مبارزات و ساماندهي فرهنگي امام باقر ـ عليه السلام ـ را توضيح دهيد؟

دوران امامت امام باقر ـ عليه السلام ـ از سال 94 هـ . ق تا 114 هـ . ق بود. پيشواي پنجم در دوران امامت خويش با زمامداران و خلفاي ياد شده در زير معاصر بود: وليد بن عبدالملک (86 هـ . ق ـ 96 هـ . ق) سليمان بن عبدالملک (96 هـ . ق ـ 99 هـ . ق) عمر بن عبدالعزيز (99 هـ . ق ـ 101 هـ . ق) يزيد بن عبدالملک (101 هـ . ق ـ 105 هـ . ق) هشام بن عبدالملک (105 هـ ق ـ 125 هـ . ق) اين خلفاي اموي مذکور به استثناي عمر بن عبد العزيز ـ که شخصي نسبتا دادگر و نسبت به خاندان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ علاقه مند بود، همگي در ستمگري و استبداد و خود کامگي، دست کمي از نياکان خود نداشتند و مخصوصا به امام باقر ـ عليه السلام ـ سختگيري مي کردند. در اين دوران دامنه ي فتوحات اسلامي به بالاترين حد خود رسيده بود و ممالک اسلامي، کران تا کران عالم را فرا گرفته بود. از سوي ديگر به سبب فساد دستگاه خلافت، تهاجمات نظامي مسلمانان، ديگر جنبه ي هدايت و دعوت مردم ساير بلاد به اسلام را نداشت، بلکه هدف به دست آوردن غنايم براي خليفه و فرماندهان سپاه بود. از طرف ديگر، هر چه دامنه ي فتوحات گسترده تر مي شد، حرکت هاي بيشتري نيز در گوشه و کنار ممالک اسلامي، شکل مي گرفت. مردمي که از ظلم و ستم واليان اموي به جان آمده بودند، قيامهايي را مي آفريدند که برخي نظامي و برخي جنبه ي اعتقادي داشت؛ بدين معني که مي کوشيدند جامعه را با اعتقادات خود مسموم کنند و پايه هاي ايمان و عقيده ي مسلمانان را متزلزل سازند. متأسفانه به سبب ضعف اعتقادي حکام اموي و بي توجهي آنان، چنين حرکتهايي به سرعت رو به رشد بود. بلکه مي توان گفت، خود حکومت اموي يکي از عوامل مهم پيدايش چنين انديشه هايي در جامعه ي اسلامي بود، چنانکه برخي از آنها براي تحکيم پايه هاي حکومت خود، جبر گرايي و ارجاء را تبليغ مي کردند تا بدين وسيله حکومت مستبد خود را توجيه کنند. دانش ديني مردم نيز به سبب نوع حکومت امويان از يک سو و شرکت در جنگها و لشکرکشيها از سوي ديگر به شدت، کاهش يافته بود. در چنين شرايطي، وجود کانوني براي نشر معارف گرانبار اسلام و تبيين احکام دين و تفسير کتاب خدا به شدت احساس مي شد. کانوني که خود از سرچشمه ي زلال معارف دين، سيراب شده باشد و اينک مردم را به سوي نور هدايت راهنمايي نمايد. علاوه بر آن، گويا در عصر امام علي ـ عليه السلام ـ مقام علم و ارزش دانش، هنوز چنان که بايد بر مردم روشن نبود. مسلمانان هنوز، قدم از تنگناي حيات مادي بيرون ننهاده و از زلال دانش علوي، جامي ننوشيده بودند و در کنار درياي بيکران وجود علي ـ عليه السلام ـ تشنه لب بودند و جز عده اي معدود، قدر آن گوهر را نمي دانستند. لذا بارها امام علي ـ عليه السلام ـ براي آگاهي و توجه مسلمانان مي فرمود: «سلوني قبل ان تفقدوني». پيش از آنکه مرا از دست بدهيد از من سوال کنيد. «من به راه هاي آسمان از راه هاي زمين آشنا ترم» اما کدام، گوهر شناسي بود که قدر گوهر بداند. به تدريج، به ويژه از زمان امام باقر ـ عليه السلام ـ مردم کمکم، لذت علوم اهل بيت ـ عليه السلام ـ و معارف اسلامي را درک مي کردند. بنابر اين پيشواي پنجم طي مدت امامت خود به نشر و اشاعه ي حقايق و معارف الهي پرداخت و مشکلات علمي را تشريح نمود و جنبش علمي دامنه داري به وجود آورد که مقدمات تأسيس يک «دانشگاه بزرگ اسلامي» را که در دوران امامت فرزند گراميش امام صادق ـ عليه السلام ـ به اوج عظمت رسيد، پي ريزي کرد. امام باقر ـ عليه السلام ـ در علم، زهد، عظمت و فضيلت سرآمد همه ي بزرگان بني هاشم بود و مقام بزرگ علمي و اخلاقي او مورد تصديق دوست و دشمن بود. به قدري روايات و احاديث، در زمينه ي مسائل و احکام اسلامي، تفسير، تاريخ اسلام و انواع علوم، از آن حضرت به يادگار مانده است که تا آن روز از هيچ يک از فرزندان امام حسن و امام حسين ـ عليهم السلام ـ به جا نمانده بود. همانگونه که جدش پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ فرموده بود، وي به راستي شکافنده ي علوم بود و دانش پيامبر ـ صلي الله عليه و آلهـ را به ارث برده بود. امام باقر ـ عليه السلام ـ در آن دوران پر از انحراف، يگانه پاسدار شريعت جدش پيامبر گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ بود و در برابر پرسشها و شبهات مختلف و جريان هاي فکري مخالف مي ايستاد و به نشر و ترويج معارف گرانبار اسلامي در زمينه هاي عقايد، تفسير و احکام مي پرداخت، رجال و شخصيت هاي بزرگ علمي آن روز و نيز عده اي از ياران پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ که هنوز در حال حيات بودند، از محضر آن حضرت استفاده مي کردند. «جابر بن يزيد جعفي» و «کيسان سجستاني» از تابعين و فقهائي مانند: «ابن مبارک»، «زهري»، «اوزاعي»، «ابوحنفيه»، «مالک»، «شافعي» و «زياد بن منذر نهدي» از آثار علمي او بهره مند شده، سخنان آن حضرت را، بي واسطه و گاه با چند واسطه، نقل نموده اند. کتب و مولفات دانشمندان و مورخان اهل تسنن مانند طبري، بلاذري، سلامي، خطيب بغدادي، ابو نعيم اصفهاني، و کتبي مانند: موطأ مالک، سنن ابي داود، مسند ابي حنيفه، مسند مروزي، تفسير نقاش، تفسير زمخشري و ده ها نظير اين ها که از مهمترين کتب جهان تسنن است، پر از سخنان پرمغز پيشواي پنجم است و همه جا جمله ي «قال محمد بن علي» و يا «قال» محمد الباقر» به چشم مي خورد. از امام باقر ـ عليه السلام ـ درزمينه هاي گوناگون احاديث بسياري وارد شده است. ايشان به همراه فرزند گراميش امام صادق ـ عليه السلام ـ نهضت فکري را بنيان نهادند که آثار آن هنوز در محافل و مجامع علمي جهان، مشهود است. ده‌‌ها فقيه و دانشمند به دست اين امام بزرگوار تربيت شدند. منقول است که جناب محمد بن مسلم سي هزار حديث از حضرت باقر العلوم ـ عليه السلام ـ و شانزده هزار حديث از حضرت صادق ـ عليه السلام ـ اخذ نموده است، کتب شيعه در زمينه هاي مختلف سرشار از سخنان و احاديث حضرت باقر ـ عليه السلام ـ است و هر کس کوچکترين آشنايي با اين کتابها داشته باشد، اين معني را تصديق مي کند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه