امام رضا(ع): بخشی از اوقات شبانه روز را به تفریحات و سرگرمی های مشروع اختصاص دهید تا در پرتو آن بتوانید در سه بخش دیگر زندگی (۱.عبادت ۲. تأمین معاش ۳. معاشرت) بهتر توفیق انجام وظیفه را به دست آورید» (بحارالانوار، ج ۱۳، ص ۲۰۸)۱. منظور از تفریحات و سرگرمی های مشروع چیست؟۲. لطفا در مورد چگونگی برنامه ریزی زندگی بر اساس این سه بخش و تلفیق آن با سرگرمی های مشروع توضیح جامعی دهید.

اسلام اجازه هر نوع شادى را به این شرط که با موازین و احکام الهى منافات نداشته باشد و منجر به گناه و فساد نشود داده است.اما به برخى از تفریحات و سرگرمى های سالم، همچون شنا، تیراندازى و اسب سواری توجه بیشترى داشته که به نظر می‌رسد آن هم بخاطر مصلحت جامعه اسلامی بوده است.در روانشناسی سرگرمیها به دو دسته مثبت و منفی تقسیم شده اند. سرگرمی‌های مثبت، به آن دسته از سرگرمیها گفته می‌شود که شخص در جریان آن‌ها حالتی فعال و پویا دارد. سرگرمی‌هایی همچون عکاسی, خطاطی، نقاشی, کوه نوردی, شنا و... از این قبیل هستند. ولی سرگرمی‌های منفی، به تفریحاتی اطلاق می گردد که شخص درجریان آنها حالت انفعال دارد؛ تماشای تلویزیون یا خوابیدن، نمونه‌هایی از سرگرمی منفی هستند. زندگی و سرمایه عمر برای انسان نعمتی بی بدیل و فرصتی بی نظیر است که اگر از دست برود هرگز قابل بازگشت نیست. ما باید برای ثانیه های عمرمان حساس باشیم و آن را مفت و رایگان از دست ندهیم. بخش هایی از این سرمایه ارزشمند و خدادادی، مثل جوانی و دوران تحصیل، اهمیت بیشتری دارد. زیرا آمادگی و فراغت انسان برای بهره برداری مناسب و سودمند بیش از مواقع دیگر است. به همین جهت ما به سؤال شما که حاکی از حساسیتتان به این موضوع است ارج می نهیم و نشانه هوشیاری و توجه شما می دانیم گرچه بسیاری از افراد از این موضوع غافلند و دنبال این هستند که هر طور شده وقت خود را بگذرانند و روزشان را شب کنند.درباره اهمیت نظم همین بس که امام علی (ع) پس از ضربت خوردن به دست ابن ملجم «لعنه الله» در وصیت خود به فرزندان خود حسن و حسین(ع) چنین می‌فرمایند: «اوصیکما و جمیع ولدى و اهلى و من بلغه کتابى بتقوى الله و نظم امرکم؛ شما و همه فرزندان و کسانم و هر کسى را که نوشته ام به او مى رسد، به تقواى الهی و نظم داشتن در کارتان سفارش مى کنم.»نکته مهم این است که اولین جمله اى امام در وصیت خود به فرزندانشان در آن حالت خاص پس از توصیه به تقوا و دورى از گناه، توصیه به نظم در امور و کارهاست و این نشانه اهمیت نظم و نقش آن در سعادت و موفقیت انسان است. اولین قدم برای استفاده بهینه از فرصت و اوقات فراغت، داشتن یک برنامه کارآمد و درست است. زیرا از یک سو به ما شیوه صحیح به کار گرفتن فرصت ها را مى آموزد و از سوى دیگر با نیل به هدف هاى کوتاه مدت و میان مدت، رضایت خاطرمان را فراهم مى سازد. برای اینکه چگونه یک برنامه ریزى مناسب براى نیازهاى خود تنظیم نماییم منوط و مشروط به تحقق موارد ذیل است:1. تعیین هدف. هدف ها دو قسمند. گاهی کلی اند مثل رضای خدا، خدمت به مردم، بالا رفتن سطح آگاهی و امثال آن و گاهی جزئی اند مثل تخصص در یک رشته خاص مثل حساب داری، مطالعه یک کتاب، نوشتن مقاله یا امثال آن.لازم است هر دو هدف را مشخص کنیم؛ یعنی همان طور که یک هدف کلی در نظر داریم، اهداف جزئی را هم دقیقا مشخص کنیم و آن را محور فعالیت هایمان قرار دهیم.2. تشخیص نیازها وکاستی ها و نواقص احتمالی. باید خواست ها و احتیاجات اساسى خود را در آن زمینه به خصوص روشن کنیم. به عنوان مثال: در یک مقطع مشخص، چه درسى را نیاز داریم بیاموزیم تا تسلط بر آنها پیدا کنیم.3. فرصت ها و اوقاتى که باید صرف تحقق اهداف برنامه شود، چه میزانى است؟4. چه روشى مطلوب ترین شیوه براى دست یابى به اهداف مورد نظر مى باشد.5. در مرحله اجرا نیازمند به چه ابزار و کاربرد چه وسایلى هستیم؟6. پس از اجرا به ارزیابى فعالیت هاى انجام شده مى پردازیم تا میزان دسترسى به اهداف مشخص شود و میزان عدم موفقیت در رسیدن به برنامه را نیز معلوم نماییم. این مرحله که تحت عنوان بازخورد(فیدبک) نامیده مى شود، فرصتى به ما مى بخشد تا بتوانیم عوامل ناکامى احتمالى را نیز بشناسیم و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر پیشگیرى نماییم.از آفات برنامه ریزى، فقدان تلاش و پشتکار در دستیابى به هدف برنامه است. بی تردید عمل به برنامه، مستلزم چشم پوشى از برخى فرصت هاى فراغت، سرگرمى ها و تفریحات مى باشد، در این صورت باید خود را با برنامه سازگار نماییم تا بتوانیم به نتیجه مطلوبى دست یابیم.ممکن است در ابتدا، برنامه ریزى با کندى مواجه شد ولى در جریان عمل به برنامه به آن عادت مى کنیم و به مرور زمان جزء شخصیت ما مى شود. برنامه ریزى علاوه بر صرفه جویى در وقت و فرصت هاى زندگى، موجب مى شود تا خود را و نیازهایمان را بهتر و بیشتر بشناسیم.لازمه برنامه ریزى موفق، انعطاف پذیرى در عمل به برنامه است و نیز نگاه واقع بینانه به کاستى ها و ضعف هاى موجود در زمینه اى است که برنامه تنظیم مى کنیم. به منظور داشتن یک برنامه منظم، لازم است جدولى تهیه نمایید و ساعات شبانه روز و ایام هفته را (به ترتیب در ستون افقى و عمودى) یادداشت کرده و براى هر ساعتى در هر روز از ایام هفته کار و برنامه مناسب را در آن یادداشت نمایید. مثلاً چه ساعتى از خواب بیدار شوید؟ ساعتى را به نماز و نرمش و صرف صبحانه و دیگر کارها اختصاص دهید، ساعات درس و کلاس و مطالعه و استراحت و نظافت و... را نیز دقیقا در جدول بنویسید و خود را موظف کنید طبق جدول تهیه شده که متناسب با توانایى هاى خودتان است عمل نمایید. در این مسیر نیاز به یک عزم و اراده جدى هست که انشاءالله در شما وجود دارد. البته در این باره در ادامه بیشتر صحبت خواهیم کرد.بعد از طرح و برنامه آنچه اهمیت دارد و باید عملیاتی گردد پر کردن برنامه و طرح تهیه شده است.شما باید براساس هدف خودعمل کنید و در صدد مرتفع ساختن نیازها و کاستی ها باشید و در این راستا گام برداید و ما چون از هدف شما خبر نداریم و یا با نیازها و کاستی ها و نواقص زندگی فردی و اجتماعی و تحصیلی و خانوادگی و اقتصادی و... شما آگاهی نداریم نمی توانیم محتوای برنامه شما را تدارک نماییم اما یکی دو چیز را می دانیم. اولین نکته ای که می دانیم آن است که شما یک مسلمان هستید و این مسلمانی مسؤولیتی را متوجه شما می کند لذا بخشی از این برنامه باید مطابق آنچه مسلمانی اقتضا می کند پر شود. برخی از این محتوا همانا اعمال عبادی شماست مانند این که باید بخشی از برنامه شما به خواندن نماز، قرآن، اطلاع از احکام دین و عمل به آنچه دین بر دوش شما گذارده است اختصاص یابد. البته مسلمانی فقط در عبادت جلوه نمی کند و تمام زندگی ما باید متکی بر اسلام باشد.نکته دوم آن است که شما یک دانشجو هستید لذا باید بخش دیگری از برنامه شما با مطالعه مواد درسی رشته تحصیلی شما پر شود. شاید بیشترین نیازها، کاستی ها و اساسی ترین اهداف شما همین تحصیل باشد و باید بیشترین محتوای برنامه شما نیز امور درسی و تحصیلی باشد. کار را از مواد درسی ضروری، مواد درسی که در آنها احساس ضعف می کنید وکاستی را در تحصیل شما ایجاد کرده است شروع کنید. اما آنچه که به شما در اجرای دو مورد قبل کمک می‌کند تفریح و گردش و برنامه های نشاط آور است و وحضور در محفل دوستان‌ِخوب است. اما اصولی که در برنامه ریزی باید رعایت گردد:1. برنامه باید در حد توان باشد نه خارج از توان، همانطور که گفته اند سنگ بزرگ علامت نزدن است. پس باید مطابق طاقت و توان جسمی و روحی تان برنامه را طرح ریزی و اجرا کنید و از حد تعادل خارج نشوید.2. هر روز فعالیت های روزانه خود را ارزیابی کنید و پایان روز و قبل از آن که به بستر بروید بررسی کنید که کدام یک از کارها و وظیفه های مقرر شده را انجام دادهاید و کدام یک را نیمه کاره رها کرده و انجام نداده اید، نسبت به فعالیت های انجام شده خود را تشویق کرده و به خود آفرین بگویید و پاداشی را در نظر بگیرید و نسبت به انجام نداده ها خود را تنبیه کرده مثلا خود را جریمه مالی کنید و صدقه ای را به مستمندان بدهید و یا ....3. ایده آل نگر و مطلق گرا نباشید، یعنی نخواسته باشید تمام خواسته ها و آرزوهایتان فوری و به شکل کامل و تمام برآورده شود هر چند در راه به دست آوردن آن تلاش می کنید ولی اگر از دسترسی به برخی از آنها ناتوان بودید و شرایط فراهم نبود، نگویید به طور کلی باید آن را رها کرد بلکه در تلاش های بعدی در پی نیل به آن باشید و خسته نشوید.4. اراده خودتان را تقویت کنید. برای این منظور می‌توانید به کتابهایی که در این زمینه نوشته شده‌ مراجعه کنید. اما ما نیز به طور اختصار به نکاتی برای از بین بردن ضعف اراده اشاره می‌کنیم. 1. باید علل و عوامل ضعف اراده خویش را بشناسید . توجه کنید ضعف اراده غالبا در عدم اعتماد به بینش و تفکر، عدم شناخت خویش، با ارزش تلقى نکردن خود، عدم امنیت روانى، عدم تدبیر عقلانى در تشخیص امور و تمیز اهم و مهم، شکست هاى گذشته و عوامل باز دارنده رشد و قوت نفس مانند محرومیت، سرزنش و رنج هاى مستمر ریشه دارد. زدودن هر یک از این عوامل در پرتو سرمایه گزارى و برنامه ریزى ممکن است. 2. باید باور کنید چون دیگر انسان ها از توانمندى هاى بسیار برخوردارید و از دیگران کم تر نیستید. فراموش نکنید نقاط قوت انسان از نقاط ضعفش بیش تر است و نباید خود را دست کم بگیرد. تصمیم خوب در پرتو تکیه بر قوت ها، جبران ضعف ها و احساس توانمندى شکل مى گیرد. 3. پس از مشورت با افراد ذى صلاح، با توجه به امکانات و توانمندى هاى واقعى خود، براى زندگى تان برنامه ریزى کنید و بکوشید هرگز بى جهت از آن برنامه و نظم سر نپیچید. اوقات استراحت و تفریح و عبادت و همه فعالیت ها را در این برنامه بگنجانید تا زمانى خالى نماند و توجه به فرصت بیکارى شما را سمت تأخیر انداختن کارها سوق ندهد. 4. بکوشید براى هر رفتارى انگیزه اى قوى داشته باشید و به ویژه از آثار مثبت تصمیم گیرى ها و رفتارهاى خاص خویش به طور کامل آگاه شوید. 5. هر کارى را آسان تلقى کنید; زیرا در برابر اراده پولادین انسان همه سختى ها آسان مى گردد . به استقبال کارهاى به ظاهر دشوار بروید و به خود تلقین کنید مى توانید در این امور درست تصمیم بگیرید و افتخار موفقیت در انجام آن ها را به دست آورید.6. رضایت خداوند را ملاک هر رفتار و گفتار قرار دهید و از تسلیم شدن در برابر تمایلات پوچ و هواهاى نفسانى بپرهیزید. این تسلیم شدن ها اراده را ضعیف و متزلزل مى سازد. تقوا و رعایت حرمت دستورهاى پروردگار براى آرامش روانى و تقویت نفس و اراده بسیار سودمند است. 7. مدتى برنامه ریزى و تصمیمات خود را با فردى ذى صلاح در میان بگذارید و از وى بخواهید مراقب باشد تا در شما دو دلى پیش نیاید و اجراى تصمیمات خویش را به تاخیر نیندازید. 8. از خواب زیاد، پرخورى و دیگر اسباب تنبلى و سستى اراده بپرهیزید و نگذارید دیگران به جاى شما تصمیم بگیرند. 9. با کسانى که روحیه و اراده قوى دارند، دوست شوید تا اراده شما نیز قوى گردد. 10. تصمیمات به جا و پر ارزش گذشته خود را به یاد آورید و توجه کنید که چون گذشته براى انجام دادن کارهاى مهم آمادگى دارید. 11. ورزش مستمر و منظم را که در تقویت اراده بسیار مؤثر است، فراموش نکنید. 12. با تصمیم هاى آسان در کارهاى ساده، به تدریج خود باورى و توانمندى را در خویش پدید آورید و راه را براى تصمیم گیرى در امور مشکل و پیچیده هموار سازید. دوست عزیز، درپایان امیدواریم که با به کارگیری آنچه خدمتتان عرض شد در کارهایتان موفق‌تر از گذشته عمل کنید. در صورت نیاز به مشاوره باز هم می‌توانیدبا ما مکاتبه نمایید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه