گزارشی از کتاب تنبیه الامه و تنزیه الملّه را بنویسید

این کتاب که نام مفصل آن «تنبیه الامّه و تنزیه الملّه فی لزوم مشروطیة الدولة المنتخبة لتقلیل الظلم علی افراد الامّه و ترقیة المجتمع» گفته شده است. معروف ترین و مشهور ترین اثر محقق بزرگ و فقیه نامور آیت الله میرزا محمد حسین غروی نائینی است. وی به سال 1276 هـ.ق در نائین از توابع اصفهان به دنیا آمد. پس از تحصیلات مقدماتی در زادگاه خود در 17 سالگی برای تحصیل به اصفهان رفت و تحصیلات خود را در آن جا ادامه داد و از محضر بزرگانی چون میرزا جهانگیر خان قشقایی و .... دروس متداول حوزه را آموخت و در سال 1303 ق راهی عراق شد. در عراق از شاگردان برجسته میرزای شیرازی محسوب می شد. او در علم و فقاهت به درجه ای رسید که شخصیت های بزرگی از او تجلیل کرده اند. از نظر معنوی نیز به گفته شیخ آقا بزرگ تهرانی «پرهیزکار، صالح و بی اعتنا به زخارف دنیا و بی توجه به ریاست و مقام» بوده و تقریباً هم شاگردانش از او سخن گفته و او را به تقوا و وارستگی و صفای باطن... ستوده اند. از طرفی میرزای نائینی تربیت شده مکتب میرزای شیرازی است که شخصیت چند بعدی و دارای جنبه سیاسی اجتماعی نیز هست. او در نهضت تنباکو مشاور میرزای شیرازی بود و به سفارش او بود که شیخ حسن کربلایی «تاریخ دخانیه» را نگاشت. این نشانه حضور سیاسی اجتماعی او بود و به قول شهید مطهری «انصاف این است که تفسیر دقیق از توحید عملی اجتماعی و سیاسی اسلام را هیچ کس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ میرزا محمد حسین نائینی ـ قدس سره ـ توأم با استدلال ها و استشهاد های متقن از قرآن و نهج البلاغه در کتاب ذی قیمت تنبیه الامه و تنزیه الملّه بیان نکرده است.» نائینی پس از شکست مشروطه باز هم نسبت به سرنوشت مسلمین، بی تفاوت نبود و کنار نرفت. او در جریان هجوم روسیه به ایران در 1330 هـ.ق در کنار علمای نجف برای حرکت به ایران آماده شد و در سال 1333 هـ.ق در شمار علمایی بود که در جبهه بر ضد انگلیس در عراق حضور جدی داشتند. در سال 1341هـ.ق برای اعتراض به تبعید یکی از علما به ایران آمد و در سال 1342 هـ.ق به عراق برگشت و در سال 1355 هـ.ق دار فانی را وداع گفت و در صحن مولی الموحدین حضرت امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ به خاک سپرده شد. مولف انگیزه خود را از تالیف کتاب، ظهور بدعت در امت و ضرورت مخالفت با آن طبق حدیث نبوی می داند. و چون کتاب برای تنبیه است به ضروریات شریعت و تنزیه ملت از این زندقه و الحاد و بدعت است نامش تنبیه الامه و تنزيه المله شد. در دوره مشروطیت یکی از بحث های فکری ـ سیاسی، تبیین حکومت و اصول و ارکان آن بر پایه دین و شریعت اسلام بود. فقیهان در آن روزگار بحث هایی را در این مورد طرح کردند، اما در این میان فقیه سترگ و ژرف اندیش میرزای نائینی به طور جدی به این موضوع پرداخت و کتاب خود را در پنج فصل سامان داد: 1ـ حقیقت سلطنت نزد ادیان و عقلا. 2ـ تحدید سلطنت در عصر غیبت. 3ـ مشروطه و تحدید سلطنت. 4ـ پاسخ به شبهات و مغالطات. 5ـ صحت و مشروعیت مداخله نمایندگان مجلس و شرایط و وظایف آنان. البته ابتدا مقدمه مفصلی درباره ضرورت وجود حکومت، اقسام سلطنت، آزادی و آزادگی و مساوات بیان کرده و پس از مباحث فصول پنج گانه یک خاتمه در دو مقصد آورده؛ یکی قوای حافظ استبداد و دوم راه های علاج قوای استبداد. در فصل اوّل بیان می کند که حقیقت سلطنت امانت داری است و این سلطنت محدود است و باید محدود باشد در فصل دوّم پس از بیان سه مقدمه وجوب نهی از منکر، نیابت فقها در عصر غیبت و لزوم تحدید غاصب، نتیجه می گیرد که در زمان غیبت باید سلطنت ظالمین را محدود کرده و آن را به مشروطه تبدیل کنیم. در فصل سوم با بیان مصادیقی از سیره و سنت پیامبر نتیجه می گیریم که سلطنت (حکومت) اسلامی با مشورت عقلا تحقق می یابد و اگر چه اکنون حاکم معصوم و عادل را در دسترس نداریم، ولی نظارت بیرونی (نمایندگان ملت) جایگزین عصمت و عدالت می شود. بنابر این باید قانون اساسی تدوین شود تا محدود کننده سلطنت شود. در فصل چهارم شبهاتی که در مورد آزادی، مساوات، قانون اساسی و مجلس شورای ملّی است مطرح کرده و به آن ها پاسخ دهد و در فصل پنج، مداخله نمایندگان مجلس را صحیح و مشروع دانسته و ضمن تبیین شرایط نمایندگان وظایف اصلی آن ها را ذکر می کند. او توضیح می دهد نمایندگان، باید دخل و خرج مملکت را تطبیق دهند، احکام ثابت و متخیر را جدا کنند، فقط در احکام متخیّر مشورت کرده و حکم دهند و این احکام باید تابع مصالح و مقتضیات زمان باشد. هم چنین قوای مملکت باید از هم تفکیک شود تا به استبداد منجر نشود. در خاتمه ابتدا قوای استبداد را بر می شمرد که عبارتند از جهل مردم، استبداد یعنی، شاه پرستی، اختلاف بین مردم، آزار آزادی خواهان و طبیعی بودن زورگویی اقویا و استفاده از امکانات مملکت برای سر کوبی ملّت. سپس راه های علاج آن را در آگاهی دادن به ملّت، تهذیب نفس، شایسته سالاری، رواج امر به معروف و نهی از منکر و وحدت کلمه می داند و سپس یاد آور می شود اگر استبداد معالجه شود همه چیز درست می شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه