در تفسير الميزان، سوره احقاف، آيه 12 مي خوانيم: ()امام و رحمت بودن تورات به اين معنا است كه تورات كتابي است كه مي تواند مقتداي بني اسرائيل باشد و بني اسرائيل بايد در اعمال خود از آن پيروي كنند، بدين جهت امام است، و بدين جهت كه مايه اصلاح نفوس مردم با ايمان است رحمت است)(. آيا مي توان گفت (اماما و رحمة) به حضرت موسي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر مي گردد؟ همچنانکه حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ امام هم بوده و حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ رحمة للعالمين ناميده شده است؟

امام يعني رهبر، پيشوا، هر آنچه که مردم از آن اطاعت و پيروي مي کنند، از اين رو با توجه به موارد مختلف، تفاوت مي کند، گاهي مصداق آن امامي است که مردم در نمازشان به او اقتدا مي کنند و امام جماعت گفته مي شود، يا آن کسي که رهبر مردم در حرکت به سوي خداي متعال قرار مي گيرد و امام امت گفته مي شود. و يا آنچه که مردم به دستورات و فرامين آن عمل مي کنند مثل کتاب آسماني مثل قرآن کريم، تورات و... چنانچه در سوره «يس» خداوند از قرآن تعبير به امام مبين مي کنند:(( به يقين ما مردگان را زنده مي کنيم و آنچه را از پيش فرستاده اند و تمام آثار آنها را مي نويسيم، و همه چيز را در کتاب آشکار کننده اي بر شمرده ايم، برخي از مفسرين، امام مبين را تفسير به قرآن نموده اند و برخي آن را تفسير به لوح محفوظ کرده اند.)) امّا آنچه که در مورد کتاب موسي ـ عليه السلام ـ تورات در سؤال فوق آمده است بايد گفت که اين تعبير يعني کتاب موسي اماما و رحمة در دو مورد، در سوره هود آيه 17 و در سوره احقاف آيه 12 آمده است، در اين دو آيه به صراحت از کتاب موسي با عنوان امام و مايه رحمت تعبير شده است. علاوه بر اين که قرآن صراحتا اين تعبير را به کار برده است از مفاد آيات و جملات قبل نيز بر مي آيد که منظور همان کتاب موسي ـ عليه السلام ـ مي باشد چنان چه در سوره هود مي فرمايد:(( آيا آن کس که دليل آشکاري از پروردگار خويش دارد (قرآن) و به دنبال آن شاهدي از سوي او مي باشد و پيش از آن کتاب موسي ـ عليه السلام ـ که پيشوا و رحمت بود گواهي بر آن مي دهد، همچون کسي است که چنين نباشد.))؟! و در سوره احقاف که صحبت از اسلام و قرآن است و روي سخن با يهود و منکران اسلام است مي فرمايد: کافران درباره مؤمنان چنين گفتند: «اگر اسلام چيز خوبي بود، هرگز آنها در پذيرش آن بر ما پيشي نمي گرفتند، و چون خودشان به وسيله آن هدايت نشدند، مي گويند: اين يک دروغ بزرگي است. و پيش از آن کتاب موسي ـ عليه السلام ـ که پيشوا و رحمت بود نشانه هاي آن را بيان کرده و کتاب و دين اسلام هماهنگ با نشانه هاي تورات است در حالي که به زبان عربي و فصيح و گوياست.)) و دليل ديگر که مي توان به واسطه آن بيان نمود که منظور همان تورات و کتاب موسي ـ عليه السلام ـ است نه خود حضرت موسي ـ عليه السلام ـ ، اين است که در زمان نزول قرآن و ظهور اسلام آنکه در بين مردم يهود بود و از آن به اصطلاح تبعيت مي کردند، تورات بود با توجه به اين که قرن ها قبل از آن حضرت موسي ـ عليه السلام ـ از بين آنها رفته بود. لذا با تورات بيشتر مأنوس بودند و بشارات در مورد دين اسلام و حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در تورات بود که يهود هر روز آن را مشاهده کرده و به دستورات آن عمل مي کردند و آن را امام و پيشواي خود مي دانستند. بر اين اساس تمام مفسرين صفت امام و رحمة را به کتاب موسي ـ عليه السلام ـ منسوب مي دانند نه خود موسي ـ عليه السلام ـ با وجود اين که موسي ـ عليه السلام ـ هم پيشوا و مايه رحمت امت خود بود. علامه طبرسي مي نويسد: ((از نشانه هاي درستي و حقانيت اين کتاب آسماني (قرآن) اين است که پيش از فرود آمدن آن، تورات موسي در حالي که پيشواي يهود بود و بايد پيرو آن باشند و نيز مايه رحمت بود و از سوي پروردگار براي مردم با ايمان نازل گرديد از آمدن پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و وصف او و فرود آمدن قرآن نويد داده بود. امّا بهانه جويان قوم يهود به رهنمود و روشنگري آن دل نسپردند و توسط آن، راه حق را نيافتند با وجود آنکه تورات آن پيشوا و رحمت همه اوصاف پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و راه روشن را ترسيم کرده بود.)) آيت الله مکارم شيرازي، ناصر مي نويسند: ((تعبير به امام در مورد تورات ممکن است به اين خاطر باشد که احکام شريعت موسي ـ عليه السلام ـ به طور کامل در آن بوده و حتي مسيحيان نيز بسياري از تعليمات خود را از تورات مي گرفتند.)) در جاي ديگر مي نويسند: ((قرآن براي اثبات حقانيت خود و نفي تهمت مشرکان که قرآن را يک دروغ قديمي مي ناميدند مي گويد: از نشانه هاي اين کتاب بزرگ (قرآن) اين است که قبل از آن کتاب موسي ـ عليه السلام ـ در حالي که پيشواي مردم بود و رحمتي از سوي خدا نازل گرديده و خبر از اوصاف پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بعد از خود داده بود. تعبير به امام و رحمت، ممکن است از اين جهت باشد که بعد از ذکر امام و پيشوا احيانا مسئله تکليف شاق و خشونت بار به ذهن تداعي مي کند به واسطه خاطره اي که از پيشوايان خود داشتند، ولي ذکر رحمت اين تداعي را اصلاح کرده و مي گويد: امامت اين امام توأم با رحمت است حتي اگر تکاليفي آورده آن هم رحمت است و چه رحمتي برتر از تربيت نفوس آنهاست.)) علامه طباطبايي در تفسير آيه 17 سوره هود هم مي فرمايند: ((قبل از قرآن کتاب موسي ـ عليه السلام ـ آمده بود، کتابي که امام و رحمت بود، پس قرآن چيز نو ظهوري نيست که بني اسرائيل،آن را رد کنند، بلکه در سابق مثل و نظير داشته و آن طريقه اي بوده که کتاب موسي ـ عليه السلام ـ مردم را به آن طريقه هدايت مي کرده است، از اينجا روشن مي شود که چرا کتاب موسي ـ عليه السلام ـ يعني تورات را به صفت «امام و رحمت» توصيف کرده است. چون آن کتاب (قبل از آنکه دستخوش تحريف شود) مشتمل بر معارف حق و شرايع الهي بوده که مردم آن شرايع را امام و پيشرو خود قرار داده و خود تابع آن بودند و آن شرايع رحمت و نعمتي بود که بشر آن روز از آن متنعم مي شد، و امام بود چون بني اسرائيل به آن اقتدا مي کردند، و رحمت بود چون به وسيله آن هدايت مي شدند، طريقه اي بود که درستي راهنمائي هايش تجربه شده بود. و کلمه «اماما و رحمة» حال هستند از کتاب موسي.)) بنابراين بر اساس ظاهر قرآن که کتاب موسي ـ عليه السلام ـ را به عنوان امام و رحمت معرفي کرده مفسران نيز امام بودن و مايه رحمت بودن را صفت کتاب موسي ـ عليه السلام ـ دانسته اند. پس اين که کتاب موسي ـ عليه السلام ـ به عنوان امام معرفي شده بر اساس آنچه که ذکر شد، هم توافق ظاهر قرآن است و هم به خاطر اين است که مردم از آن تبعيت مي کنند و از طرف خداوند است و هم اين که مفسرين بر اين نکته اذعان کرده اند لذا دليلي ندارد ما بگوئيم که چون ابراهيم ـ عليه السلام ـ امام بود و حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ رحمة العالمين است اينجا هم بگوئيم امامت و رحمت به حضرت موسي ـ عليه السلام ـ بر مي گردد نه به کتاب. البته در مورد قرآن کريم هم ما روايت داريم که امام و رهبر جامعه مي باشد حضرت رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند، شما را سفارش به قرآن مي کنم که آن را امام و رهبر و پيشواي خود قرار دهيد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه