با توجه به آيه‌‌‌‌‌‌‌ی 6 از سوره‌ی مائده: {Qيَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَي الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکمْ وَأَيْدِيَکمْ إِلَي الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکمْ وَأَرْجُلَکمْ إِلَي الْکعْبَيْنِQ} کيفيت مسح پاها در وضو چگونه است؟

در استناد به این آيه‌ی شريفه و اخبار و روايات فراوان مرتبط با وضو و اجماع اماميه، در وضو پس از شستن صورت و دست‌ها، بايد با تري آب وضو که در دست مانده، اول جلوي سر و پس از آن روي پاها را مسح کرد. آموزه‌‌ی مرتبط با چگونگی مسح در این آيه‌ی شريفه به روشني مبین این مهم است که روي پاها بايد مسح شود، زيرا کلمه «ب» که در «برؤوسکم» آمده، طبق تصريح بعضي از روايات و بعضي از اهل لغت به معني «تبعيض» مي باشد، يعني قسمتي از سر را مسح کنيد که در روايات ما، محل آن به يک چهارم پيش سر محدود شده و بايد قسمتي از اين يک چهارم، هر چند کم باشد با دست مسح شود. بنابراين آن‌چه در ميان بعضي از طوايف اهل تسنن معمول است، که تمام سر و حتي گوش‌ها را مسح مي‌کنند، با آيه‌ی شريف سازگار نيست و قرار گرفتن «ارجلکم» در کنار «رؤوسکم» گواه بر اين است که پاها نيز بايد مسح شود نه اين‌که آن‌ها شسته شوند. همچنین در بررسی دقیق‌تر «ارجلکم» به فتح «لام» قرائت شده، به خاطر آن است که عطف بر محل «رؤوسکم» است نه عطف بر «وجوهکم» و اين که منصوب عطف بر مجرور شود در کلام عرب شيوع دارد، مثلا مي‌گويند: «ليس فلان بقائم و لا ذاهباً» «فلان شخصي نه ايستاده است و نه رونده.» علاوه بر اين جمع کثيري از قراء «ارجلکم» را نيز با کسر خوانده اند. علاوه بر آن چه گذشت، انسان در اولين برخورد با آيه‌ی شريفه درمی‌یابد که پاها هم مانند سر بايد مسح شود و نمی‌توان چنین استنباط کرد که «ارجلکم» عطف به «وجوهکم» باشد، زيرا مسأله مسح سر و پا پس از اتمام حکم شستن مطرح شده است: دست و صورت را بشوييد و سر و پاها را مسح کنيد و اگر «ارجلکم» بر «وجوهکم» عطف شود بر خلاف بلاغت قرآن است. امام جعفر صادق (عليه‌السلام) در این مورد چنین فرموده: «قسمت جلو سر و روي پاها را مسح کن و اول پاي راست را مسح نما» و در حديث ديگری فرمود: «همانا مردي، شصت، يا هفتاد سال عمر مي کند، ولي خداوند نمازش را قبول نمي‌کند.» راوي می‌گويد: به حضرت عرض کردم، چرا اين‌طور است؟ امام فرمود: «زيرا وي جايي را که خدا امر به مسح آن‌جا کرده، مي شويد.» احاديثي نیز از طريق اهل سنت هم نقل شده است که دلالت بر لزوم مسح پاها مي‌کند: ابن عباس مفسر بزرگ قرآن، وضوي رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) را توصيف کرده و توضيح داد که آن حضرت روي پاهاي خود را مسح می‌کرد.» نتیجه این‌که: با توجه به آيه‌ی وضو و روايات کثيري که در باب مسح پاها وارد شده است، علماي شيعه اجماع کرده‌اند که روي پاها را بايد مسح کرد و در غير اين‌صورت وضو باطل مي‌شود. مرحوم صاحب جواهر در ارتباط با اين مسأله مي‌فرمايد: «يکي از واجبات وضو، مسح پاهاست و بر اين مسأله هم اجماع محصّل و هم اجماع منقول قائم است، بلکه اين حکم از ضروريات مذهب شيعه است و بر اين حکم اخبار متواتر وارد شده است.» بنابراین از نظر فقه شيعه که مستنبط از قرآن و سنت است، هيچ جاي شک و ترديد نيست که در وضو، پس از شستن صورت و دست ها مسح سر و پاها لازم است و شستن به جاي مسح وضو را باطل مي کند. البته به نقل مرحوم صاحب جواهر و مرحوم شيخ طوسي از اهل سنت هم کساني هستند که مسح پاها را جايز مي‌دانند: ابي‌الحسن بصري، ابن‌جرير طبري، ابي‌علي جباري که معتقدند انسان بين مسح و شستن پاها مخير است. پس حتي بزرگاني از اهل سنت نيز مسح پا را جايز دانسته‌اند، که اگر شستن واجب بود، نبايد اين اجازه را صادر و برجايز بودن مسح فتوا مي‌دادند. وقتي کسي فتوا مي‌دهد که مسح پا هم درست است يعني آيه را به معني شستن نگرفته است. نکته‌ی‌آخر در ارتباط با حد مسح پاست. مسح پا از سر انگشتان تا «کعب» است، در ارتباط با «کعب»، اغلب فقهاي شيعه چنین معتقدند که «کعب» مفصل پاست، اما برخي نيز با توجه به عرف لغت عرب گفته‌اند مراد از «کعب» همان برآمدگي پاست، لذا در این دو مورد هیچ تناقضی با آيه وجود ندارد، و در ارتباط با این لفظ آيه، بايد به بررسی واژه‌ی «کعب» در بین اعراب پرداخته شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه