احتمال بداء در نشانه‌های ظهور یکی از باورهای شیعه امامیه که به غلط مورد اعتراض دیگر فرقه‌ها قرارمی‌گیرد، بداء است؛ زیرا تصوّر می‌شود، مقصود از آن (ظهور بعد الخفاء) است، در حالی که شیعه بداء را به معنی (ابداء) می‌داند؛ نه آشکار شدن امری بر خداوند،۱ به این معنا که خداوند مقصود حقیقی خود را آشکار می‌کند؛ ولی مردم تصوّر دیگری دارند، مانند تغییر قبله، ذبح اسماعیل(ع) و رفع عذاب از قوم یونس(ع)که خداوند متعال ابتدا از موضوع تغییر قبله، امتحانی بودن ذبح و رفع عذاب به دلیل توبه قوم یونس(ع) را خبر نداد؛ بلکه به جهت برخی مصلحت‌ها، پس از مدّتی حقیقت را آشکار کرد

احتمال بداء در نشانه‌های ظهور یکی از باورهای شیعه امامیه که به غلط مورد اعتراض دیگر فرقه‌ها قرارمی‌گیرد، بداء است؛ زیرا تصوّر می‌شود، مقصود از آن (ظهور بعد الخفاء) است، در حالی که شیعه بداء را به معنی (ابداء) می‌داند؛ نه آشکار شدن امری بر خداوند،1 به این معنا که خداوند مقصود حقیقی خود را آشکار می‌کند؛ ولی مردم تصوّر دیگری دارند، مانند تغییر قبله، ذبح اسماعیل(ع) و رفع عذاب از قوم یونس(ع)که خداوند متعال ابتدا از موضوع تغییر قبله، امتحانی بودن ذبح و رفع عذاب به دلیل توبه قوم یونس(ع) را خبر نداد؛ بلکه به جهت برخی مصلحت‌ها، پس از مدّتی حقیقت را آشکار کرد یکی از باورهای شیعه امامیه که به غلط مورد اعتراض دیگر فرقه‌ها قرارمی‌گیرد، بداء است؛ زیرا تصوّر می‌شود، مقصود از آن (ظهور بعد الخفاء) است، در حالی که شیعه بداء را به معنی (ابداء) می‌داند؛ نه آشکار شدن امری بر خداوند،1 به این معنا که خداوند مقصود حقیقی خود را آشکار می‌کند؛ ولی مردم تصوّر دیگری دارند، مانند تغییر قبله، ذبح اسماعیل(ع) و رفع عذاب از قوم یونس(ع)که خداوند متعال ابتدا از موضوع تغییر قبله، امتحانی بودن ذبح و رفع عذاب به دلیل توبه قوم یونس(ع) را خبر نداد؛ بلکه به جهت برخی مصلحت‌ها، پس از مدّتی حقیقت را آشکار کرد. بنابراین (بداء) نزد غیر شیعه نیز مورد قبول است وسوء استفاده برخی غلات از آن، باعث شده است که شیعه نیز متّهم شود.2 بر اساس برخی روایت‌ها، در موضوع علائم ظهور نیز احتمال بداء وجود دارد. کلینی در باب «البداء» از امام صادق(ع) نقل می‌کند: «خداوند دو گونه علم دارد؛ یکی علم پنهان و مخزون که غیر او کسی نمی‌داند واز آن بداء به وجود می‌آید و دوم علمی که به فرشتگان و پیامبران خود داده و ما از آن آگاهیم».3 آیا ممکن است که دانش امامان درباره نشانه‌های ظهور، از این نوع باشد؟ یعنی از نوعی که بداء در آن روشن نشده است. در تفسیر آیه «قضی اجلاً و اجلٌ مسمّی عنده»4 به نقل از امام باقر(ع) آمده است که «مراد اجل حتمی و اجل موقوف است.»5 در روایت‌های علائم ظهور نیز به این دو گونه اشاره شده و از آنها استفاده می‌شود که نشانه‌های حتمی، چنان که از نامش پیداست به طور حتم، رخ خواهد داد؛ ولی علائم موقوفه ممکن است تغییر کند.6 چنان که امام باقر(ع) در ادامه همان حدیث «کافی» که نعمانی آورده است، درباره موقوف فرمودند: «آن چیزی است که در آن، خواست الهی دخالت دارد».7 یعنی ممکن است به مشیّت خداوند تغییر کند. باید توجّه داشت، بیشتر علامت‌های ظهور که در روایت‌ها از جمله نمونه‌های حتمی، شمرده نشده‌اند، به قرینه مقابله، جزو موقوفاتند و در آنها احتمال بداء وجود دارد. با این همه، در روایتی از امام نهم(ع)، در نشانه‌های حتمی نیز، وجود بداء احتمال داده شده است. نعمانی به نقل از ابو‌هاشم جعفری می‌گوید: در حضور ابوجعفر الجواد(ع) از سفیانی و حتمی بودن آن در روایت‌ها، سخن به میان آمد. پرسیدم: آیا در امر حتمی هم بداء پیش می‌آید؟ فرمود: «آری»، گفتم که می‌ترسم درباره قائم(ع) هم بداء پیش می‌آید. فرمود: «قائم وعده الهی است و در آن تخلّف نمی‌شود».8 پی‌نوشت‌ها: 1. درباره جایگاه و اهمّیت بداء و اینکه بداء با علم الهی منافاتی ندارد، نک: الکافی، ج 1، صص 146 ـ 149. 2. برای اطّلاع بیشتر نک: غالیان، ص 277. 3. الکافی، ج 1، ص 147. 4. سوره انعام (6)، آیه 2. 5. الکافی، ج 1، ص 147. 6. درباره این روایت‌ها، نک: بحارالأنوار، ج 52، ص 249. 7. الغیبـ［ نعمانی، ح 5، باب 18، ص 312. 8. همان، ح 10، باب 18، ص 315. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه