علت اختلاف قرائت {Qكُفُوًا أَحَدٌQ} (اخلاص / 4) چيست؟ و وجه صحيح آن را بيان فرمائيد؟

خداوند متعال در آيه ی 4 سوره ی اخلاص می فرمايد: وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ و برای او هيچ گاه شبيه و مانندی نبوده است. كُفو، در اصل به معنای هم رديف و هم سطح بودن در مقام منزلت می باشد و سپس برای هرگونه شبيه و مانند، آورده شده است; يعنی در اين آيه، وجود هرگونه شبيه و مانند و همانند بودن چيزی با خداوند در مقام و منزلت، منتفی شده و به طور قاطع و محكم رد شده است. قرائت های موجود در آيه در اين آيه كلمه ی كُفُوًا به چهار صورت متفاوت قرائت شده است: الف) كاف و فاء باحركت ضمه و همراه با همزه خوانده شود كُفُوًا ب) كاف با ضمّه و فاء به صورت سكون و همراه با همزه خوانده شود كُفْؤاً ج) كاف و فاء با حركت ضمّه و همراه با واوِ فتحه دار خواند شود كُفُوَاً د) كاف با ضمه و فاء به صورت ساكن و همراه با واو فتحه دار خوانده شود كُفْوَاً البته در بين اين چهار حالت، حالت سوم كه مطابق با قرائت حفص از عاصم می باشد، صحيح تر است. علت اختلاف در قرائات در اين زمينه علل متعددی بيان شده است كه به طور اختصار به بعضی از آن ها اشاره می شود: 1- ابتدايی بودن خط در گذشته، خط در مراحل ابتدايی خود بود; به گونه ای كه اصول آن هنوز استوار نشده بود و مردم عرب، فنون خط و روش نوشتن صحيح را نمی دانستند; از اين رو بعضی حروف را شبيه به حروف ديگر می نوشتند; مثلا «ن» آخر كلمه، شبيه حرف «ر» و «ميم» آخر، شبيه حرف «واو» و «دال» شبيه «كاف» نوشته می شد كه تشخيص آن ها به عهده ی قاری بود. 2- خالی بودن حروف از نقطه در آن زمان، حروف بدون نقطه نوشته می شدند; از اين رو بين «ش» و «س» ، «ع» و «غ»، «د» و «ذ» در نوشتن فرقی نبود و خودِ قاری با قراين و شواهد بايد تشخيص بدهد كه اين كدام حرف است. 3 - خالی بودن حروف از شكل و علايم حروف از علايمی كه وزن و اِعراب را نشان می دهند برهنه بود; بنابراين، تشخيص وزن و اِعراب به عهده ی خود قاری بود; مانند كلمه ی «اعلم» كه هم به صورت فعل امر «اِعْلَمْ» و هم به صورت فعل مضارع «اَعْلَمُ» قرائت می شد. 4- تأثير لهجه اَعراب دارای قبايل مختلفی بودند و هر كدام لهجه های مخصوص به خود داشتند كه اين لهجه ها از جهات گوناگونی با يكديگر اختلاف داشتند; مانند اختلاف در حركاتِ كلمات، در خواندن و نوشتن همزه، در اِعراب، ادغام و اشباع و... . 5- رأی و نظر شخصی، همراه با روحيه های غير متعارف قاريان در اكثر موارد، طبق رأی و نظر شخصی خود قرائت می كردند كه به طور طبيعی، نظر شخصی هر كدام از آن ها با ديگران متفاوت بود و مورد قبول آن ها قرار نمی گرفت; از اين رو مهم ترين عامل اختلاف در قرائات را همين مورد دانسته اند; از طرفی بعضی از قاريان، روحيه های غير متعارفی داشته و به دنبال شهرت طلبی بودند; تا اين حدّ كه با نظر مشهور مخالفت می كردند; فقط برای اين كه اسم آن ها بر سر زبان ها افتاده و مشهور شوند. 6 ـ كثرت قاريان در گذشته هر يك از شهرهای بزرگ مانند كوفه، شام، بصره و مكّه چندين قاری معتبر داشتند كه مسلمانان به آن ها مراجعه می كردند; ولی با متفرق شدن آن ها در شهرهای مختلف و زياد شدن قاريان قرآن، اختلاف در قرائات، بيش تر شده و از سطح علمی آن كاسته و قرائت های صحيح و ناصحيح در هم آميخته شد; از اين رو عدّه ای از بزرگان و پيش گامانِ اين فن، بر آن شدند تا از اين اختلافات كاسته و قرائت های مشهور و صحيح را از غير آن ها جدا كنند. اولين كسانی كه متصدّی اين كار شدند، تعداد زيادی را به عنوان قاريان معتبر و مورد اطمينان معرفی كردند; به گونه ای كه تعداد آن ها به 25 نفر هم می رسيد; ولی از موقعی كه شخصی به نام «ابن مجاهد» متصدّی اين كار شد، به قرائات هفت گانه اكتفا نمود كه از آن زمان به بعد، بر همان منوال ادامه يافت و معروف به قرائات سبعه شد; ولی با اين حال با مراجعه به كتاب های علوم قرآنی، در می يابيم كه قرائات سبعه مورد اتفاق همه نيست و ديگران تعداد بيش تری را به عنوان قاريان معتبر و موثّق معرفی كرده اند. قرائت صحيح و علت انتخاب آن از بين قرائت های هفت گانه قرائت عاصم به روايت حَفْص، صحيح تر می باشد كه با بررسی شخصيت عاصم و حفص و بررسی سند قرائت آن ها، پی به علت اين انتخاب خواهيم برد. الف) شخصيت عاصم «عاصم بن ابی النّجود الأسدی الكوفی»، در بين قاريان ديگر معروف به كسی بود كه قرائت قرآن را به طور دقيق ضبط و نگه داری می كند و از طرفی، نسبت به كسی كه می خواست قرائت صحيح قرآن را از او ياد بگيرد بسيار احتياط می كرد; از اين رو قرائت قرآن را به غير از استادش كه او هم از علی بن ابی طالب(عليه السلام)شنيده بود نمی گرفت; علاوه بر آن آموخته های خويش را به افراد مطمئن ديگر نيز ارائه می داد تا از نداشتن اشتباه و خطا مطمئن شود. عاصم، شيعی مذهب بود و علاقه ی شديدی نسبت به خاندان پيامبر(صلی الله عليه وآله وسلم)داشت و قرآن را به روايتی كه متواتر بين مسلمين بود قرائت می كرد. ب) بررسی شخصيتی حفص «حفص بن سليمان» از اصحاب امام صادق(عليه السلام) و يكی از روايت كنندگان قرائت عاصم است كه بر ديگر راويان از او ـ در زمينه ی حفظ و ضبط دقيق قرائتِ عاصم ـ فضيليت و برتری دارد. او نيز مانند استادش عاصم، دقت زيادی بر اين داشت كه قرائت او مطابق با نقل و قرائت متواتر مسلمين باشد; به همين دليل اكثر مسلمانان قرائت عاصم را از حفص گرفته اند. ج) بررسی اسناد قرائت سند قرائت حفص از عاصم، از بهترين و والاترين اسناد قرائات می باشد; زيرا حفص از استادش عاصم و عاصم از استادش عبدالرحمان و او نيز از حضرت علی(عليه السلام) قرائت می كرد كه آن حضرت نيز از رسول گرامی اسلام(صلی الله عليه وآله وسلم) نقل فرموده است. نتيجه گيری: قرآن كريم با قرائت های مختلف بيان شده كه از بين آن ها، هفت قرائت را انتخاب و به عنوان قرائات سبعه معرفی كرده اند. در بين اين قرائت ها، قرائت حفص از عاصم، برتر و صحيح تر از ديگر قرائات می باشد كه قرآن های موجود نيز مطابق اين قرائت نوشته شده اند. اين قرائت، يك قرائت شيعی خالص است; زيرا حفص و عاصم و استادش عبدالرحمان ـ هر سه ـ شيعه می باشند و اين قرائت را از امام علی(عليه السلام) گرفته اند كه آن حضرت نيز از رسول خدا(صلی الله عليه وآله وسلم)فرا گرفته است، ولی با توجه به دقت نظری که در این قرائت وجود دارد حتی اهل سنت نيز همان را قبول کرده و قرآن هايی که توسط اهل سنت چاپ می شود با همين قرائت می باشد. البته به اين نكته ی مهم بايد توجه داشت كه فرق است بين قرآن و بين قرائت ها. زيرا قرائت و قرآن، دو حقيقتِ از هم جدا هستند و آن چه مهم است، اين است كه قرآنِ موجود در دسترس مسلمين، همان قرآنی است كه بر پيامبر(صلی الله عليه وآله وسلم)نازل شده و بدون كم و زيادی نسل به نسل، به دست ما رسيده است. اختلاف قرائت ها، چيزی جز اجتهاد و نظر شخصی قاريان مختلف نمی باشد; در نتيجه، اين قرائاتِ متعدد اعتباری ندارند و آن چه كه معتبر است، اصل قرآن می باشد كه به طور كامل و بدون نقصان يا اضافه ای، به دست امّت اسلامی رسيده است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه