چرا در بسیاری از آیات قرآن "سمع" مفرد آمده و "ابصار و قلوب و افئده" به صورت جمع آمده است؟

در بسیاری از آیات(1) قرآن، از گوش و چشم و دل یاد شده که گوش با لفظ مفرد "سمع" آمده، و چشم با لفظِ جمعِ "ابصار"، و دل با لفظ جمع "أفئده و قلوب"؛ مفسرین و صاحب‌نظران در ادبیات، در مورد این مطلب احتمالات متعددی داده‌اند از جمله گفته شده است: 1. "سمع" چون "اسم جنس" است بر قلیل و کثیر دلالت می‌کند بنابراین لازم نبود که دیگر، جمع آورده شود. 2. برخی گفته‌اند: "سمع" مصدر است و مصدر چون جمع بسته نمی‌شود، بر جمع و مفرد هر دو دلالت می‌کند. 3. بعضی نیز گفته‌اند: در اینجا مضافی در تقدیر است مثل "مواضع سمع" یعنی جایگاه‌های شنوایی. 4. برخی بر این باورند که "سمع" به ضمیر "هم" اضافه شده و چون در ردیف جمع‌ها قرار گرفته است خودش بر جمع دلالت می‌کند و دیگر لازم نبوده است که جمع بیاید. 5. عده‌ای نیز احتمال داده‌اند به خاطر کوتاهی کلام و ایجاز، و تفنن در عبارت، "سمع" آمده بنابراین اشکالی ندارد که واژه "سمع" بصورت مفرد و "أبصار" و "قلوب" به صورت جمع آمده است. حکمت‌ها و اسرار علمی برخی از مفسرین برای این مطلب حکمت‌ها و اسرار علمی نیز ذکر کرده‌اند، که در اینجا می‌آوریم: 1. ‌اینکه واژه "سمع"، یعنی گوش ‌در قرآن کریم بصورت مفرد آمده، اما چشم به صورت جمع "ابصار" آمده به خاطر این است که ادراکات و مشاهدات انسان با چشمش نسبت به مسموعات و چیزهایی که می‌شنود خیلی بیشتر است؛ چرا که اولاً: امواج صوتی که قابل استماع است تعدادی نسبتاً محدود است در حالی که امواج نورهایی که قابل رویت و دیدن است، از میلیون‌ها می‌گذرد اما امواج صوتی به ده‌ها هزار مورد می‌رسد از این رو قرآن کریم برای اشاره به این مطلب، یعنی محدودیت قلمرو شنیدنی‌ها، واژه‌ی "سمع" را مفرد آورده، و برای اشاره به گستردگی قلمرو دریافت‌های قلبی انسان یا مشاهدات چشمی انسان، واژه‌ی "قلب" و "بصر" را به صورت جمع آورده است. 2. احتمال دیگر اینکه مُدرک سمع انسان واحد است یعنی معمولاً انسان در یک لحظه یک صدا را بیشتر نمی‌شنود اما در یک لحظه با چشمانش می‌تواند دو تا تصویر را ببیند، و یا حتی بیشتر، اما با گوش‌هایش با اینکه دو تا گوش دارد اما یک صدا را عملاً بیشتر نمی‌تواند بشنود؛ بنابراین، سمع را مفرد آورده و چشم را جمع بسته و متعدد آورده که اشاره کند به این که مدرَک انسان‌ها در مورد سمع و شنیدن یکی است، اما مدرک انسان در مورد دیدنی‌ها، متعدد است. البته این دو مطلب علمی اخیر در حد دو احتمال است و نمی‌شود به صورت یقینی به قرآن نسبت داد، ولی به هر حال دو احتمال علمی، زیبایی است که نسبت به این واژه‌ها گفته شده است. پاورقی: 1 . بقره / 7. "خَتَمَ اللّهُ عَلَی‌ قُلُوبِهِمْ وَعَلَی‌ سَمْعِهِمْ وَعَلَی‌ أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ" و همچنین در آیات دیگری مانند بقره / 20 و ... نیز آمده است. eporsesh.com .

موتور جستجوی پرسش و پاسخ دینی امین

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/03

لینک کوتاه