منظور از «هو الاول و الآخر»، به‌ عنوان یکی ازصفات خداوند، چيست؟

براي جواب سئوال، بيان چند نکته ضروري است: 1. محتوای آيه: هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن و هو بکل شيء عليم یعنی «اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و او به هر چيزي بسي داناست.» 2. پيوند سئوال با آيه: این سؤال در ارتباط با آیه‌ی 3 سوره‌ی حدید است. 3. سوره حديد يکي از سوره‌هاي قرآنی و از مجموعه‌ی مسبحات است. حدید از جمله سوره‌هاي بسيار عميق و دقيق است که هوشمندان و تيزهوشان را به تفکر وا‌مي دارد. 4. در تفسير روايي، در ارتباط با اهمیت سوره حديد چنین آمده است: «سئل علي بن الحسين ـ عليه السلام ـ عن التوحيد فقال: ان الله عزوجل علم انه يکون في آخر الزمان اقوام متعمقون فانزل الله تعالي: (قل هو الله احد) و الآيات من سورة الي قوله: (عليم بذات الصدور) فمن رام وراء ذلک فقد هلک» یعنی «از علي بن حسين ـ عليه السلام ـ در مورد توحيد سئوال شد، فرمود: خداي عز و جل مي‌داند که در آخر الزمان عده اي از مردم رشد فکري پيدا مي‌کنند و اهل تعمق و دقت مي‌شوند و از خودشان هوشمندي و نبوغ نشان مي‌دهند. از اين روي خداوند سوره‌ی توحيد و آيات اول سوره حديد را نازل کرد تا هوشمندان و صاحبان انديشه، پيرامون آن انديشه کنند. هر کس غير آن را اراده کند، به تحقيق نابود شود.» 5. تفسير آيه: در ذيل اين آيه، تفاسير متنوعی مطرح شده است. تفسير روايي نيز در اين مورد بسيار زياد مي‌باشد. اما خلاصه‌ی مطالب تفسیری مرتبط با این سوره: «اول» هر آن چيزي که به عنوان نخستین در ذهن انسان فرض شود، خدا قبل از آن چيز بوده است. پس او نسبت به تمام مخلوقاتش «اول» است، البته نه آن چيزي که ما اول فرض مي‌کنيم. همچنين هر آن چيزي که ما به‌ عنوان آفرينش فرض مي‌کنيم، خداوند تبارک و تعالي بعد ازآن هم خواهد بود. چون قدرت او احاطه به آن چيز دارد، هم به ماقبلش و هم مابعدش اوست، پس همان‌طور که اول خداست،آخر هم خداست، البته نه آن چيزي که ما آخرينش فرض مي‌کنيم. با اين بيان روشن مي‌شود که اول و آخر مطلق، خداوند است و آن‌چه از «اول و آخر» در غير خداست، نسبي است. به عنوان مثال: گفته مي‌شود، فلان چيز نسبت به فلان چيز ديگر اول است و آن ديگري نسبت به سومي آخر است و آن سومي نسبت به چهارمي... پس هيچ موجودي در عالم هستي، به صورت مطلق، «اول و آخر» نيست. اول و آخر بودن در مورد تمام هستي غير از خدا نسبي است. 6. نکته‌ی قابل توجه: اوّليت و آخريت خداي تبارک و تعالي، زماني و مکاني نيست، زیرا خداوند تبارک و تعالي در ظرف زماني و مکاني اول يا آخر نمی‌گنجد، چون خداوند منزه از مکان و زمان بوده و خود خالق زمان و مکان است و محيط بر تمامي هستي است. پس مراد از اوليت و آخريت اين است که خداي تبارک و تعالي بر همه هستي احاطه دارد. اگر فلان چيز را اول فرض کني، او با احاطه اش اولتر از آن است و اگر آخر فرض کني، او آخرتر است. پس اول و آخر فرع و شاخه‌اي از محيط است و محيط هم شاخه‌اي از اطلاق قدرت اوست. ممکن است اين صفات را نيز شاخه‌اي از احاطه وجودي او بگيريم، چون وجود او قبل از وجود هر چيز و بعد از وجود هر چيز است. خداوند قبل از وجود هر چيزي، ثابت بود و بعد از فنای هر مخلوق ثابتی، باز هم ثابت می‌ماند. اامام صادق ـ عليه السلام ـ در ارتباط با این مهم، چنین می‌فرماید: «مراد از اول آن است که خداي تبارک و تعالي قديم است و اول قديم است و مراد از آخر، آن است که خداي تبارک و تعالي نهايت ندارد و حدوثي به او واقع نمي‌شود و از حالي به حال دیگر تبديل نمي شود.» همواره نظرات تفسیری متنوعی در ارتباط با این اين آيه مطرح است و هر اندیشمند و محققی مي‌تواند پيرامون آن انديشه کنند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه