تفریحات سالم از نظر قرآن و روایات کدامند؟

تفریح یعنی شادی و خوشحالی کردن که از فرح به معنای خوشحالی و شادى است که گاه توأم با تکبر و فخر فروشی است و گاه بدون آن.کلمه ى فرح و مشتقات آن بیست و یک مورد در بیست و دو آیه و سیزده سوره ی قرآن کریم آمده است که در معانی مختلف به کار رفته است. به صورت کلی از مجموع آیات این گونه برداشت می شود که تفریح کردن دو نوع است سالم و جائز و ناسالم و غیر جائز. اگر تفریح و خوشحالی کردن به صورت لهو و لعب، همراه با تکبر و فخر فروشی باشد معقول نبوده و مورد پسند شارع نیست. اما اگر به طریق مشروع و بدون لهو و لعب باشد هم در این دنیا جائز است و هم به طریق اولی در آخرت!.در خصوص برنامه تفریح در زندگی و مصادیق و موارد سالم و ناسالم و خطرناک آن توصیه های زیادی در متون دینی از سوی بزرگان دین دیده می شود که ما به بخشی از آنها و به صورت خلاصه، در اینجا اشاره می کنیم. امیرمؤمنان حضرت على(ع) که بر او و اولاد گرامى اش درودها باد، مى فرمایند: مؤمن را سه وقت است: «وقتى که در آن با پروردگار خود به راز و نیاز مى پردازد و وقتى که به حساب نفس خود مى رسد و وقتى که به لذّت هاى حلال و خوش مى گذراند»(میزان الحکمه، ج 5، ص 2122). و نیز حضرت در نامه ى خود به مالک اشتر مى فرماید: «اگر در همه ى اوقات نیّت، پاک و درست باشد و مردم در امنیت و آسایش باشند، اوقات همه از آنِ خداست»(میزان الحکمه، ج 5، ص 2125). امروزه به تجربه علمى نیز ثابت شده، اوقاتى که انسان به تفریح مى پردازد، سبب انبساط خاطر اوست و آمادگى براى سایر فعالیت هاى زندگى از طریق همین تفریحات سالم به دست مى آید و اگر زندگى را در نظر بگیریم که یکسره فعالیت، کار، درس و نظایر این ها باشد طولى نخواهد کشید که تعادل روحى و جسمى انسان به هم خواهد خورد و شالوده ى وجود به سستى خواهد گرائید.در زمان ائمه معصومین(ع) تفریح هایى مانند گردش، شنا، سوارکارى، کشتى، کوهنوردی و مواردى از این دست بوده است. ولى این را باید در نظر گرفت که تفریح هاى سالم در هر زمان متناسب با شرایط آن زمان بوده است. حتى مردم هر کشور و هر منطقه اى براى خود تفریح خاص دارند که ممکن است براى سایر مردم در مناطق دیگر عجیب به نظر رسد. اگر ایران خودمان را بررسى کنیم، در ایران باستان مردم در اوقات فراغت خود جهت تفریح بهره ها مى بردند، کتاب هاى شعر را سینه به سینه انتقال مى دادند. با خط خوش، چند بیتى بر تن پوست و بعدها بر کاغذ مى نوشتند. به دل کوهسارها پناه مى بردند. در منازل و معابر، گرد هم مى نشستند و از هر درى سخن مى گفتند. در خلوت خود با سنگ و خاک و چوب نقش هنر مى زدند. با ورود اسلام و پذیرش این دین از سوى ایرانیان، تحولى در نگرش مردم صورت گرفت. به این ترتیب که هر قدر شناخت فرد نسبت به جهان، انسان و زندگى، گسترده تر و عمیق تر شد، او به اهمیت وقت و عمر بیشتر پى برد و براى استفاده از آن برنامه ریزى ها نمود و از آن جایى که انسان مؤمن، عمر را نعمتى الهى مى داند که فقط یکبار توفیق بهره ورى از آن دارد، لذا در همه ى لحظات عمر، اعمال و رفتار خود (شامل کار، استراحت، عبادت، تفریح و...) را در مسیر قرب الهى قرار مى دهد. قرآن شریف مى فرماید: «قسم به عصر، که واقعاً انسان در معرض زیان است. مگر آنان که ایمان آورده اند و کارهاى شایسته کرده و به حق و صبر، یکدیگر را توصیه کرده اند»(سوره عصر). ایرانیان با تمدنى کهن مسلمان شدند و اسلام ایشان را با امرى بسیار مهمّ آشنا کرد. آن امر مهم این بود که براى وقت و زمان ارزش زیادى قایل شوند، در عین حال میانه روى و اعتدال را سرلوحه زندگى خود سازند. و تأیید این مطلب، سخن پیامبر(ص) به صحابه خود است که فرمودند: «به تفریح و بازى بپردازید، زیرا من دوست ندارم در دین شما سخت گیرى دیده شود»(میزان الحکمة، ج 4، ص 2804).براى بهره ورى و بازده مثبت از اوقات فراغت و پرداختن به تفریحات سالم توجه به موارد زیر مى تواند مفید شد:الف) طبیعت؛ تفریح و سپرى کردن اوقات فراغت، باید در محیط طبیعى، نشاط آور و سرورانگیز باشد. وجود کوهستان ها، جنگل ها، گل ها، گیاهان، رودها، آبشارها، روح و روان آدمى را آرام کرده و به فرد شادى و نشاط مى بخشد(در این باره، در قران کریم در واژه هاى «جنّت»، «نعیم»، «فوز»، «سعید» و از این قبیل موضوع ها را تحقیق نمائید). وجود درختان سرسبز و پرشاخ و برگ و باغ هایى که درختانش به هم پیچیده است تداعى کننده بهشت است و روح انسان را صفا مى بخشد. آب جارى (و ماء مسکوب؛ آب در بهشت پیوسته جریان دارد)واقعه، آیه ى 31). یکى دیگر از پدیده هاى شادى آفرین و بهجت آور است. هر چه محیط فرد، به محیط طبیعى نزدیک تر و شبیه تر باشد، آرامش و آسایش خاطر بیشترى را براى او به همراه مى آورد و بر عکس هر چه تضادها بیشتر باشد، ناآرامى روانى بیشتر رخ مى نماید. اولین ثمره استفاده از طبیعت کاستن از صدمات جسمى و روانى است.ب) سیر و سفر؛ یکى از لذت بخش ترین تفریحات سالم که بعض از مردم را واداشته تا اولین فرصت تعطیلى را به آن اختصاص دهند، مسافرت است. قرآن مردم را به گردش در زمین فرمان داده تا از طریق آن، با وضع گذشتگان آشنا شوند و علل انحراف و انحطاط جوامع را به خوبى دریابند و به هدفمندى زندگى پى ببرند(حج، آیه ى 46، نامه ى 31 نهج البلاغه حضرت امیر(ع) را ملاحظه بفرمائید). گردش چون جارى شدن آب است که از آلودگى و فساد آن مانع مى شود. ولى سکون و در جاماندن موجب آلودگى است. البته همان طور که ذکر شد سیر و سفر و مطالعه دنیاى طبیعت یا دفتر تکوین علاوه بر جنبه تفریحى آثار تربیتى و معرفتى کم نظیرى نیز دارد تا جائى که خلقت آسمان ها و زمین، شب و روز، ماه و خورشید و... نشانه هایى از علم و قدرت و حکمت خداوند است.ج) نقش ادبیات و شعر؛ مردم ایران از دیرباز، مردمى ادب دوست بوده اند. «بوستان»، «گلستان»، «شاهنامه»، «دیوان حافظ» از پرطرفدارترین کتب ادبى به حساب مى آمد و اکنون نیز همتایى براى آن ها نیست. سخن از مقوله هاى ادبى، اجتماعى، سیاسى، فلسفى، اعتقادى، اخلاقى و گاهى اوقات در قالب طنز، در ترکیب هاى نظم و نثر وجود دارد که اهل خود را جذب مى کند و مجالسى خوش و خاطره انگیز فراهم مى نماید و همه این ها از دیرباز از مظاهر تفریحات سالم بوده و هست.د) ورزش و بازى؛ ورزش و بازى از تفریحات سالم، سودمند و نشاط انگیزى است که در تأمین سلامت و بهداشت جان و تن، تأثیرات زیادى دارد. اسلام حفظ بدن و سلامتى آن را وظیفه اولیّه هر مسلمانى مى داند و به آن همان اهمیت را مى دهد که براى سلامتى روح، ارزش قایل است. در حدى که علم «ابدان» را هم ردیف علم «ادیان» برمى شمرد. چنان که پیامبر مى فرماید: العلمُ عِلمانِ: علمُ الادیان و علمُ الابدان؛ علم بر دو نوع است: دین شناسى و بدن شناسى(بحار، ج 1، ص 220). در سیره معصومین(ع) پیاده روى یا مشى، نمود بارزى دارد مثلاً نقل شده امامان ما در بیشتر مواقعِ حج، به صورت پیاده براى انجام این عمل عبادى مشرّف مى شدند. و در سخن خود به فرمایش قرآن اشاره نموده اید: که قرآن مؤمنان را به سبقت و سرعت در کارهاى خیر دعوت مى کند. از جمله در توصیف مؤمنان مى فرماید اولئک یُسارعونَ فى الخیرات و هم لها سابقون؛ (مؤمنان) کسانى هستند که به انجام کارهاى خیر مى شتابند و نیز در این مسیر از هم پیشى مى گیرند(مؤمنون، آیه ى 61). از پرسش شما استفاده مى کنیم که در تشخیص کارهاى خیر و انتخاب آن ها، و دورى از گذراندن وقت به بطالت، معرفت و شناخت کافى را دارید. پس: گُهر وقت، بدین تیرگى از دست مدهآخر این دژ گرانمایه بهایى دارد صرف باطل نکند عمر گرامى ـ پروین ـ آن که چون پیرِ خرد، راهنمایى دارد خداوند نعمت عقل و آگاهى و قدرت اختیار و تصمیم گیرى را در اختیار بنى آدم قرار داده است. نکته پایانی این که در صورت شک در مورد سلامت برخی تفریحات و تأیید یا عدم تأیید آنها از سوی دین، رجوع به فتوای مراجع و دانستن مساله خیلی راهگشاست.براى کسب اطلاعات بیشتر ر.ک:1. مجله ى حدیث زندگى، (نشانى مجله: قم ـ صندوق پستى 816/37185).2. مجله ى پرسمان.3. شرع و شادى، ابوالفضل طریقه دار، نشر همسایه، 1376. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه