مكاشفات و مشاهدات عرفا داراي چه ويژگي‌هايي است؟

عرفا براي معرفت و شهود باطني ويژگي‌ها و نشانه‌هايي ذكر مي‌كنند كه آن را از ساير راه‌هاي شناخت جدا مي‌كند. برخي از آنها عبارتنداز: 1ـ بيان ناپذيري بيان‌ناپذيري معرفت حاصل از سلوك و نگنجيدن محتويات آن در قالب الفاظ، ويژگي‌ اصلي تمامي حالات و تجربه‌هاي عرفاني است. وجود اين مشكل در ميان احوال عرفاني نه تنها مورد تأكيد و قبول عرفاي مسلمان است، بلكه انديشمندان غربي نيز بيان ناپذيري را يكي از ويژگي‌هاي مشترك عرفان در هر مكتب و فرهنگي شمرده‌اند. عين القضاة خاصيت بيان‌ناپذيري و غير قابل انتقال بودن را اساس تمايز معارف عرفاني از علوم رسمي مي‌داند و عطار هم از شبلي نقل مي‌كند كه عبارت، زبان علم است و اشارت، زبان معرفت. و در ميان انديشمندان غربي باك ريچارد موريس مي‌گويد:‌كه تجربه‌اش محال است به وصف درآيد. تنيسون مي‌گويد: اين حال به كلي برتر از كلام است. سيموندز مي‌گويد:‌اين حال را براي خودش هم نمي‌توانست وصف كند و الفاظي بيابد كه تعبير مفهومي از آنها به دست دهد. آرتور كوستلر از تجربه‌اش مي‌گفت كه معني داشت ولي نه در قالب الفاظ. اما سر بيان‌ناپذيري مكاشفات و مشاهدات عرفا در اين است كه اين تجارب در جايگاهي وراي قلمرو عقل و انديشه معمولي ما تحقق مي‌پذيرند در حالي كه محور اصلي بهره‌گرفتن انسان از زبان، انديشه است و زبان تنها از حوزه عقل و انديشه فرمان مي‌گيرد. پس زبان برخاسته از نيازهاي حوزة عقل و انديشه در شرح و تفسير تجارب عرفاني ناتوان خواهد بود. 2ـ ذو مراتب بودن در مورد كشف و شهود، مراتب و تقسيم‌بندي‌هاي متنوعي از سوي عرفا مطرح شده است كه همة آنها به ذومراتب بودن كشف و شهود اشاره دارند و به عبارت ديگر از كلمات عرفاء دربارة معرفت عرفاني و شهودي نحوه‌اي از شدت و ضعف را مي‌توان درك كرد. به اين معنا كه كسي در مرتبه ضعيف معرفت شهودي است و ديگري در مرتبه متوسط و آن ديگري در مرتبه بالاتر. به اعتقاد خواجه عبدالله انصاري سالك بعد از طي مراحل و مقاماتي به مقام حقايق مي‌رسد يعني به مقام كشف و شهود رسيده و حقايق عالم براي وي مكشوف مي‌گردد. و اين مرحله مشتمل بر مراتب و درجاتي است كه اولين مرتبه آن مكاشفه است. و مكاشف كسي را گويند كه به ماوراء حجاب اتصال پيدا نمايد و به حسب باطن وجود خود، باطن وجود را كه ماوراي عالم وجودي است شهود نمايد؛ و سرّ اصلي حقيقت وجود در او سرايت نمايد و حقايق را در حضرت علميّه و عالم اعيان ثابته شهود نمايد، يعني حقايق اعيان را در عين حق به كشف تام ملاحظه نمايد. ايشان مقام بعد از مكاشفه را مشاهده مي‌داند. به اعتقاد ابن عربي مراحل سير و سلوك همراه با فتح و مكاشفات عرفاني است و براي اين فتوحات الهي سه مرتبه تصوير مي‌كند كه عبارتند از: فتح عبادت، فتح حلاوت و فتح مكاشفه. آيت الله جوادي آملي در بيان مراتب معرفت شهودي مي‌فرمايد: در اولين مرتبه آدمي قادر به معرفت اسرار عالم ملك و طبيعت مي‌گردد و از اين طريق بدون آنكه رنج شرايط و اسباب معرفت مفهومي را كه مربوط به شناخت از دور است داشته باشد به حوادث گذشته و آينده نشئه طبيعت علم پيدا مي‌كند. در مرتبه برتر به اسرار عالم ملكوت و فراطبيعت پي مي‌برد، درك آن اسرار براي كساني كه از عالم ملك سفري را آغاز نكرده‌اند. و جز آن به حقيقتي راه نبرده‌اند مشكل و غير ممكن است. مرتبه فراتر آمادگي نظر به جبروت و شايستگي نظر به عرش خداوند سبحان است، اين مقام نظير مقام حارثة بن مالك است. اين مقام كه همان مقام احسان است مقام كساني است كه گرچه خداوند و عرش او را مشاهده نمي‌كنند ليكن طوري خداوند را مي‌شناسند كه گويا او را با چشم دل مي‌بينند و نيز مي‌دانند كه خداوند آنان را مشاهده مي‌نمايد. در عالي‌ترين مرتبه از معرفت و شهود، انسان به جايي مي‌رسد كه در متن تمامي امور متكثر، آن حقيقت واحده را مشاهده مي‌كند كه حضرت علي ـ عليه السّلام ـ در وصف او مي‌فرمايد: «مع كل شي لابمقارنة و غير كل شي، لابمزايلة» يعني با همه چيز هست، نه اينكه همنشين آنان باشد، و با همه چيز فرق دارد نه اينكه از آنان جدا و بيگانه باشد. 3ـ وهبي بودن عرفا معتقدند معرفت شهودي علمي وهبي و ارثي مي‌باشد كه عمل و رفتار بنده در آن نقش ندارد، بلكه صرفاً عطيّه الهي است. سيد حيدر آملي براي وهبي و ارثي بودن اين علم، آيات و احاديث زيادي را نقل مي‌كند كه دلالت دارند بر اينكه تمام علوم حقيقي و معارف الهي در سرشت و نهاد آدمي مدفون است كه با تزكيه نفس از رذايل نفساني و تطهير باطن از تعلقات دنيايي و تصفيه قلب از ملكات شيطاني و توجه تام به پروردگار متعال و انجذاب كلي به حضرت ربوبيت و اعتماد تام بر فياضي علي الاطلاق و بالاخره با تقواي حقيقي شكوفا مي‌گردد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه