آیا علی(ع) در دوران خلافت خلفا در نماز جماعت آنان شرکت می کردند؟ در صورت شرکت آیا به خلفا اقتدا می نمودند با توجه به این که ایشان امام بودند؟ در صورت عدم شرکت چگونه خلفا این موضوع را می پذیرفتند؟

برای روشن شدن حقیقت مسأله ، باید روایاتی که در این زمینه وجود دارد و دلالت می‌کند که امام علی علیه السلام پشت سر خلفاء نماز خوانده‌اند ، بررسی شود. البته توجه به این نکته لازم است که تنها دو روایت اساسی در این زمینه وجود دارد:روایت اول :1 . روى الطبرسى فی الاحتجاج: وحضر المسجد وصلّى خلف أبی بکر؛ حضرت علی در مسجد حاضر شد و پشت سر ابی بکر نماز خواند. (الاحتجاج: 1/126، وعنه فی بحار الأنوار 29/127 ح 27، مدینة المعاجز: 3/152)اولاً : سند این روایت مرسل است؛ (و روایت مرسل سندیت ندارد) زیرا طبرسی روایت را مستقیماً و بدون ذکر واسطه از حماد بن عثمان از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند ؛ در حالی که حماد بن عیسی متوفای 190 هـ و خود طبرسی متوفای 548 هـ است . پس روایت سندا اشکال دارد.ثانیا : ظاهرا مصدر کلام طبرسی روایتی است که در تفسیر قمی وجود دارد که وی از پدرش ابراهیم بن هاشم ، از ابن أبی عمیر ، از عثمان بن عیسی و حماد بن عیسی از امام صادق علیه السلام نقل کرده است . این روایت هر چند از نظر سند مشکلی ندارد ؛ اما از نظر دلالت چیز دیگری را ثابت می‌کند:روایت در تفسیر قمی این چنین آمده است :حضر المسجد ووقف خلف أبى بکر وصلّى لنفسه .در مسجد حاضر می‌شد و پشت أبی بکر می‌ایستاد ؛ اما نماز را فرادی می‌خواند .پس حضرت به ظاهر و از باب تقیه پشت سر خلفا نماز می خوانده اما به واقع نماز فرادی می خوانده است.ثالثاً : در خود همین روایت آمده است که ابوبکر با مشورت عمر به خالد بن ولید دستور داده بودکه هنگام سلام نماز ، علی را با شمشیر بکشد ؛ ولی ابوبکر در حین خواندن نماز پشیمان شد و قبل از دادن سلام گفت : یا خالد لا تفعل ما أمرتک به .و اهل سنت هرگز نمی‌توانند به مضمون این روایت ملتزم بشوند . اگر می‌خواهند نماز پشت سر خلفا را برای امام علی علیه السلام ثابت کنند ، باید غاصب و قاتل بودن خلفا را نیز بپذیرند ؛ چون نمی‌شود به مضمون یک بخش از روایت ملتزم و به بخش دیگر ملتزم نباشند ؛ چون در این صورت مصداق « یؤمن ببعض و یکفر ببعض » خواهند شد .و جالب این است که همین مطلب را سمعانی از علمای بزرگ اهل سنت در ترجمه رواجنی ، استاد بخاری نیز نقل می‌کند : ابوبکر به خالد دستور داد علی علیه السلام را ترور کند ولی بعد پشیمان شد و خالد را از این کار نهی کرد.روایت دوم :وفی نوادر أحمد بن عیسى الأشعری عن عثمان بن عیسى ، عن سماعة ، قال : سألته علیه السلام عن مناکحتهم والصلاة معهم ؟ فقال : هذا أمر تمدید إن یستطیعوا ذاک ، قد أنکح رسول الله صلى الله علیه وآله ، وصلى علی علیه السلام وراءهم . این روایت را شیخ حر عاملی رحمت الله علیه در کتاب وسائل ، در باب استحباب حضور الجماعة خلف من لا یقتدى به، للتقیة والقیام فی الصف الأول معه ، نقل کرده است .یعنی این‌که از باب تقیه و در زمانی که جان ،‌ مال و ناموس انسان در خطر باشد ، مستحب است انسان در نماز جماعت کسی که نماز خواندن پشت سر او جایز نیست ،‌ حاضر شود .و همچنین علامه مجلسی رحمت الله علیه در کتاب بحار ، باب نکاح المشرکین والکفّار والمخالفین والنصاب نقل کرده است .پس این روایت برادران اهل سنت را به مقصدشان نمی‌رساند و نمی رساند که امام از روی اختیار و قلبا نماز را به آنان اقتدا کرده باشد؛ چرا که در تقیه بحث اکراه و اجبار مطرح است و اگر انسان مجبور باشد ، حتی می‌تواند دخترش را به کافر و مشرک عقد کند ؛ چه رسد به کسی ظاهراً خود را مسلمان می‌داند و پنج وقت نماز می‌خواند .همچنین بزرگان ما نقل کرده اند که کُلاً امیرالمومنین پشت سر آن‌ها می‌ایستاد ؛ اما به آن‌ها اقتدا نمی‌کرد و برای خودشان نماز می‌خواندند .چنانچه در روایات نیز آمده که حضور در نماز جماعت اهل سنت در زمان‌های عادی مستحب است و در زمان تقیه حضور در نماز جماعت آن‌ها واجب است ؛ البته اگر امکان داشت باید اول نماز خود را در خانه بخواند و بعد در نماز جماعت آن‌ها حاضر شود و اگر امکان نداشت ، در نماز جماعت حاضر شود ؛‌ ولی برای خودش نماز بخواند و قرائت را ساقط نکند ... .(الشیعة وأهل البیت : 61؛ تفسیر القمی: 2/ 158، 159، تفسیر نور الثقلین: 4/188؛ الأنساب للسمعانی:3/95، ط. دار الجنان ـ بیروت و6/170، نشر محمد أمین دمج - بیروت - 1400 هـ؛ النوادر 129، وسائل الشیعة (آل البیت)، ج 8، ص 301، ح 10726؛ وسائل الشیعة (آل البیت)، ج 8، ص 299؛ بحار الأنوار، ج 100، ص 375؛ قرب الاسناد ص 114، ح 7؛ وسائل الشیعة (آل البیت)، ج 8، ص 366، وسائل الشیعة (الإسلامیة)، ج 5، ص 430، جامع أحادیث الشیعة، ج 6، ص 503)پس بر فرض حضور حضرت در نماز خلفا، ایشان از روی تقیه چنین می کرده اند و نیز نمازشان را به فرادی می خواندند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه