چرا نماز را باید به شکل خاصی بخوانیم؟

اختلاف تعداد رکعات نماز و هم چنین تعیین اوقات و سایر جزئیات عبادات - علاوه بر اسرار و رموزى که در آنها نهفته و ما از همه آنها اطلاعى نداریم - روحیه تسلیم در برابر خدا و دستورات پیامبر را در ما تقویت و استوار مى کند. در متون دینى (یعنى قرآن کریم و روایات معصومین(ع) در مواردى که لازم و ضرورى بوده، بعضى از اسرار و فلسفه احکام مستقیما مورد اشاره قرار گرفته است؛ مثل: فلسفه نماز، روزه، حج، جهاد و ... لکن در مورد جزئیات احکام اولاً نیاز و ضرورتى براى بیان اسرار و فلسفه آنها وجود نداشت و ثانیا همه مردم قدرت هضم بسیارى از اسرار را نداشتند و ائمه(ع) تنها در جواب افرادى که چیزى در این زمینه مى پرسیدند، مطالبى را که مطابق با فکر و درک آنها بود، بیان مى کردند. بدیهى است که در این گونه موارد، نمى شود حکم کرد که فلسفه و اسرار آن احکام منحصر به چیزى است که در آن روایت اشاره شده است؛ زیرا اگر پرسش کنندگان اسرار زیادترى را مى خواستند، پیشوایان دینى از جواب دریغ نکرده و مطالب زیادى مى گفتند و ما از این نمونه ها زیاد داریم که شخصى از امام چیزى را مى پرسید و جوابى مى گرفت و دوباره که سؤال مى کرد، امام مطلب عمیق ترى را براى او بیان مى فرمود. از جمله این که فضیل مى گوید: از امام(ع) پرسیدم: چرا کنیه پیامبر(ص) را ابوالقاسم نامیدند؟ حضرت فرمود: براى این که پسرى داشتند به نام قاسم، به همین دلیل آن حضرت را ابوالقاسم گفتند. گفتم: یابن رسول اللّه ! اگر مرا سزاوار مى دانید زیادتر از این مطلب بیان بفرمایید. گفتند: آیا مى دانى که رسول خدا(ص) فرمود: «من و على دو پدر این امتیم»؟ گفتم: بله. بعد فرمود: آیا مى دانى که رسول خدا(ص) پدر جمیع امت است و على نیز از امت پیامبر است و آیا مى دانى که على(ع) قاسم (تقسیم کننده) بهشت و جهنم است؟ گفتم: بلى. فرمود: به پیامبر(ص) ، ابوالقاسم گفته شد؛ چون او پدر کسى است که تقسیم کننده بهشت و جهنم است. پرسیدم؛ چگونه پیامبر(ص) پدر امت است. فرمود: شفقت و مهربانى پیامبر(ص) بر امتش، مانند شفقت و مهربانى پدر بر فرزندانش است و على نیز بهترین امت پیامبر(ص) است و پس از او على براى امت از همه دلسوزتر و مهربان تر است و او پدر امت است. به این جهت پیامبر(ص) فرمودند: «من و على پدر این امتیم»، (علل الشرائع ، ج 1 ، باب 106 ، حدیث 2) و اگر راوى به این جواب نیز بسنده نکرده بود، امام(ع) اسرار زیادترى را براى او بیان مى کردند. در مورد تعداد رکعات نمازها از بعضى روایات چنین استفاده مى شود که نماز در ابتدا دو رکعتى بوده است؛ چنان که فضیل گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که مى فرمود: «خداوند نمازها را دو رکعتى قرار داد، سپس رسول خدا(ص) هفت رکعت به آنها افزود»، (وسائل الشیعه ، ج 3 ، ص 31 ، ح 2 و ص 34 ، ح 12 و ص 35 ، ح 14 و ص 636 ، ح 19 و ص 638 ، ح 22) ولى سرّ این که چرا پیامبر(ص) این هفت رکعت را افزودند، بر ما درست معلوم نیست. فضل بن شاذان نیز از امام رضا(ع) روایت نموده که آن حضرت فرمود: «نمازى را که خداوند بر امّت واجب کرد، دو رکعتى بود، ولى رسول خدا(ص) چون مى دانست که مردم این دو رکعت را آن گونه که شایسته است انجام نخواهند داد و حق آن را ادا نخواهند کرد به نمازهاى ظهر، عصر و عشاء دو رکعت و به نماز مغرب یک رکعت افزود تا نقص و کمبودى را که در مورد اداى اصل نماز از طرف نمازگزاران پدید مى آید جبران شود»، (همان ، ج 3 ، ص 38 ، ح 22) و روى همین حساب نیز نمازهاى چهار رکعتى در سفر دو رکعت خوانده مى شود؛ چون اصل نماز همیشه و در همه حال محفوظ است و کم و زیاد نمى شود. سعید بن مسیّب گوید: از امام سجاد(ع) پرسیدم: از چه هنگامى نمازها به این صورتى که امروز هست واجب شد؟ حضرت فرمود: «از هنگامى که اسلام قدرت یافت و جهاد بر مسلمین واجب گشت، رسول خدا(ص) هفت رکعت به نمازها افزود. از این روایت استفاده مى شود که، افزایش هفت رکعت به نمازها، هم زمان با اوج و گسترش اسلام، براى بالا بردن روحیه ایمان و عبودیت در مسلمانان، لازم و ضرورى بود و از روایت دیگرى نیز استفاده مى شود که نمازهاى یومیه هر کدام مناسب اوقات خاص خود تعیین شده اند بدین صورت که: صبحگاهان وقتى که انسان از خواب برمى خیزد، روى مصالحى از جمله این که انسان هنوز با مسائل دنیا و زندگى درگیر نشده، نماز دو رکعتى خوانده مى شود و در وسط روز به جهت اشتغال به امور مادى و زندگى نیاز بیشترى براى راز و نیاز و عبادت وجود دارد؛ بلکه انسان از یاد خدا غافل نشود و او را فراموش نکند. شکسته بودن نماز مسافر و افطار روزه از احکام «امتنانى»اسلام است؛ زیرا نوعا سفر با یک سرى مشکلات و خستگیها و... روبه روست. لذا خداوند متعال نوعى تخفیف در اعمال قائل شده است. گر چه براى برخى ممکن است هیچ زحمتى نداشته باشد ولى اسلام مصلحت نوعى را در جعل این گونه احکام در نظر گرفته است و نیز وحدت رویه در انجام تکالیف را ایجاد نموده است . افزون بر آن عبادت وشکر خداوند نیز وقتى عملى خواهد شد که آنچه او خواسته است ما انجام دهیم؛ نه آنچه که دلمان مى خواهد. چه این که روح عبادت، همانا عبودیت و بندگى است یعنى تسلیم فرمان بودن که طبیعتا باید انضباط و مقرراتى باشد تا بنده را به آن امتحان نموده، روح بندگى را در او پرورش دهند. بنا بر این ؛ در رابطه با این که «چرا نمى توان به جاى نماز و روزه هرگونه دلمان خواست خدا را شکر گزارى کنیم» باید گفت: اولا: عبادات تنها جنبه شکرگزارى ندارد و فلسفه هاى دیگرى نیز در بر دارد. ثانیا: انسان باید دقیقا جایگاه خود را در هستى و به ویژه در برابر خداوند بازشناسد و متناسب با آن تصمیم بگیرد و عمل کند. به عبارت دیگر ابتدا باید جهان بینى خود را درست کرده و موضع خویش را در برابر خداى هستى روشن ساخت. در این جا دو روى کرد وجود دارد: الف) موضع اومانیستى( Humanism ) این نگرش در سده هاى اخیر در اروپا رونق گرفت و به دیگر نقاط جهان نیز سرایت کرد به گونه اى که بسیارى نادانسته و حتى بدون آشنایى با نام و مفهومش شدیدا تحت تأثیر آن قرار گرفته اند. بر اساس این بینش انسان به جاى خدا مى نشیند. هرگونه برنامه و دستورالعمل آسمانى و خدایى را واپس مى زند و هرگونه بخواهد تصمیم مى گیرد و عمل مى کند. طبق این بینش اگر انسان بخواهد خداپرستى هم بکند به دلخواه خود و آن سان که مى پسندد عمل مى کند نه آن طور که از ناحیه خداوند تعیین شده است. به عبارت دیگر در نگرش اومانیستى انسان اصل مى باشد. این روش چیزى جز حاکمیت مطلق نفس اماره نیست و مسأله اى به نام تکلیف و وظیفه از ناحیه موجودى قدسى و فرابشرى به کلى کنار نهاده شده است. ب ) موضع توحیدى( Theistic ) این نگرش مبتنى بر چند واقعیت است: - مالک تمام هستى از جمله انسان خداست (انا لله) و ما حتى مالک خویش نیز نیستیم. دوم آن که تمام هستى به سوى خدا باز مى گردد (وانا الیه راجعون). سوم این که کمال نهایى انسان در عبادت و پیروى پروردگار است. و چهار آن که اولین لازمه عبادت شناخت معبود و بازشناسى این نکته است که چگونه عبادتى شایسته مقام وى مى باشد و چون خداوند بهتر از هرکس حقیقت خویش و چگونگى عبادت شایسته را مى شناسد پس همو بهتر مى تواند ما را بر این امر هدایت فرماید. از همین رو ما را به بهترین نوع عبادات رهنمون گردیده است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه