حكماي شيعه معتقدند كه صفات خداوند عين ذات خداوند است و از طرف ديگر ما از اينكه در ذات خداوند بحث كنيم نهي شده ايم در حالي كه ما هميشه به طور مفصل از صفات خداوند بحث مي كنيم اينها چطور با هم سازگارند؟ آيا واقعاً اخبار هم دلالت بر عينيت ذات با صفات دارند؟

در بحث عينيت صفات با ذات خداوند بايد به مواردي توجه شود؛ 1. توحيد صفاتي به معني عينيت صفات با ذات الهي است پس بحث و نظر در معني عينيت صفات با ذات خداوند، در واقع بررسي يکي از اقسام توحيد است و بديهي است که دليل هايي که توحيد صفاتي را اثبات مي کند قهرا مسأله عينيت را هم اثبات مي کند. 2. عينيت صفات با ذات خداوند يعني بين صفات با ذات، وحدت خارجي وجود دارد؛ يعني ذات و صفات از لحاظ مصداق و خارج، يکي هستند اگر چه از لحاظ مفهومي، با هم متفاوت اند. مثلا اگر با دقت در صفت هاي گوناگون خودمان نگاه کنيم؛ مي بينيم بعضي از صفات ما از ذات ما خارج نيستند بلکه با ذات ما عينيت دارند مثل انسانيت ما که وصفي ذاتي و عين ذات ماست. 3. همه صفات خداوند متعال عين ذات او نيستند بلکه فقط صفات ذاتي خداوند (علم و قدرت و حيات و...) عين ذات او هستند نه صفات فعلي خداوند. توضيح اينکه: اگر بخواهيم به طور جامع به بحث صفات الهي نگاه کنيم در اين مسأله چهار نظريه است که چون بيان ساير نظرات، مقصود گفتار نيست به بيان قول صحيح مي پردازيم؛ و آن اين است که: صفات ذاتي خداوند عين ذات متعالي او هستند و هر يک از صفات نيز عين ديگري است. دليل عقلي بر عينيت صفات با ذات خداوند: اگرصفات الهي عين ذات او نباشد با دو احتمال مواجه هستيم؛ الف) صفات الهي، جزء ذات باشند،که اين احتمال باطل است چون لازمه اش مرکب بودن ذات الهي است. ب) صفات الهي، خارج از ذات باشند که يا واجب الوجود هستند که مستلزم چند خدايي است و باطل و يا ممکن الوجود هستند که محال است چون معني اش اين است که در مخلوقات، کمالي هست که خداوند آن کمال را ندارد. با بطلان اين فرض ها نتيجه مي گيريم که صفات الهي، مصاديق جداگانه اي از ذات خداوند ندارند. اما بررسي روايات: درباره رواياتي که دلالت بر عينيت ذات خداوند با صفات او دارند بايد گفت: که اين روايات به سه دسته تقسيم مي شوند؛ 1.رواياتي که صفات زائده را نفي مي کنند مثل خطبه اول نهج البلاغه و... 2. رواياتي که دلالت بر عينيت صفات با ذات خداوند دارند مثل حديث 1 باب 11 از توحيد صدوق و... 3. رواياتي که زائد بودن صفات بر ذات را مستلزم شرک و تشبيه مي دانند مثل حديث 9 و 8 از همان باب از کتاب توحيد و... پس نتيجه مي گيريم که در دسته بندي روايات هم، مسأله عينيت کاملا تأييد و تأکيد مي شود و روايتي که بر غيريت ذات با صفات دلالت کند يافت نشد. اما درباره نهي از تفکر: به نظر مي‌رسد منظور پرسشگر اين است که: تفکر در ذات الهي ممنوع ولي در صفات او جايز است حال اگر صفات عين ذاتند و از آن سو تفکر در صفات منعي ندارد پس تفکر در ذات هم جايز است. در اين باره مي‌توان چنين پاسخ داد که: 1. اينکه تفکر در ذات الهي ممنوع است لازمه اش اين نيست که تفکر در صفات هم ممنوع باشد چون که اگر عينيت به معني وحدت مفهومي بود اشکال شما وارد بود. يعني هر حکمي ذات داشته باشد بايد به صفات هم سرايت داد. ولي حال که اثبات شد عينيت به معني وحدت خارجي و مصداقي است نه مفهومي، ديگر لازم نيست که هر حکمي که ذات دارد صفات هم داشته باشد. پس هيچ اشکالي نيست که تفکر در ذات، ممنوع باشد ولي در صفات، جايز باشد. 2. قرآن کريم تفکر در محسوسات و معقولات و عوالم ماوراء ماده را يکي از لوازم دستيابي به بينش صحيح در جهان بيني اسلامي مي شمارد. 3. منظور روايات نهي از تفکر، نهي از تفکر در مصداق ذات خداوند است نه صفات و مفاهيمي که از آن ذات انتزاع شده است؛ پس مورد نهي در روايات، مصداق ذات است نه صفات، چون شناخت کنه و همه جانبه خداي متعال، امري است که انسان قطعا در آن عاجز است، ولي شناخت برخي از ابعاد (صفات) اگر مجاز نباشد راهي براي شناخت خداوند نيست. لازم به توجه است که در همين عالم ماده هم اموري داريم که بشر از شناخت کنه آن عاجز است چه رسد به شناخت کنه ذات خداوند که بي نهايت و نامحدود است. 4. نهي از تفکر در ذات خداوند راهنمايي به اين است که کساني که راه ورود به مسائل عقلي و عميق را بلد نيستند و استعداد آن را ندارند، در ذات خداوند فکر نکنند چون قطعا دچار تحيّر و شک و فساد عقيده مي شوند وگرنه کساني که اهل فهم مسائل عقلي هستند و استعداد آن را دارند اين نهي، شامل آنها نمي شود. پس نتيجه مي گيريم که روايات نهي از تفکر، قيد دارند و مطلق نيستند يعني کساني که اهل فهم مسائل عقلي و عميق نيستند در ذات الهي تفکر نکنند و اين نهي شامل متخصصين و متفکرين نيست. البته اين بدين معنا نيست که اين گروه از افراد واقعاً مي توانند حقيقت و کنه ذات خدا را دريابند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه