امام باقر ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «تارک واجبات کافر است ولي تارک مستحبات کافر نيست ولي معصيت کار است» وسائل الشيعه، ج3، ص28. يعني اگر اعمال مستحب را- که تعداد آن هم کم نيست – کسی انجام ندهد مرتکب گناه شده ا ست ؟تفسیر این حدیث چیست؟

در فروع دين پنج حکم وجود دارد که هر کدام نتيجه خاص خودش را داشته و تکليف بندگان خداجوي را مشخص مي کند: 1. واجبات يا فرايض: هر عملي که انجام دادن آن ثواب دارد و ترک کردن آن باعث عذاب الهي شود مانند نماز هاي يوميه، روزه ماه مبارک رمضان، حجاب، دادن خمس و زکات و... 2. حرام: هر کاري که ترک آن بر مکلف لازم است و اگر انجام دهد خداوند او را عذاب خواهد کرد مانند دروغ، غيبت، نگاه به نامحرم، بهتان زدن، مسخره کردن ديگران، کلاه برداري و... 3. مستحبات يا نوافل: هر عملي که انجام دادنش ثواب دارد ولي ترک آن عذاب ندارد که شيخ طوسي در اين باره مي گويد: نوافل عملي است که ترک آن مستحق عذاب نمي شود و اين فرق بين واجبات و مستحبات است که ترک واجبات عقاب دارد ولي ترک مستحبات ندارد. در روايتي آمده است که خداوند متعال درباره واجبات از بندگانش مواخذه خواهد کرد ولي درباره ترک مستحبات سئوالي نخواهد کرد. 4. مکروهات: هر عملي که ترک آن ثواب دارد ولي عمل کردن به آن موجب عذاب نخواهد شد مانند نماز خواندن در جائي که عکس وجود دارد،عطر زدن در ماه مبارک رمضان و... 5. مباح: کارهايي که ترک آن با انجام دادنش هيچ تفاوتي ندارد مانند نشستن در جاي مخصوص از خانه خود که با نشستن درجاي ديگر خانه هيچ تفاوتي نزد خداوند از نظر ثواب يا عقاب ندارد. با اين مقدمه به روايت مورد سئوال پرسش مي پردازيم که در اين باره دو روايت وجود دارد: 1. امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ فرمود:(( کسي که واجبات را ترک کند کافر است ولي ترک کردن مستحبات باعث کفر نمي گردد)). 2. امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ فرمود: ((کسي که واجبات را ترک کند کافر است ولي ترک کردن مستحبات باعث کفر نمي گردد اما معصيت است زيرا مستحب است انسان وقتي عملي را انجام مي دهد آن را ادامه دهد)). اين دو روايت از نظر متنی عين هم هستند منتهي روايت دوم آخرش اضافه شده که ترک مستحبات معصيت است و چون در نظر جامعه معصيت به عملي مي گويند که مستحق عقاب باشد لذا شبهه شده که چرا ترک مستحبات معصيت است؟. درحالي که کلمه معصيت در لغت عرب به معناي گناه نيست بلکه گاهي به معني مخالفت امر است. و چون خداوند امر کرده که بندگانش کارهاي مستحب را انجام دهند لذا کسي که مستحبي را ترک کند در واقع با دستور الهي مخالفت کرده است اما خداوند متعال منت نهاده بر اين مخالفت عذابي قرار نداده است. گاهي هم «معصيه» به معناي محروم شدن است. و کسي که مستحبي را ترک مي کند از ثواب الهي محروم مي ماند نه اينکه مرتکب کار حرام و گناه شده باشد و اگر به ذيل روايت دقت شود همين معني را مي توان فهميد آنجا که امام باقر ـ عليه السلام ـ در معصيت بودن ترک مستحب فرمود: ((زيرا مستحب است انسان وقتي عملي را انجام مي دهد، آن را ادامه دهد)). بنابراين معصيت در اين روايت به معني گناه نيست بلکه به معني محروم شدن بنده از ثواب الهي است که اگر مستحب را ترک نمي کرد به اين ثواب مي رسيد و خداوند از سر لطف و کرم از يک سو مي خواهد بر بندگان خود پاداش بيشتري دهد و از سوي ديگر براي ترک کردن مستحبات عذابي قرار ندهد و لازم است بر بندگان پاک سرشت تا خداي خود را بيشتر بشناسند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه