در روايات داريم که به همراه هر انسان، شيطاني خلق مي شود. آيا شياطين داراي فرزند هستند؟ چطور خلقت اين شياطين خير است؟ و شياطين بچه چه گناهي کردند که از ابتدا گمراه کننده و گنهکار مي باشند؟ در حق اين ها ظلم نمي شود؟ در جواب قسمت اول گفته شده : شيطان داراي فرزنداني و ذريه اي است که او را کمک مي کنند و تقريباً همه فرزندانش، راه او را در پيش گرفته و همانند او ملعون و مطرودند، مگر تعداد نادري از آنها، مانند شيطاني که همراه رسول اعظم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ آفريده شده بود و حضرت او را مسلمان کرد و در جواب قسمت دوم گفته شده : از کجا ثابت شده که بچه شيطان از همان اول تولد گناهکار بوده و با وسوسه کردن انسان ها، آنها را از راه راست منحرف مي کند. شايد بتوان گفت اين ادعايي است که دليلي بر آن موجود نمي باشد. آیا اين جواب ضد و نقيض نيست؟ در قسمت اول اعتراف شده بچه هاي شيطان وسوسه مي کنند و راه پدر را ادامه مي دهند، ولي در قسمت دوم، همين مطلب دليل بدون مدعي دانسته شده است ! اين دو جواب چگونه قابل جمع هستند؟

به نظر مي رسد در اين پاسخ تناقضي وجود ندارد؛ در قسمت اول بر اين نکته تأکيد شده است که تقريباً همه فرزندان شياطين راه او را در پيش مي گيرند و همانند او ملعون و مطرودند و در قسمت دوم بر اين نکته تأکيد شده است که دليلي نداريم که فرزندان ابليس از همان ابتداي تولد و بدون اختيار راه پدرشان را در پيش مي گيرند، چون اگر اين طور باشد، و بدون اختيار، راه پدرشان را در پيش گيرند، ملعون بودن و مطرود بودنشان ظلم به آن ها محسوب مي شود. بنابراين، چون از يک طرف ـ بسياري از فرزندان ابليس، راه پدرشان را در پيش مي گيرند و از طرف ديگر چون شياطين، از جنس جنّ هستند و جنّ هم، مانند انسان اختيار دارد و به خاطر اعمالش پاداش و عقاب مي بيند، براي اين که ملعون بودنشان، با اختيار داشتنشان تناقض نداشته باشد، پاسخ دهنده در قسمت دوم پاسخ داده است که دليلي نداريم که فرزندان ابليس از همان ابتداي تولد، و بدون انتخاب، مسير ضلالت را در پيش مي گيرند. در اين صورت بين اين دو پاسخ تناقضي وجود ندارد. در تکميل اين پاسخ، خوب است به چند نکته توجه شود: 1. اطّلاعات ما در مورد جنّ که ابليس و فرزندانش نيز از جنس جنّ اند، بسيار اندک است ـ اگر چه اطلاعات اجمالي در آيات و روايات در موردشان بيان شده است ـ ؛ اين که فيزيولوژي بدنشان چگونه است، غذايشان چيست، چند سال عمر مي کنند، نحوه زاد و ولدشان چگونه است، روابط اجتماعي شان به چه صورت است، ميزان عقل و دانششان چقدر است و غيره، از جمله اين که آيا مانند انسان ها سن بلوغ دارند يا نه بلوغشان تدريجي نيست و دفعي است و اگر سن بلوغ دارند، در چه سني به بلوغ مي رسند و محدوده و نحوه اختيارشان چقدر است و ... اطلاعات ما در مورد اين مسائل اندک است. از آنجا که ما بايد مشکوکاتمان را با يقينياتمان حل کنيم، با توجه به اين که 1. عذاب و عقاب شياطين، بدون داشتن اختيار در اعمالشان، ظلم به آن ها محسوب مي شود و 2. هر گونه ظلم از ساحت خداوند به دور است، بدون ترديد فرزندان ابليس ـ اگر فرزندي داشته باشد ـ هم مانند خود ابليس، راه ضلالت را با اختيار خودشان در پيش مي گيرند، حال در چه سني به بلوغ مي رسند ـ اگر سن بلوغ داشته باشند ـ و از چه زماني اين راه را در پيش مي گيرند، معلوم نيست. لازم به ذکر است در تفاسير ذيل آيه 50 سوره کهف، برخي مفسران، در اصل اين که ابليس فرزند داشته باشد، ترديد دارند و ذريه ابليس در اين آيه را به معناي مجازي قلمداد کرده اند، برخي ديگر از مفسران، داشتن فرزند و نسل را براي ابليس پذيرفته اند، ولي در همسر داشتن او ترديد دارند و گفته اند معلوم نيست زاد و ولد شيطان، مثل انسان از طريق ازدواج صورت گيرد، در حالي که برخي ديگر از تفاسير، علاوه بر پذيرفتن همسر و فرزندان براي ابليس، اسامي همسر و برخي فرزندان ابليس و وظايف آنان را هم ذکر کرده اند! به عنوان نمونه علامه طباطبائي ره در مورد فرزندان شيطان مي فرمايد: «همچنين مساله ذريه ابليس و کثرت آنها چيزي جز اين در دست نيست که ذريه ابليس بسيارند و همه از خود او منشعب شده اند، اما اين انشعاب از راه تناسلي است که ما داريم و يا راه تخم گذاري و جوجه کشي است و يا به نحوي ديگر است براي ما معلوم نيست، و مانند بسياري از چيزها راهي براي فهم آن نداريم». علاوه بر اين در ذيل آيه 27 سوره حجر: وَ الْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ، برخي مفسرين، مي گويند که «جانّ» همان ابليس و پدر همه جنيان است. بنابراين، اگر آن طور که برخي مفسرين معتقدند، ابليس فرزندي نداشته باشد و ذريه ابليس که در قرآن آمده است، به معناي مجازي به کار رفته باشد، پاسخ اين سؤال روشن است و موضوع سؤال از اصل منتفي است؛ اگر ابليس پدر همه جنيان باشد، آن طور که برخي ديگر از مفسران گفته اند، در اين صورت برخي فرزندان ابليس مؤمن و صالح اند و برخي ديگر کافر و معلوم نيست فرزندان کافر ابليس بيشتر از فرزندان صالح او باشند و هر دو با اختيار خود راه ايمان يا کفر را در پيش گرفته اند: وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذَالِک کنَّا طَرَائقَ قِدَدًا. و اگر ابليس پدر همه جنيان نباشد و فقط يکي از جنيان باشد که بيشتر فرزندان او راه کفر را در پيش مي گيرند، آن طور که برخي ديگر از مفسرين و برخي روايات اين گونه بيان مي کنند، در اين صورت هم جواب همان است که مسلماً فرزندان او با اختيار خود اين راه را درپيش مي گيرند، بنابراين اگر سن بلوغ داشته باشند، مانند ما انسان ها، قبل از سن بلوغ، تکليفي ندارند و اگر سن بلوغ نداشته باشند و از ابتداي تولد داراي شناخت و تشخيص باشند، در اين صورت از همان ابتداي تولد، تکليف دارند که راه ايمان و صلاح را در پيش گيرند، اما آيا سن بلوغ دارند يا خير، نه در روايات چيزي در اين باره به چشم مي خورد و نه در کتب کلامي و تفسيري. 2. چون در سؤال آمده است که چطور خلقت اين شياطين خير است، پاسخ اين است که هر چه را خداوند آفريده است، خير است و هر وجودي في نفسه خير است. خلقت شياطين خير است، چون مانند انسان اختيار دارند و مي توانند از اين اختيار در جهت رسيدن به کمال استفاده کنند و در آخرت از پاداش الهي برخودار شوند، حال اگر از اين اختيار سوء استفاده کنند ـ همان طور که برخي انسان ها هم چنين اند ـ ، اين عيب متوجه خود آن ها است، نه خداوند. علاوه بر آن که وسوسه شدن انسان ها توسط شياطين، زمينه امتحان و آزمايش انسان را فراهم مي کند و اين آزمايش و امتحان هم، به نوبه خود زمينه رسيدن انسان به کمال را فراهم مي کند. بنابراين خلقت شياطين، علاوه بر اين که براي خودشان خير است، براي رسيدن انسان به کمال خود نيز خير است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه