باشد. امیدواریم با شناخت صحیح خود بتوانید مسیر صحیح بندگی را پیموده و گوهر گرانبهای وجودتان را به بهای حقیقی اش بفروشید.برای مطالعه بیشتر به سایت مراجعه کنید. http://akhlagh.porsemani.ir/term76 موفق باشید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه