از آنجا که مشرکان عرب در مقابل «تحدى» قرآن احساس ناتوانى مى کرند، پیوسته در فکر فرو رفته بودند که براى آن مبدأ و منشأ اى بیندیشند سرانجام گفتند: پیامبر، قرآن را از دو غلام رومى به نام « جبر» و «یسار» و مانند آنها فرا مى گیرد([۱]) چنانکه ما قبل آیه را حکایت مى کند، اّنجا که مى فرماید: (وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّمَا یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسانَ الَّذِى یُلْحِدُونَ إِلَیْهِ أَعْجَمِىٌّ وَهذا لِسانٌ عَرَبِىٌّ مُبِینٌ).([۲]) ما مى دانیم که مشرکان مى گویند: محمد را بشرى آموزش مى دهد در حالى که زبان کسى که قرآن را به او نسبت مى دهند عجمى است و قرآن زبان عربى آشکار است.

از آنجا که مشرکان عرب در مقابل «تحدى» قرآن احساس ناتوانى مى کرند، پیوسته در فکر فرو رفته بودند که براى آن مبدأ و منشأ اى بیندیشند سرانجام گفتند: پیامبر، قرآن را از دو غلام رومى به نام « جبر» و «یسار» و مانند آنها فرا مى گیرد([1]) چنانکه ما قبل آیه را حکایت مى کند، اّنجا که مى فرماید: (وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّمَا یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسانَ الَّذِى یُلْحِدُونَ إِلَیْهِ أَعْجَمِىٌّ وَهذا لِسانٌ عَرَبِىٌّ مُبِینٌ).([2]) ما مى دانیم که مشرکان مى گویند: محمد را بشرى آموزش مى دهد در حالى که زبان کسى که قرآن را به او نسبت مى دهند عجمى است و قرآن زبان عربى آشکار است. «عجم» در اصل به معنى «ابهام» است و «اعجمى» به کسى گفته مى شود که در بیان او نقص باشد خواه عرب باشد یا غیر عرب، از آنجا که عربها از زبان غیر خود، اطلاعاتى نداشتند غیر عرب را عجم مى خواندند، زیرا عربى را به درستى نمى فهمد و یا به درستى نمى تواند با آن سخن بگوید: با توجه به این شأن نزول که نوع مفسران آن را نقل کرده اند مى توان گفت که هدف آیه این است که آیا صحیح است که بگویند: «پیامبر» قرآن را از چنین افرادى مى گیرد در حالى که قرآن سراسر فصاحت و بلاغت و جذبه و کشش، و عذوبت و شیرینى است، در صورتى که گفتارهاى این دو نفر، فاقد این مزیت مى باشد، زیرا این دو نفر به خاطر «رومى بودن»، یا جاهل به زبان عربى هستند، و یا اگر هم آشنا باشند به خوبى به آن تکلم نمى کنند و کلمات و سخنان آنها از، تحریف و غلط خالى نیست. بنابر این مفاد آیه این است که قرآن یک کلام صحیح و یک سخن بلیغ است و از هرگونه غلط و تحریف پیراسته مى باشد از این جهت نمى تواند زاییده مغز این دو نفر و یا مانند آنها باشد. ولى باید توجه نمود که فصیح بـودن و بلیـغ بودن کلام و یـا دور از غلط و تحریف بــودن آن، مـلازم با ایـن نیست که در تفسیر آن بـه مقدماتى نیاز نداشتـه باشیم و هرگـز نیـاز بـه یک چنیـن مقدمـاتى بـا «عربى مبیـن» بـودن منافاتى ندارد. امروز در تمام کشورهاى جهان، کتاب هاى علمى مربوط به آموزش و پرورش و یا آموزش عالى به نثر بسیار سلیس و دور از اغلاق و پیچیدگى نوشته مى شود، مع الوصف همه و یا بسیارى از آنها بى نیاز از معلم و تدریس استاد نیست. روشن تر بگوییم: اگر قرآن یک نثر عربى آشکار است، مقصود این است که شیوه گفتن آن، مانند شیوه سخن گفتن ناآگاهان از زبان عربى نیست که یک مشت کلمات مغلوط و محرف را سر هم مى کنند و به گمان خود، با زبان عربى سخن مى گویند، بلکه این کتابى است که با اسلوب زبان عربى موافق، و از هر نوع تحریف و غلط از هر نوع مغلق گویى و پیچیده سرایى، دور و پیراسته است. در این جا دامنه سخن را کوتاه کرده و به بحث خود، با نقل گفتارى از امیر مؤمنان(علیه السلام)پایان مى بخشیم. امیر مؤمنان(علیه السلام) ابن عباس را براى احتجاج با خوارج اعزام کرد و این چنین دستور داد: «لا تخاصمهم بالقرآن فان القرآن ذو وجوه و حمال، تقول و یقولون و لکن حاججهم بالسنة فانهم لن یجدوا عنها محیصاً.([3]) اى فرزند عباس هرگز هنگام مذاکره با خوارج با قرآن احتجاج مکن، زیرا آیات قرآن داراى احتمالاتى است، ممکن است تو احتمالى را بگیرى و آنان احتمال دیگرى را، و در نیتجه بحث و نزاع به درازا بکشد، با آنان با احادیث پیامبر احتجاج کن که در دلالت خود بر مطلوب صریح تر مى باشند. این جمله گرانمایه آشکارا مى رساند که برخى از آیات قرآنى محتملاتى دارد هرگز تعیین یکى از محتملات بدون طى مقدماتى امکان پذیر نیست و تنها با داشتن اطلاعات ادبى، این سنخ ابهامها، بر طرف نمى شود، رفع این گونه ابهام از طرفى است که توضیح داده شده. این حدیث مى رساند که همه آیات قرآن سرتاسر صریح الدلاله نیست و باید در تعیین محتملات مفاد آیه از مبادى دیگر استفاده نمود.([4]) ------------------------------------------- [1] . کشاف:ج2، ص 218. [2] . نحل/103. [3] . نهج البلاغه،خطبه 77. [4] . منشور جاوید، ج3، ص 312ـ 314. به نقل از : http://tohid.ir .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه