تفریحات روزمره در سیره نبوی و علوی چگونه بوده است؟ لطفا بصورت شفاف و کاربردی و حدود آن را توضیح دهید. منظور از طرح سؤال با توجه به دیدگاه امروزی بر تفریحات و دیدگاه ائمه(ع) نسبت به این موضوع چه جایگاهی داشته است؟

انسان موجودى است که از دو بعد، جسم و روح، پدید آمده است و هر کدام نیازها و آسیب هاى خاص خودش را دارد. همان گونه که بدن انسان به انواع غذاها احتیاج دارد، روح آدمى نیز به شادابى و تفریحات سالم نیازمند است. بنابر این غذاى روحى و روانى، همواره در کنار غذاى جسم مطرح بوده است. ضرورت شادى و شادمانى: همه ى اندیشمندان (بلکه همه ى انسان ها) به این نتیجه رسیده اند که شادى ها و تفریحات سالم براى تقویت روح آدمى، از ضروریات زندگى است و زندگى بدون استراحت و نشاط، ایجاد استرس و عصبانیت مزمن، گرفتگى دائمى، بداخلاقى و کاهش شوق نسبت به زندگى کرده و موجب افسردگى و ناراحتى مى شود. چاره چیست؟ بنابر این، به نظر مى رسد، خندیدن و خندان، شادى کردن و شادى آفریدن، دلشاد و مسرور بودن، بشّاش و خنده رو بودن و لبخند بر لب داشتن، همه این ها به عنوان یک «ضرورت» در زندگى انسان نقش تعیین کننده دارد.. با توجه به اهمیت تفریحات سالم و لذت هاى حلال در رشد و ارتقاء کمى و کیفى زندگى یک انسان مسلمان، و براى تقویت جنبه هاى روحى و احیاناً شکستن بن بست هاى پیش آمده، پیشوایان دین و دنیا، از پیروانشان خواسته اند که علاوه بر عبادت و کار و تلاش، به لذت ها و تفریحات سالم هم در زندگى روزمرّه شان توجه ویژه داشته باشند که در صورت توجه قانونمند به آن، به نهادینه گى آن تفریحات منتهى خواهد شد در فقه اسلامى، به برخى از تفریحات و سرگرمى ها(ى سالم)، توجه بیشترى شده است و به نظر مى رسد با تأکید به آن، اهداف و جهت هاى خاصى تعقیب مى شود. از جمله این که، تأکید شده است که به فرزندانتان شناگرى، تیراندازى و اسب سوارى بیاموزید. ورزش هاى یاد شده علاوه بر این که مى تواند به عنوان یک تفریح سالم مطرح باشد، همچنین مى تواند در شرایط اضطرارى و حتى جنگى به عنوان یک حربه از آن استفاده کرد. البته اسب سوارى در روایات، استعداد انطباق با تغییرات تکنولوژیک در عصر حاضر را دارد. یعنى امروزه مى تواند در قالب انواع رانندگى ها و حتى خلبانى را دربربگیرد.اکنون پس از بیان این مقدمه عرض می شود: تفریحات سالم پیشنهادى براى محیط هاى کوچک و خوابگاه ها: ورزش هاى مفید، جلسات دوستانه (با حفظ تمام جهات اخلاقى)، تهیه کارگاه هاى فردى و جمعى، گردش هاى دسته جمعى با دوستان خوش اخلاق، ایجاد نمایشگاهى از نقاشى هاى زیبا و منظره هاى طبیعى، عیادت بیماران، دید و بازدید از دوستان در خوابگاه هاى دیگر و نیز بستگان مورد نظر (در صورت امکان).خطاطی و تمرین خط هم نوعی پر کردن اوقات فراغت است و هم فراگیری نوعی مهارت سودمند برای حال و آینده می باشد. تهیه دفترچه خاطرات و ثبت خاطره های زیبا و به یادماندنی، نوشتن نامه به والدین، اقوام و دوستان صمیمی که اکنون دور از شما هستند و بیان احساسات خود در وضعیت فعلی که به تقویت قوه تخیل و نویسندگی نیز می انجامد و...لازم به ذکر است مصادیق تفریحاتی که در بالا ذکر شد اگر متناسب با ذوق و سلیقه شخصی تان باشد موفق تر خواهید بود پس چه بهتر که ذوق و علاقه خودتان را شناسایی کنید و اوقات فراغتتان را با تفریحات متناسب پر کنید تا از زمان، استفاده بهینه را نیز برده باشید. ولی ورزش در هر زمانی به خصوص در ایام جوانی ضرورت ویژه ای دارد و لازم است جوانان بخشی از اوقات خود را به ورزش بدنی مورد علاقه خود اختصاص دهند که زمینه سلامت بدنی و سلامت روحی و روانی را بیشتر فراهم کنند. امیرمؤمنان حضرت على(ع) که بر او و اولاد گرامى اش درودها باد، مى فرمایند: مؤمن را سه وقت است: «وقتى که در آن با پروردگار خود به راز و نیاز مى پردازد و وقتى که به حساب نفس خود مى رسد و وقتى که به لذّت هاى حلال و خوش مى گذراند»میزان الحکمه، ج 5، ص 2122. و نیز حضرت در نامه ى خود به مالک اشتر مى فرماید: «اگر در همه ى اوقات نیّت، پاک و درست باشد و مردم در امنیت و آسایش باشند، اوقات همه از آنِ خداست»میزان الحکمه، ج 5، ص 2125. امروزه به تجربه علمى نیز ثابت شده، اوقاتى که انسان به تفریح مى پردازد، سبب انبساط خاطر اوست و آمادگى براى سایر فعالیت هاى زندگى از طریق همین تفریحات سالم به دست مى آید و اگر زندگى را در نظر بگیریم که یکسره فعالیت، کار، درس و نظایر این ها باشد طولى نخواهد کشید که تعادل روحى و جسمى انسان به هم خواهد خورد و شالوده ى وجود به سستى خواهد گرائید. در زمان ائمه معصومین(ع) تفریح هایى مانند گردش، شنا، سوارکارى، کشتى و مواردى از این دست بوده است. ولى این را باید در نظر گرفت که تفریح هاى سالم در هر زمان متناسب با شرایط آن زمان بوده است. حتى مردم هر کشور و هر منطقه اى براى خود تفریح خاص دارند که ممکن است براى سایر مردم در مناطق دیگر عجیب به نظر رسد. اگر ایران خودمان را بررسى کنیم، در ایران باستان مردم در اوقات فراغت خود جهت تفریح بهره ها مى بردند، کتاب هاى شعر را سینه به سینه انتقال مى دادند. با خط خوش، چند بیتى بر تن پوست و بعدها بر کاغذ مى نوشتند. به دل کوهسارها پناه مى بردند. در منازل و معابر، گرد هم مى نشستند و از هر درى سخن مى گفتند. در خلوت خود با سنگ و خاک و چوب نقش هنر مى زدند. با ورود اسلام و پذیرش دین از سوى ایرانیان، تحولى در نگرش مردم صورت گرفت. به این ترتیب که هر قدر شناخت فرد نسبت به جهان، انسان و زندگى، گسترده تر و عمیق تر شد، او به اهمیت وقت و عمر بیشتر پى برد و براى استفاده از آن برنامه ریزى ها نمود و از آن جایى که انسان مؤمن، عمر را نعمتى الهى مى داند که فقط یکبار توفیق بهره ورى از آن دارد، لذا در همه ى لحظات عمر، اعمال و رفتار خود (شامل کار، استراحت، عبادت، تفریح و...) را در مسیر قرب الهى قرار مى دهد. قرآن شریف مى فرماید: «قسم به عصر، که واقعاً انسان در معرض زیان است. مگر آنان که ایمان آورده اند و کارهاى شایسته کرده و به حق و صبر، یکدیگر را توصیه کرده اند»سوره عصر. ایرانیان با تمدنى کهن مسلمان شدند و اسلام ایشان را با امرى بسیار مهمّ آشنا کرد. آن امر مهم این بود که براى وقت و زمان ارزش زیادى قایل شوند، در عین حال میانه روى و اعتدال را سرلوحه زندگى خود سازند. و تأیید این سخن پیامبر به صحابه خود فرمود: «به تفریح و بازى بپردازید، زیرا من دوست ندارم در دین شما سخت گیرى دیده شود»میزان الحکمة، ج 4، ص 2804. براى بهره ورى و بازده مثبت از اوقات فراغت و پرداختن به تفریحات سالم توجه به موارد زیر مى تواند مفید شد: الف) طبیعت؛ تفریح و سپرى کردن اوقات فراغت، باید در محیط طبیعى، نشاط آور و سرورانگیز باشد. وجود کوهستان ها، جنگل ها، گل ها، گیاهان، رودها، آبشارها، روح و روان آدمى را آرام کرده و به فرد شادى و نشاط مى بخشد(در این باره، در قران کریم در واژه هاى «جنّت»، «نعیم»، «فوز»، «سعید» و از این قبیل موضوع ها را تحقیق نمائید. وجود درختان سرسبز و پرشاخ و برگ و باغ هایى که درختانش به هم پیچیده است تداعى کننده بهشت است و روح انسان را صفا مى بخشد. آب جارى (و ماء مسکوب؛ آب در بهشت پیوسته جریان دارد)واقعه، آیه ى 31. (. یکى دیگر از پدیده هاى شادى آفرین و بهجت آور است. هر چه محیط فرد، به محیط طبیعى نزدیک تر و شبیه تر باشد، آرامش و آسایش خاطر بیشترى را براى او به همراه مى آورد و بر عکس هر چه تضادها بیشتر باشد، ناآرامى روانى بیشتر رخ مى نماید. اولین ثمره استفاده از طبیعت کاستن از صدمات جسمى و روانى است. ب) سیر و سفر؛ یکى از لذت بخش ترین تفریحات سالم که بعض از مردم را واداشته تا اولین فرصت تعطیلى را به آن اختصاص دهند، مسافرت است. قرآن مردم را به گردش در زمین فرمان داده تا از طریق آن، با وضع گذشتگان آشنا شوند و علل انحراف و انحطاط جوامع را به خوبى دریابند و به هدفمندى زندگى پى ببرند(حج، آیه ى 46، نامه ى 31 نهج البلاغه حضرت امیر(ع) را ملاحظه بفرمائید. گردش چون جارى شدن آب است که از آلودگى و فساد آن مانع مى شود. ولى سکون و در جاماندن موجب آلودگى است. البته همان طور که ذکر شد سیر و سفر و مطالعه دنیاى طبیعت یا دفتر تکوین علاوه بر جنبه تفریحى آثار تربیتى و معرفتى کم نظیرى نیز دارد تا جائى که خلقت آسمان ها و زمین، شب و روز، ماه و خورشید و... نشانه هایى از علم و قدرت و حکمت خداوند است. ج) نقش ادبیات و شعر؛ مردم ایران از دیرباز، مردمى ادب دوست بوده اند. «بوستان»، «گلستان»، «شاهنامه»، «دیوان حافظ» از پرطرفدارترین کتب ادبى به حساب مى آمد و اکنون نیز همتایى براى آن ها نیست. سخن از مقوله هاى ادبى، اجتماعى، سیاسى، فلسفى، اعتقادى، اخلاقى و گاهى اوقات در قالب طنز، در ترکیب هاى نظم و نثر وجود دارد که اهل خود را جذب مى کند و مجالسى خوش و خاطره انگیز فراهم مى نماید و همه این ها از دیرباز از مظاهر تفریحات سالم بوده و هست. د) ورزش و بازى؛ ورزش و بازى از تفریحات سالم، سودمند و نشاط انگیزى است که در تأمین سلامت و بهداشت جان و تن، تأثیرات زیادى دارد. اسلام حفظ بدن و سلامتى آن را وظیفه اولیّه هر مسلمانى مى داند و به آن همان اهمیت را مى دهد که براى سلامتى روح، ارزش قایل است. در حدى که علم «ابدان» را هم ردیف علم «ادیان» برمى شمرد. چنان که پیامبر مى فرماید: العلمُ عِلمانِ: علمُ الادیان و علمُ الابدان؛ علم بر دو نوع است: دین شناسى و بدن شناسى».(بحار، ج 1، ص 220و یا در روایات متعددی، مردم را به تیراندازی، شنا و اسب سواری تشویق شده اند و حتی برد و باخت در این سه نوع ورزش مشروع و صحیح است. در سیره معصومین(ع) پیاده روى یا مشى، نمود بارزى دارد مثلاً نقل شده امامان ما در بیشتر مواقعِ حج، به صورت پیاده براى انجام این عمل عبادى مشرّف مى شدند. آموزه هاى دینى ما را به رعایت دستور العمل هایى که تأمین کننده تمام نیازهاى مختلف جسمانى و روانى انسان است، فرا مى خواند. از آن جا که این دستورها از طرف خالق هستى صادر شده، بهتر مى تواند راه نیل به کمال و آرامش روحى را به انسان معرفى کند. با مطالعه آموزه هاى دینى در مى یابیم آنچه براى بهداشت و سلامت جسمانى و روانى انسان سودمند است، از سوى پیشوایان معصوم با اهتمام و توجّه روبه رو شده است. شاید بر همین اساس، امام کاظم (ع) ما را به تنظیم اوقات و چگونگى تأمین نیازهاى انسان سفارش مى کند و مى فرماید: اوقات خودتان را به چهار بخش تقسیم کنید:- بخشى را به ارتباط با خداوند متعال و راز و نیاز با او،- بخشى دیگر را به کار و تلاش و تحصیل علم و آنچه به معاش و زندگى مربوط است، اختصاص دهید؛ - بخش سوم را به معاشرت با دوستان و افراد مورد اعتماد که عیوب و زشتى هاى رفتارى و اخلاقى تان را به شما معرفى مى کنند و در باطن از روى اخلاص به شما علاقه مندند بپردازید،- و بخشى را نیز براى لذت هاى حلال و استراحت و تفریح خالى نگه دارید؛ زیرا در پرتو همین ساعات و اوقات تفریح و استراحت مى توانید به خوبى در سه بخش دیگر موفق باشید و حق آن ها را بگزارید.«قال الإمام موسى بن جعفر(ع): اجتهدوا فى ان یکون زمانکم اربع ساعات ساعه لمناجاه الله ساعه لامرالمعاش ساعه لمعاشره الاخوان و الثقات الذین یعرفونکم عیوبکم و یخلصون لکم فى الباطن و ساعه تخلون فیها للذاتکم فى غیر محرم و بهذه الساعه تقدرون على الثلاث ساعات» (تحف العقول، ص 409، ادب الضیافه، جعفر البیباتی، ص 117، نشر جامعه مدرسین قم). .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه