در قرآن كريم در بعضي از آيات علم بر تزكيه مقدم شده و در بعضي از آيات تزكيه بر علم مقدم شده، علم متوقف بر تزكيه و تزكيه متوقف بر علم است و اين دور است؟

الف: بررسي خود سوال. اينكه در بعضي از آيات علم مقدم بر تزكيه ذكر شده و در برخي ديگر تزكيه بر علم، آيا دليل بر توقف تزكيه بر علم و از طرفي توقف علم بر تزكيه مي باشد؟ قطعاً جواب مثبت نخواهد بود، چرا كه در آيات مورد بحث اصلاً مطلبي دال بر اين توقف نيامده. بنابراين، هر چند «دور» محال و باطل مي باشد، ولي دليل بر دور در آيات مربوطه وجود ندارد. ب: علم مقدم است يا تزكيه؟ از آنجا كه تزكيه روح از ناحيه عمل و اخلاق تحقق مي يابد، پس اول بايد به اعمال صالح و اخلاق نيكو عالم شد، و بعد به آنها عمل كرد، و در ساية اين عمل، به تدريج پاكيِ دل و تزكيه روح حاصل شود. بنابراين، علم مقدمة تزكيه بوده و جنبة مقدمه بودن دارد. ج: چرا در بعضي موارد تزكيه مقدم بر تعليم شده و در برخي ديگر تعليم مقدم بر تزكيه؟ در قرآن كريم 4 بار به صورت صريح در چهار آية جداگانه تعليم و تزكيه در كنار هم ذكر شده كه از اين چهار مورد فقط در يك مورد آن تعليم مقدم بر تزكيه ذكر شده: در سورة بقره آية 151، جمعه آيه 2، آل عمران آيه 164، تزكيه مقدم بر تعليم ذكر شده ولي در سورة بقره آيه 129تعليم مقدم بر تزكيه ذكر گرديده است. تزكيه از نظر رتبه و مقام مقدّم بر تعليم بوده، نسبت به تعليم اصل و غايت و هدف مي باشد، منتهي تعليم مقدمة تزكيه است و تا علم نباشد و شخص عالم، به اخلاق و افعال نيكو نباشد تزكيه حاصل نمي شود. و در يك موردي هم كه تعليم مقدم بر تزكيه ذكر شده (بقره 129) از باب مقدميت تعليم بر تزكيه است. توضيح: براي توضيح بيشتر نخست آيات مورد بحث ذكر مي شود سپس به طور خلاصه توضيح داده مي شود. 1. خداوند متعال در آيه 129 سوره بقره مي فرمايد: رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ پروردگارا! در ميان ايشان فرستاده اي از خودشان براي آنها بفرست تا آيات تو را بر ايشان تلاوت كرده و كتاب و حكمت تعليمشان داده و پاكيزه شان گرداند.. . 2. خداوند در آيه 151، سوره بقره مي فرمايد: كَما أَرْسَلْنا فِيكُمْ رَسُولاً مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ ‏... همانگونه كه در ميان شما فرستادگاني از خودتان فرستاديم كه آيات ما را بر شما تلاوت كرده و شما را پاك مي گردانند و كتاب و حكمة را به شما مي آموزند... . 3. در آيه 164، سوره آل عمران مي فرمايد: لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ ‏... قطعاً خدا بر مؤمنين نعمت بزرگي داد زماني كه در ميان ايشان فرستاده اي از خودشان براي آنها برانگيخت كه بر ايشان آيات او را تلاوت كرده و پاكشان مي گردانيد و كتاب و حكمت تعليمشان مي داد... . 4. در آيه 2 سوره جمعه مي فرمايد: هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ ‏.. او (خدايي) است كه در ميان اعراب بي سواد فرستاده اي را از خودشان براي آنها فرستاد كه آياتش را برايشان تلاوت مي كرد و پاكشان مي گردانيد و كتاب و حكمت برايشان تعليم مي داد... . با دقت در اين آيات شريفه فرق روشني ما بين آية اول (بقره 129) كه علم مقدم بر تزكيه شده با ديگر آيات كه در آنها تزكيه مقدم بر علم شده مي يابيم. هر سه آية (بقره/151، آل عمران/164، جمعه/2)، در مقام و درصدد بيان صفت مربيگري و تربيتي پيامبر مي باشند، و بايد دانست كه كاملاً مشخص و روشن است كه در بحث تربيت، تزكيه مقدم بر تعليم علوم حقه و معارف حقيقيه است. و اما در آيه 129 بقره (كه بيان درخواست و دعاي حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ است)، مقام، مقام تربيت نيست، بلكه مقام درخواست و دعا است، و حضرت از خدا مي خواهد كه اين زكات و علم به كتاب و حكمت را از طريق رسول به ذريّه اش عطا فرمايد، و معلوم است كه در عالم تحقق و خارج و عطاي الهي اول علم پيدا مي شود، بعد تزكيه؛ چون تزكيه از ناحيه عمل و اخلاق تحقق مي يابد، پس اول بايد به اعمال صالح و اخلاق فاضله عالم شد و بعد به آنها عمل كرد تا به تدريج زكات (پاك دلي) حاصل شود. د: نتيجه گيري اولاً مقدم شدن در جايي و مؤخر شدن در جايي ديگر (علم بر تزكيه و تزكيه بر علم) دليل بر توقف بر همديگر نيست. ثانياً تزكيه مقدم شده، چون از حيث مقام مقدم است و در جايي كه تعليم مقدم شده از باب مقدميت تعليم براي تزكيه مي باشد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه