منظور از «نماز خواندن» در قرآن چیست؟ آيا منظور از نماز، فقط شكر‌گذاري است يا عبادت؟ آیا به روشهاي دیگر می‌توان نماز خواند؟

برای پاسخ به این شبهه لازم است چند بحث مقدماتی توضیح داده شود. بحث اوّل: بررسی واژه‌ی صلوة «نماز» در لغت و در اصطلاح در شروع بحث مي‎بايست تعريفي دقيق و كامل، از نظر لغوي و اصطلاحي، از واژه‌ی «صلوة» ارائه شود. واژه «صلوة» در اصل به معناي «دعا كردن» مي‎باشد و آیات قرآنی بهترین ادله بر این معنی است. خداوند متعال در قرآن كريم به پيامبر اسلام مي‎فرمايد:‌ و صلّ عليهم ان صلاتك سكن لهم يعني «براي آن‌ها دعا كن كه دعاي تو مايه‌ی آرامش براي آنهاست.» اما در اصطلاح، یعنی شرع اسلام، «صلوة» عبارت است از همان حركات و سكنات معيّني كه مسلمانان در شبانه روز 5 مرتبه آن‌را به جا مي‎آورند و اقامه‌ی نماز خوانده می‌شود؛ آغاز آن با تكبير (الله اكبر) و پايان آن با سلام است. بحث دوم: بررسی واژه‌ی «صلوة» در قرآن واژه‌ی «صلوة» در آیات قرآنی، بدون در نظر گرفتن مشتقّات آن، 78 بار به‌کار رفته است كه از مجموع این کارکردهای «صلوة»، فقط در يك مورد اين لفظ در معناي لغوي خود به كار رفته است و آن آيه‌ی 103 سوره توبه است: «وصل عليهم ان صلاتك سكن لهم» يعني «اي پيامبر براي آنها دعا كن به‌درستي كه دعاي تو آرامش براي ايشان است.» به‌جز اين يك مورد بقیه‌ی کارکردهای لفظ «صلوة» در قرآن، در معناي اصطلاحي و شرعي آن مطرح شده است؛ در اين آيات احكام مرتبط با نماز، اعم از وجوب اقامه‌ی نماز، شرایط و واجبات نماز، چگونگی اقامه‌ی نماز،‌ قرائت و قبله و مكان نماز گزار و .... تبیین شده است. مهم‌ترین مشتقّات واژه‌ی «صلوة» در قرآن كريم عبارتند از صلّ، ‌صلوات،‌ يصلي، ‌صلّوا، که تقریباً 20 مورد مي‎باشد، به غير از 4 آيه‌ای كه در آن اين بن‌مایه‌ی لغوی به معني «دعا كردن و رحمت خداوند» استعمال شده است، بقيّه موارد در معناي شرعي و اصطلاحي «صلوة» استفاده شده‎اند. بحث سوم: اهمیت نماز در قرآن آيات زیادی از قرآن بر وجوب نماز دلالت دارند، در برخی آیات امر به اقامه‌ی نماز شده است، و در برخی آيات دیگر به طور كامل و دقيق‎ از نماز، وجوب و چگونگی اقامه‌ی آن صحبت مي‎كند. خداوند در آیه‌ی 103 سوره‌ نسا چنین فرموده است: اِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنينَ كِتاباً مَوْقُوتاً یعنی «همانا نماز وظيفه ثابت و معينيّ براي مؤمنان است.» كلمه‌ی «الموقوت» يعني «نماز به وقت‌هاي معينّي محدود شده است»، مثل نماز صبح كه بايد در وقت معيّن خود اقامه شود. در اين آيه دو حكم مهّم حائز اهميّت است؛ الف. نماز بر هر مؤمني فرض و واجب است. ب. نماز از عبادت‎هاي مطلق نمي‎باشد كه حدّ و زمان و شرايط نداشته باشد، بلكه حد و شرايط و اوقات معينّي دارد كه تغيير و تبديل در آن جايز نمي‎باشد. بحث پنجم: اقامه‌ی نماز و شکرگذاری حق‌تعالی يكي از اسرار مهم نماز تشكّر از پروردگار است، خداوند در این مورد چنین مي‎فرمايد: اعبدوا ربكم الذي خلقكم و الذين من قبلكم يعني «عبادت كنيد خداوندي را كه شما و نياكان شما را آفريد.» تشكّر از ولي‌نعمت يك ارزش است و نماز بهترين نوع شكرگزاري است كه چگونگی انجام آن‌را خداوند متعال در قرآن كريم بيان فرموده است. نماز تشكري است هم عملي و هم زباني و هم دائمي و هم سازنده. البته خداوند نيازي به عبادت و تشكر ما ندارد ولي توجه ما به او مايه‌ی عزّت و رشد ما است. همان‌گونه كه خورشيد نيازي به ما ندارد و اين ماییم كه با ساختن منازلمان به سمت خورشید، از نور و روشنايي آن بهرمند می‌شویم. حال شكرگذاری به درگاه خداوند گاهي با زبان و گفتار است و گاهي با عمل و رفتار و نماز. اما بهترين نوع شكرگذاری طبق فرموده‌ی خداوند اقامه‌ی نماز است: فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ یعنی «پس (بشكرانه آن) براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى ذبح كن.» در این آیه خداوند به پيامبرش مي‎فرمايد، به شكرانه‌ی اين‌كه ما به تو كوثر و خير كثير داديم، نماز را بر پا كن. نتيجه گيري: با مباحثي كه گذشت به اين نتيجه مي‎رسيم كه نماز يك عملي است كه از طرف خداوند به‌وسيله‌ی پيامبرش بر ما عرضه شده است و ما بايد طبق دستور شارع به‌عنوان يك تكليف و بدون چون و چرا به آن عمل كنيم. چون نماز عبادتي توقيفي است و ما با يقين بر این‌که اوامر الهی به سود و مصلحت انسان‌هاست، شكرگذاري خداوند بوسيله‌ی اقامه‌ی نماز، يكي از مواردی است که سود آن شامل حال برپاکنندگان نماز می‌شود. پس بين اين‌ مسئله كه نماز عبادتي توقيفي باشد، یعنی ما مأمور به انجام آن باشیم، یا نماز وسيله‎اي باشد براي شكر گذاري از خداوند، هيچ گونه منافاتي وجود ندارد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه