تعريف ايدئولوژي و دين و رابطه اين دو با هم را بيان کنيد؟ و آيا اينکه گفته ميشود ايدئولوژي ميخواهد همه افراد را به يک شکل درآورد صحيح است؟

در سؤال فوق رابطه دين و ايدئولوژي مورد پرسش قرار گرفته است،‌ اگر تعريف هر يك از اين دو روشن باشد، رابطه آنها مشخص خواهد شد. درباره واژة ايدئولوژي گفته‌اند: لفظي است مركب از «ايده + لوژي» به معناي عقيده شناسي و به معني خود عقيده و طرز تفكر هم به كار مي‌رود. معناي اصطلاحي خاص ايدئولوژي عبارت است از: سيستم فكري كه شكل و طرح كلي رفتار انسان را تعيين مي‌كند و به عبارت ديگر ايدئولوژي يك سلسله آراء كلي هماهنگ دربارة رفتارهاي انساني است. و طبق تعريف ديگر، ايدئولوژي، انديشه‌اي عمل زا است. ايدئولوژي، در اصل واژه‌اي فرانسوي و به معناي، علم يا مطالعه ايده‌ها بوده و سپس معناي بين المللي و مهمتري پيدا كرده و در مقام دلالت بر مجموعه‌اي از باورها و رفتارها كه با يكديگر ارتباط دارند به كار رفته است. برخي نويسندگان كه با غرض خاصي، (نفي دخالت دين در مسائل اجتماعي و سياسي) به نفي ايدئولوژي پرداخته‌اند، اين واژه را طوري معنا نموده و لوازمي براي آن شمرده‌اند كه منفي و مطرود بودن آن نياز به بحث زيادي نداشته باشد، مثلا گفته‌اند، ايدئولوژي مرامنامه انساني است كه خودش را خدا مي‌داند. و لوازم آن علاوه بر وارونه نمائي و غفلت آميز بودن، خدمت به منافع گروهي و مشروعيت بخش قدرت حاكم است. اگر در معني لغوي و اصطلاحي اين واژه دقت نماييم، اين تعريف و لوازم آن از ايدئولوژي استفاده نمي‌شود، بلكه معنايي تحميلي بر آن است. در تعريف دين گفته شده است؛ دين در لغت به معني اطاعت و جزاء آمده و اصطلاحاً به معناي اعتقاد به آفريننده‌اي براي جهان و انسان و دستورات عملي متناسب با اين عقايد مي‌باشد. با اين تعريف از دين كه مشتمل بر دستورات عملي و رفتار انسان است، روشن مي‌شود كه دين، همان ايدئولوژي به معناي عقيده و رفتار است، و مي‌توان سيستم كلي احكام عملي دين را ايدئولوژي به حساب آورد. در نوشته‌هاي شهيد مطهري و استاد مصباح و دكتر شريعتي، عنوان ايدئولوژي اسلامي مطرح شده است. شهيد مطهري مي‌فرمايد: ايدئولوژي جامع و كامل كه در اصطلاح قرآن شريعت ناميده شده است يك فلسفه زندگي انتخابي، آگاهانه، آرمان خيز و مجهز به منطق است يعني يك تئوري كلي، يك طرح جامع و هماهنگ و منسجم كه هدف اصلي آن كمال انسان و تأمين سعادت همگاني است. امّا اين سؤال كه ايدئولوژي مي‌‌خواهد همه افراد را به يك شكل درآورد؟ پاسخ اين است كه در آن تعريف ناصحيح از ايدئولوژي يكي از لوازم آن «اليناسيون آور، خواستار يكنواخت انديشي، بي‌تحمل نسبت به تنوع و كثرت آراء» دانسته شده است، امّا حقيقت اين است كه اگر يكسان سازي و يكنواختي به معني اشتراك در همه جزئيات زندگي فردي و اجتماعي باشد، ايدئولوژي اسلامي چنين اقتضائي ندارد. و اگر به معني اشتراك در سعادت ابدي و زندگي انساني است اقتضا دارد. توضيح اين كه: ايدئولوژي، شامل احكام جزئي نمي‌شود، همانند اين كه «امروز بايد به فلان فقير صدقه داد.» بلكه بر اساس آرمانهاي ثابت انساني و قوانين كلي استوار است. يكساني در زندگي انساني و سعادت ابدي به اين دليل است كه انسان داراي فطرتي يگانه و سرشتي يكسان است و بديهي است كه ايدئولوژي بايد متكي بر ارزشهاي انساني و فطرت يگانه انسان باشد. ايدئولوژي اسلامي با فطرت انسان هماهنگ است و هرگز نياز به انضباط شديد و يك شكل سازي ناخواسته‌اي كه در ديگر ايدئولوژيها هست، ندارد. مثلاً لنين مي‌گويد: در درون حزب نه تنها آزادي عمل فرد، بلكه آزادي فكر، نيز بايد شديداً تابع انضباط حزب و وحدت فرماندهي باشد. علت اين سخت گيري و فشار، انحرافي بودن اين ايدئولوژيها است، امور فطري و طبيعي احتياج به اين تحميل و فشار ندارد. نتيجه اينكه، ايدئولوژي به معناي اعتقاد و رفتار مطابق آن است و اين معنا با دين منافاتي ندارد. و يك شكل سازي اگر به معني هماهنگي همه انسانها در فطرت و سعادت و زندگي انساني باشد اشكالي ندارد. اما يكساني در همه جزئيات ذهني و رفتاري و فردي و اجتماعي، نه لازمه ايدئولوژي است و نه لازمه دين است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه