کتاب: دفتر ۶۶ پرسش ها و پاسخ ها «عرفان و سراب»

 دفتر شصت و ششم عرفان و سراب   پرسش ها و پاسخ های دانشجویی دفتر شصت و ششم عرفان و سراب تنظیم و نظارت: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها (پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی - اداره مشاوره و پاسخ) تدوین و تألیف: گروه اخلاق و عرفان ناشر: دفتر نشر معارف تایپ و صفحه آرایی: طالب بخشایش نوبت چاپ: اول ، پاییز 1395 تیراژ: 2000 نسخه شابک: 5-062-441-600-978 قیمت: 7500 تومان عنوان و نام پدیدآور: عرفان و سراب/ تنظیم و نظارت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ‌ ها، پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، اداره مشاوره و پاسخ؛ تدوین و تألیف گروه اخلاق و عرفان. مشخصات نشر: قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ‌ ها ‫ ، دفتر نشر معارف ‫ ، ۱۳۹۵ . فروست: پرسش ‌ ها و پاسخ ‌ های دانشجویی؛ دفتر شصت و ششم. اخلاق و عرفان؛ ۹ . شابک: 978-600-441-062-5 ؛ ۱۹۲ ص وضعیت فهرست نویسی: فیپا یادداشت: کتابنامه. موضوع: عرفان -- پرسش ‌ ها و پاسخ ‌ ها موضوع: عرفان حلقه-- دفاعیه ‌ ها و ردیه ‌ ها موضوع: عرفان حلقه -- پرسش ‌ ها و پاسخ ‌ ها موضوع: شیطان ‌ پرستی -- پرسش ‌ ها و پاسخ ‌ ها موضوع: عرفان -- احادیث شیعه شناسه افزوده: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ‌ ها ‫ . دفتر نشر معارف رده ‌ بندی کنگره: ‫ BP ۲۸۶ /ع ۴۱۶ ۱۳۹۵ رده ‌ بندی دیویی: ‫ ۲۹۷ / ۸۳ شماره کتابشناسی ملی:   ۴۵۳۸۶۱۳     بخش اول - عرفان اسلامی   معنای عرفان ، انواع عرفان ، مراحل سیر و سلوک بخش دوم - تحلیلی بر عرفان های نوظهور نیم نگاه ، هدف نهایی! ، قدرت فوق العاده ، عرفان کیهانی ، عرفان حلقه و شیطان گرایی ، پیشینه شیطان ‌ پرستی ، موسیقی و شیطان پرستی ، هالیوود و شیطان پرستی ، علل گرایش به شیطان گرایی ، پائولو کوئیلیو ، اکنکار و خدا ، اکنکار و ادیان الهی ، اُشــو ، وین دایر ، قانون جذب       بخش اول - عرفان اسلامی معنای عرفان   عرفان یعنی چه؟ و از دیدگاه اسلام عارف به چه کسی گفته می شود؟   «عرفان» به معنای شناخت و شناسایی و روش خاصی برای دستیابی به «حقیقت» است که بر شهود، اشراق و جذبه به حقیقت تکیه دارد و نیل به این حقیقت را از راه تهذیب نفس و تطهیر دل و تزکیه درون و رهایی از «تعلق» بلکه «تعین» می باشد. «عرفان» دانشی است که گذر از اعتباریات را جهت قرب وجودی و فنا در خدای سبحان نشان می دهد تا انسان وجودی متعالی یافته و رنگ و رایحه الهی یابد [1] . به بیان دیگر عرفان، نحوه سلوک تا شهود را نشانه رفته و تکیه گاه آن «علم حضوری» و «دانش شهودی» با روش اشراقی و تهذیبی یا متد سلوکی است و قرارگاه اصلی و مرکزی آن در عرفان اسلامی همانا قرآن کریم و سنت و سیره معصومان (علیهم السلام) می باشد. دو عنصر زیربنایی عرفان اسلامی: 1. شناختن شهودی، 2. شدن شهودی. عرفان تحول نوشوندگی و پویائی، رفتن و شدن، رستن از خود و پیوستن به خداست که از رهگذر خودشناسی و خودسازی آغاز می گردد و این همان بیداری عقل و بینائی قلب است که در اصطلاح به آن مقام «یقظه» گفته می شود. سخن از حرکت، صیرورت، قیام و جهاد، سیر و سلوک برای «خداگونگی» انسان است تا عارف بر زمان و زمین و زمینه، اشراف یابد و فراطبیعی عمل نماید. عارف دارای حیات معقول و مشهود است که دو ستون عظیم «حیات طیبه» است و سیر و سلوک خویش را بر ایمان و عمل صالح مبتنی بر عقلانیت و معرفت شهودی به پیش می برد. عارف الهی و سالک قرآنی از رهگذر شریعت از همان ابتدا در طریقت و وصول به حقیقت است لکن حقیقت لایه ها و ساحت های بیکرانه ای دارد و انسان های سالک به قدر وسع وجودی خویش به تدریج، مراتب و معارج را طی می کند. مرحوم علامه محمدتقی جعفری(ره) در این باره می گوید: «صحیح ‌ ترین کار در عالم عرفان (نظری و عملی) آن است که آدمی بفهمد که از آغاز آگاهی (یقظه) وارد اقیانوس حقیقت شده است. [2] چیستی عرفان و شناخت عارف و اینک نیم نگاهی به برخی تعاریفی که درباره «چیستی عرفان» ارائه شده است می افکنیم؛ 1. قال علی (علیه السلام) : «العَارِفُ مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَاعتقهَا وَ نَزَههَا عَن کُلِّ مَا یَبعُدِهَا وَ یُوبِقُهَا» [3] ؛ «عارف کسی است که خویشتن را شناخته و آزاد و رها کرده باشد و آن گاه از هر چه که او را از حق سبحانه دور می نماید و یا زمین گیرش می کند منزه گردد». 2. قال الصادق (علیه السلام) : «العَارِف شَخصُهُ مَعَ الخَلقِ وَ قَلبُهُ مَعَ اللَّه وَ لاَ مُونِس لَهُ سِوی اللَّه وَ هُوَ فِی رِیاض قُدسِه مُتَرَدِّد وَ مِن لَطَائِفِ فَضلِه مُتَزوِد» [4] ؛ «عارف بدنش با خلق و دلش با خداست و توشه اش آن سویی است، قلبش در پیشگاه ملکوت عالم آمد و شد دارد، مونسش حق سبحانه است.» و به تعبیر شیخ شبستری که در پاسخ سؤال: مسافر چون بود؟ رهرو کدام است؟ که را گویم که او مرد تمام است؟ فرمود: دگر گفتی مسافر کیست در راه؟  کسی کاو شد ز اصل خویش آگاه مسافر آن بُوَد کو بگذرد زود  ز خود صافی شود چون آتش از دود به عکس سیر اول در منازل  رود تا گردد او انسان کامل [5] و به تعبیر شیرین و دلنشین خواجه حافظ شیرازی: صوفی از پرتو می راز نهانی دانست  گوهر هر کس از این لعل توانی دانست قدر مجموعه گل مرغ سحر داند و بس  که نه هر کو ورقی خواند معانی دانست عرضه کردم دو جهان بر دل کار افتاده  بجز از عشق تو باقی همه فانی دانست [6]   انواع عرفان    درباره انواع عرفان و چگونگی عرفان عملی توضیح دهید.   عرفان بر دو نوع است: 1. عرفان علمی، نظری، اصولی. 2. عرفان عملی، عینی و وصولی. عرفان علمی «عرفان علمی» تفسیر هستی است و یافتن آن، متأخر از عرفان عملی است زیرا تعبیر و تفسیر تجربیات باطنی و مواجهه با عالم قدس است. در حقیقت نوعی «جهان بینی» و «جهان شناسی» ویژه ای است که ره آورد سلوک عملی و طی مقامات معنوی است. به تعبیر استاد شهید مطهری عرفان در بخش نظری مانند فلسفه الهی است که در مقام تفسیر و توضیح هستی است لکن عارف بنابر مدعیات خویش یافته های قلبی و سلوکی خویش را به زبان عقلی و یا فلسفی توضیح می دهد و البته تفسیر عرفان از هستی یا جهان بینی عرفانی هستی با تفسیر فلسفه از هستی تفاوت های عمیق دارد؛ 1. در حکمت و فلسفه، خدا، واجب الوجود و قائم بالذات است و غیر خدا، ممکن ‌ الوجود و قائم بالغیر و معلول واجب الوجودند و لیکن از نظر عارف، غیرخدا به ‌ عنوان این که اشیائی در برابر خدا باشند هر چند که معلول او قرار گیرند وجود ندارد بلکه همه اشیاء، اسماء، صفات و شئون و تجلیات خداوند هستند به بیان دیگر در فلسفه از «بود و نبود» و در عرفان از «بود و نمود» حرف زده می شود. 2. بینش عرفانی از نوع شهود و یافتن و رسیدن است ولیکن بینش فلسفی از نوع شناختن، فهمیدن و ادراک کردن است. 3. ابزار فیلسوف، «عقل» و روش او، «برهان و استدلال» است. اما ابزار عارف، «دل» و روش او، «اشراق و کشف و شهود» است. 4. «فیلسوف» سیر و سفر عقلی و «عارف» سیر و سلوک قلبی و باطنی دارد. [7] به تعبیر استاد مطهری: «عارف، کمال را در رسیدن می داند، نه در فهمیدن و برای وصول به مقصد اصلی و عرفان حقیقی، عبور از یک سلسله منازل و مراحل و مقامات را لازم و ضروری می داند و نام آن را سیر و سلوک می گذارد». [8] عرفان عملی «عرفان عملی»، به تنظیم روابط انسان با خدا، خود و جهان و جامعه می پردازد و درصدد «تغییر»، ایجاد تحول و نو شوندگی مستمر و بالنده در انسان می پردازد و «علم سیر و سلوک» نیز نامیده می شود در این بخش از عرفان، سالک برای این ‌ که به نهایت عرفان و قله رفیع و منیع انسانیت و کمال یعنی «توحید» برسد لازم است برای سؤال های ذیل پاسخ بیابد: * از کجا آغاز کند؟ * چه منازل و مراحلی باید پیموده شود؟ * وظائف سالک در مقامات و منازل سلوکی به تناسب هر منزل چیست؟ * معیار تشخیص کشف و شهود در عالم بیداری و خواب چه چیزهایی است؟ * آیا در طی طریقت الهی و مقامات سلوکی باید انس و الفت با «انسان کامل» و صاحب «ولایتی» باشد یا نه؟ * و راه و رسم منزل ها چه چیزهایی هستند؟ ناگفته نماند در نگاه عرفا انسان هماره مسافری است که شتابان به سوی مقصد در حرکت است و واژه هایی چون سیر، سفر، هجرت، اسفار اربعه، لطائف سبعه، اطوار سبعه، مقامات هفتگانه، [9] چهل گانه، صد میدان [10] و هزار منزل [11] مطرح شده است که طرح منازل و اسفار به صورت های یاد شده «اعتباری» است و با توجه به تجربیات و سلیقه های ره یافتگان نام گذاری شده است. به هر حال اندکی پیرامون «سیر و سفر الی اللّه » و آن ‌ گاه «مراحل و منازل» توضیحاتی را تقدیم می نماییم: «سفر» به معنای پیمایش مسافت و در عرفان توجه و رویکرد دل به خدای سبحان است چنان که «ابن عربی» در تعریف آن آورده: «السَّفرُ عِبارَة عَنِ القَلبِ إِذَا أَخِذَ فِی التَّوجُّه إِلَی الحَّق تَعَالَی بِالذِّکرِ» [12] . و از دیدگاه امام خمینی(ره) مبدأ طی مسافت و سفر روحانی به سوی حق از «بیت نفس و انانیت» است. [13] و از آیه «وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللّهِ» [14] نیز استفاده تفسیری عرفانی می نماید که مقصود از «هجرت»، هجرت از بیت نفس یا رهایی از انانیت و خودبینی است و اگر در طول چنین سیر و سلوکی مرگ او فرا رسد به «فنای تام» خواهد رسید و جمال جمیل دوست را مشاهده خواهد کرد و به بقای حق باقی خواهد ماند [15] . استاد شهید مطهری می نویسند: «عرفا برای رسیدن به مقام عرفان حقیقی به منازل و مقاماتی قائلند که عملاً باید طی شود و بدون عبور از آن منازل، وصول به عرفان حقیقی را غیرممکن می دانند». [16] حال و مقام «حال» و «مقام» بارقه های الهی است که به دل سالک وارد می شود با این تفاوت که حال؛ «دیرپا» نیست، چون «برقی» است که می آید و می رود لذا «حال»: 1. از سنخ مواهب الهی است. 2. از بین رونده و زوال پذیر است. سالک باید مراقبت های لازم را در حفظ و ثبات بارقه های الهی داشته باشد تا «حال» را به «مقام» تبدیل سازد. «مقام» حقیقتی اکتسابی است که سالک با مجاهده و کوشش آن را به دست می آورد لذا مقام: 1. اکتسابی است نه موهبتی. 2. دائم و پایدار است نه زوال یابنده. 3. تحت اختیار و اراده سالک است که باید یکی یکی طی گردد. ابونصر سراج در «اللمع» آن را «هفت عدد» می داند که عبارتند از: «توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا». و صاحب مصباح الهدایه 10 مقام قائل است؛ «شکر و خوف و رجا» را بر آن هفت مقام پیش گفته افزوده است. به تعبیر «عزالدین کاشانی» منشأ اختلاف این است که برخی از مشایخ عرفان و تصوف یک چیز را «حال» و بعضی «مقام» تلقی کرده اند. ناگفته نماند که «احوال» نیز عبارتند از: مراقبه، قرب، محبت، خوف، رجاء، شوق، انس، اطمینان، مشاهده و یقین. [17]   مراحل سیر و سلوک راه رسیدن و مراحل سیر و سلوک چیست؟ آیا طی این راه برای ما جوانان ممکن است؟ عارفان در جستجوی «یافتن»، «رسیدن» و «شهود»اند و «جز خدا» هیچ نشناسند و در پی چیزی غیر از «خدا» نیز نرفته و ماسوای او «نخواهند» لکن باید دانست که نیل به این مقام بلند و فرازمند به آسانی و سهولت فراچنگ سالک نمی آید بلکه چون «با مژه کوه کندن» است و راه دشوار و مهالک بی شمار است. تعبد و التزام دائمی و پیوسته به «شریعت اسلامی» لازم دارد. البته فهم شریعت، طریقت و حقیقت، هنگامی اطمینان بخش است که به قرائت اولیاء الهی و عالمان ربانی و عارفان بصیر صورت پذیرد و در سایه عنایت راهنمایان و راهبران معصوم (علیهم السلام) و اقتدا به سنت و سیره علمیه و عملیه «انسان کامل» و صاحب ولایت الهیه باشند تا «راه شهود» به روی سالک گشوده شود. البته طی مراحل و سلوک مقامات شرایطی چند دارد: 1. معرفت و وقوف به مراحل و مقامات سلوکی شرط لازم استکمال وجودی است که حافظ نیز سروده است: گر چه راهیست پر از بیم زما تا بر دوست  رفتن آسان بُوَد ار واقف منزل باشی یا: شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین حائل  کجا دانند حال ما سبکباران ساحل ها 2. دستورالعمل های ناب الهی چون «قرآن کریم» را آگاهانه نصب العین خویش قرار داده، وظیفه شناس و وظیفه مدار باشد و این «راه بی نهایت» را در سایه سار شجره طیبه «شریعت» و بر مدار ماندگار «ولایت» و «هدایت های باطنی» صاحبان «هدایت به امر» [18] طی نماید که «مرغ سلیمان»، «طائر قدس»، «خضر طریق»، «پیر مغان»، «پیر میکده» آن انسان های کامل و خلفای الهی هستند: به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید  که سالک بی خبر نبود ز راه و رسم منزل ها [19] 3. آهسته و پیوسته با صبر و بصیرت و شکیبایی و شرح صدر منزل به منزل، مقام به مقام و مرحله به مرحله گام های سلوکی را بر دارد و مراقبت های لازم را در هر مقام و مرحله ای شناخته و عمل نماید تا به تدریج از قوه به فعل درآید و در عقل نظر و عمل کامل گردد و از سلوک تا شهود را به فرجام نیکو و سرانجام حسن یعنی فناء فی اللّه و بقاء بالله برساند: رباید دلبر از تو دل ولی آهسته آهسته  مراد تو شود حاصل ولی آهسته آهسته [20] 4. سرمایه راهرو و سالک غیر از معرفت، صبر و ثبات، عبودیت و انقیاد هر آینه عشق و محبت نیز هست که «وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلّهِ» [21] چه این که عشق در عرفان اسلامی کمال روحی و وجودی است که همه نیروها و استعدادهای هستی انسان را در مسیر جاذبه کمال مطلق قرار می دهد و سوزنده، سازنده و گدازنده است: جسم خاک از عشق بر افلاک شد  کوه در رقص آمد و چالاک شد عشق جان طور آمد عاشقا طور مست و خَرَّ موسی صَعِقاً [22] استاد جوادی آملی در خصوص سیر و سلوک اخلاقی می فرمایند: «انسان سالک اخلاقی باید به تدریج وارد عرصه بیکرانه سلوک عرفانی گشته و طی مقامات و اطوار وجودی نماید و تا ریاضت نکشد و عبودیت الهی نداشته باشد و مرحله به مرحله نرود به سرمنزل مقصود نمی رسد». [23] بر اساس روش حکمی خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب «اوصاف الاشراف» که برای مراحل سیر و سلوک «شش باب» و برای هر باب حدود «شش اصل» ذکر کرده است به استثنای آخرین باب که فنای در حق است و درجات و فصول آن ناپیدا کرانه است. ما بر اساس قول مشهور هر کدام از مقامات یاد شده را به اجمال توضیح دهیم: مقام اول: «توبه» توبه به معنای پشیمانی و بازگشت از گناه به طریق حق و بندگی می باشد. و در اصطلاح عرفانی پس از «یقظه» و بیداری سفری به درون و هجرت انفسی از نقص به کمال، از جهل به سوی علم، از عصیان به سوی اطاعت است که در ابتدای سلوک بسیار مهم و راهگشا می باشد چه این که توبه مایه طهارت درون و نزاهت باطن شده و از عوامل مانع زدایی و آسیب ستیزی سیر و سلوک خواهد بود لذا یک ضرورت در بدایت سلوک الی اللّه است. به بیان دیگر توبه بازگشت از احکام طبیعت به احکام روحانیت و انقلابی علیه خویشتن در حجاب زدایی است تا به فطرت اولیه که توحیدی و الهی است برگردد. خواجه عبدالله انصاری اصول سه گانه حقایق توبه را چنین مطرح کرده اند: 1. بزرگ شماری گناه. 2. ناچیز شماری توبه. 3. ادای حقوق ضایع شده. [24] و درجات توبه عبارتند از: 1. توبه عمّال؛ در این مرتبه انسان خاطی از اعمال فاسد به اعمال صالح روی می آورد. 2. توبه زهّاد؛ یعنی از توجه به دنیایی که پیدا کرد به سوی بی توجهی و رغبتی به دنیا باز می گردد تا گذشته را جبران کند. 3. توبه اهل حضور؛ یعنی از غفلتی که نسبت به خدا و یاد حق داشته است توبه می نماید تا دائماً حضور داشته باشد. 4. توبه متخلقان؛ رجوع از اخلاق سیّئه و بد و تخلق به اخلاق حَسَنه و خوب است. 5. توبه عارفان؛ بازگشت از رؤیت حسنات مخلوقات که با انتساب همه خوبی ها به خداوند آنها را جبران می کند. 6. توبه موحدان؛ رجوع به حق و رهایی از هر چه غیر خداست. 7. توبه نصوح [25] ؛ که توبه خالص برای خدا و رهایی از ماعدای حق سبحانه است. و توبه از نظر خواجه عبدالله انصاری به سه قسم: 1. توبه عامه و مبتدیان 2. توبه میانه حالان 3. توبه ره یافتگان و کاملان قابل تقسیم و تبیین است. [26] مقام دوم: «ورع» در لغت به معنای پرهیزکاری، تقوا و پارسایی است [27] و در عرفان پرهیز از اموری است که هر چند در شرع حرام نشده اما سالک طریق از آن خودداری کند، چنان ‌ که برخی «ورع» را اجتناب از شبهات از بیم وقوع در محرمات دانسته اند [28] که در حقیقت ورع پایه و اساس همه کمالات معنوی است و علی (علیه السلام) فرمود: «اَلوَرَعُ یُصلِحُ الدِّین وَ یحفظ النَّفسَ وَ یزینَ المَروة» [29] ؛ «پارسایی دین را می پیراید و اصلاح می کند و جان را حفظ می نماید و مروت را می آراید». و یا فرمود: «مَعَ الوَرَعِ یَثمَر العَمَل»؛ «با ورع و پارسایی درخت عمل به بار می نشیند» [30] . و امام خمینی(ره) «ورع» را شش نوع می دانند: 1. ورع عموم مردم؛ که پرهیز از گناهان کبیره است. 2. ورع خواص از مردم؛ که با پرهیز از امور مشتبه به دلیل ترس گرفتار شدن از محرمات تحقق می یابد. 3. ورع زهاد و اهل زهد؛ با پرهیز از امور مباح صورت می گیرد. 4. ورع اهل سلوک؛ که با پرهیز از نگریستن به دنیا و نعمت های آن ظهور می نماید چون قطع نظر از دنیا را مقدمه رسیدن به مقامات معنوی می دانند. 5. ورع مجذوبان؛ اینان از مقامات معنوی نیز پرهیز می کنند، زیرا مقصدشان وصول به باب اللّه و لقاء ربّ است. 6. ورع اولیاء [31] ؛ که پرهیز از توجه داشتن به غایت است زیرا فانی فی اللّه و مستغرق در او هستند لذا چیزی جز حق را شهود نمی کنند. مقام سوم: «زهد» زهد: ترک شیئی و اعراض از آن و بی میلی و بی رغبتی به آن است و در عرفان حالتی نفسانی است که همراه با بی میلی و ترک آن نیز هست و گفته اند زهد و حکمت قرین هم هستند زیرا زاهد حکیم «عالی» را فدای «دانی» نمی کند، لذا زاهد از دنیا و اعتبارات آنها عبور می کند. خواجه عبدالله انصاری زهد را دارای سه درجه می داند: الف. زهد به معنای توقف در شبهه ها پس از ترک حرام به سه دلیل: 1. پرهیز از سرزنش محبوب. 2. پرهیز از کم و کاستی های راه. 3. پرهیز از مشارکت با بدکاران. ب. زهد به معنای وارستگی در فضول زندگی به سه دلیل: 1. وقت را آباد ساختن 2. اضطراب را از دل زدودن 3. آراستگی به زینت پیامبران و صدیقان ج. زهد به معنای وارستگی از خود، که به سه چیز حاصل می گردد: 1. کوچک شمردن دنیا، 2. یکسانی احوال در دارایی و ناداری و میل به ترک دنیا، 3. نادیدن عمل خویش با نگرش به حقیقت. [32] مقام چهارم: «فقر» فقر به معنای تهیدستی و تنگدستی است و در عرفان صفت «عبد» است که سالک عرفانی فقر محض خویش به خدایش را ادراک نموده و باور دارد و لذا فانی در معبود می شود، اوصاف و حتی وجود خویش را مرهون عنایت و مدیون لطف معبود خود بداند. «مقام فقر» را بر اساس سالکان طریق به سه درجه تقسیم شده است: 1. فقر وارستگان؛ که دارای سه بعد است: دست کشیدن از دنیا، زبان از گفتگو به دنیا فرو بستن و خود را از خواستن دنیا رها ساختن و در امان داشتن. 2. فقر به معنای بازگشت به گذشته خویش تا ارج و منزلت برای اعمال خویش قائل نشده، به خود بها نداده و دل به کمالات و مقامات خود نبندد. 3. فقر عارفان؛ که با دریافت بیچارگی خود، خود را در قبضه قدرت حق بینند و به دریافت یگانگی و تجرید حق در همه شئون حیات خویش نائل می شوند. [33] مقام پنجم: «صبر» صبر یعنی خودداری از شکایت و دم فرو بستن و اظهار بی تابی نکردن که در امر سیر و سلوک بسیار مهم و ضروری است و از مقامات به شمار می رود یعنی سالک باید آن را به دست آورد و خواجه عبدالله انصاری(ره) در تعریف «صبر» گفته است: «اَلصَّبرُ حَبسُ النَّفس علی جَزَعٍ کامنٍ عن الشَّکوَی» [34] ؛ «صبر نگهداری نفس هنگام جزع و گرفتاری ها از شکایت و ناسپاسی است». پس سالک نه تنها شکوه نمی کند بلکه «شکر» نیز می نماید و با خدای خویش راز و نیاز می کند. و «صبر» نیز سه درجه دارد: 1. صبر و پایداری در مقابل گناهان. 2. صبر در انجام طاعات الهی 3. صبر در برابر گرفتاری و بلایا. و برخی عارفان «صبر» را به نوعی دیگر تقسیم کرده اند: * صبر لله؛ در این مرحله انسان از آرزوهای خود رهایی یافته و مهاجر الی اللّه می شوند که نازل ترین مرحله است. * صبر بالله؛ مرحله ای که سالک صبرش را نیز از خدا دانسته و اعطاء حق می بیند و به تدریج فنای کلی پیدا می کند و باقی به بقای الهی است و سالک وجود حقّانی دارد. * صبر علی اللّه ؛ سالک در این مرحله همه چیز را جلوه اسما و صفات حق می بیند و بر آنها شکیبا می شود و شریعت را با دل و جان می پذیرد. * صبر مع اللّه ؛ یعنی سالک خویشتن داری می کند که اسرار و شطح نگوید و حفظ مقام حضور است که بسیار سخت است. * صبر عن اللّه [35] ؛ صبر مشتاق و محبی است که به خاطر رعایت محبوب بر خواسته او صبر می کند. بنابراین صبر اینان صبر بر فراق نیست بلکه صبر محبی است که در کنار محبوب است. مقام ششم: «توکل» توکل یعنی واگذاری امور به معتمد حقیقی که از ایمان انسان سرچشمه گیرد. امام خمینی(ره) توکل را از جنود الهی شمرده و از لوازم فطرت «مخموره» می دانند و با توجه به تعریف برخی از بزرگان می گویند: «اَلتَّوکُل عَلَی اللَّهِ؛ إِنقِطَاعُ العَبد إِلَیهِ فِی جَمِیعِ مَا یَأمُلُهُ مِنَ المَخلُوقِین»؛ «توکل به خدا منقطع شدن بنده است به سوی خدا از جمیع اموری که به بندگان امید بسته بود» [36] . خواجه عبدالله انصاری برای توکل سه درجه قائل است: الف. توکل همراه با سبب جویی و سبب سازی به سه دلیل: 1. تا نفس بدان مشغول شود 2. سود رساندن به مردم 3. ترک نمودن هر گونه ادعا و گردن فرازی. ب. توکل همراه با طلب و سبب سوزی برای رسیدن به سه چیز: 1. درست و راست نمودن توکل 2. درهم کوبیدن خودخواهی و برتری جویی 3. فراغ بال برای پاسداری از واجبات. ج. توکل به معنای رهایی از این اندیشه که کار واگذار به خود آدمی شده است بلکه دریابد که خدا را در هیچ کاری شریکی نیست و همه امور به دست خود اوست. [37] مقام هفتم: «رضا» رضا یعنی خشنودی، خوشدلی و تسلیم شدن است و در اصطلاح عرفانی «رفع کراهت قلب نسبت به مقدرات و شیرین شدن سختی های احکام قضا و قدر است» که به تعبیر امام علی (علیه السلام) : «مَن جَلَسَ عَلَی بَساطِ الرِّضَا لَم یَنلُه مَکرُوه» [38] کسی که راضی به قضاء و قدر الهی شده، اهل معرفت و محبت گردیده و از علم الیقین به عین الیقین رسیده تا همه چیز را زیبا و شیرین دیده به طوری که: 1. علم به جمیل بودن حضرت حق پیدا می کند. 2. ایمان به جمیل بودن حق می آورد. 3. با تمام وجود و با اطمینان کامل، جمیل بودن حق را در خود می یابد. 4. به مقام مشاهده جمیل مطلق می رسد. سالک از دام کثرت رهیده و به منزل وحدت رسیده و محبوب بر دل او تجلی می نماید و لذا شهود تجلی افعالی، صفاتی و ذاتی نموده است. [39] و به تعبیر خواجه عبدالله انصاری(ره) «رضا» دارای سه درجه است: الف. خشنودی عام که راضی شدن به ربوبیت است و سه شرط دارد: 1. خدا را از همه چیز بیشتر دوست داشتن 2. تعظیم هر چه بیشتر خدای سبحان 3. مقدم دانستن اطاعت خداوند از هر چیزی. ب. رضا به قضای الهی به سه شرط: 1. یکسانی و همخوانی حالات. 2. دست برداشتن از دشمنی با مردم. 3. رهایی از پافشاری بر دعا و درخواست. ج. رضا به رضای الهی که سه ویژگی دارد: 1. عدم چون و چرا در هیچ کاری 2. واگذاری اختیار خود به خدا 3. دم نزدن در برابر خدا ولو این که در آتش افکنده شود. [40] حضرت امام باقر (علیه السلام) از جابر بن انصاری می پرسند: حال تو چگونه است؟ جابر در جواب می گوید: «من مرض را خوش ‌ تر دارم از صحت، و فقر را خوش ‌ تر دارم از غنی و فقر را خوش ‌ تر از ثروت دارم.» امام باقر (علیه السلام) در جواب فرمود: «اما ما هر چه را خداوند عطا فرماید می خواهیم و به آن خوش ‌ تر هستیم. اگر مرض را عنایت کند آن را و اگر صحت را عنایت کند نیز آن را دوست می داریم». [41] آری هر چه محبوب کند همان محبوب اهل دل و عارفان و اولیاء الهی است. با توجه به طرح مراحل سیر و سلوکی و مقامات معنوی در می یابیم که برای رسیدن به کمالات برین و حیات طیبه و مقام وحدت و توحید عرفانی راه دور و درازی در پیش است و سالک بایستی با توجه و بصیرت و بر اساس خودآگاهی، خودیابی، خودنقدی و خودنگهداری آنها را بیابد زیرا کسب مقامات معنوی و فتوحات غیبی و وصول به قرب حقیقی پیمودنی، چشیدنی و شهودی است نه تنها گفتنی، شنیدنی و خواندنی. البته بدانیم و باور کنیم که تنها در پرتو قرآن و عترت طاهره (علیهم السلام) است که می توان به «سعادت حقیقی» و «حقیقت سعادت» رسید. بزرگانی چون آیت ‌ اللّه ملا حسینقلی همدانی، میرزا علی آقا قاضی، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، علامه طباطبایی و امام خمینی(ره)، همه و همه شاگردان مکتب قرآن و عترت بودند و از رهگذر شریعت و ولایت به مقامات بلند عرفانی و منازل توحیدی راه یافته اند و چنان ‌ که بزرگان اهل معرفت و تجربت گفته اند: «راه چنان روید که رهروان رفتند». باید بیدار و بینا شد و کمر همت بست و عزم را جزم کرد و طریقت الهی را در پیش گرفت و از خودشناسی و خودسازی آغاز کرد تا به مرتبه خدا شهودی یا شهود خدا رسید که به تعبیر نغز و پرمغز لسان الغیب شیراز: تا فضل و عقل بینی بی معرفت نشینی  یک نکته ات بگویم خود را مبین که رَستی [42] و یا: یک قدم بر خویشتن نه  وان دگر بر کوی دوست و به تعبیر شیرین و دلنشین امام خمینی(ره) به فاطمه طباطبایی: فاطی! تو و حق معرفت یعنی چه؟  دریافت ذات بی صفت یعنی چه؟ ناخوانده «الف» به «یا» ره نخواهی یافت  ناکرده سلوک موهبت یعنی چه؟ [43] امیر عارفان و امام سالکان علی (علیه السلام) فرمود: «وَ أرتَوی مِن عَذب فٌرات سَهلّت لَهُ مَوارِدَه فَشَربَ نَهلاً وَ سَلَکَ سَبِیلاً جَدَداً»؛ «از نهر شیرین سیراب شده و جایگاه های ورودی به آن نهر برای او آماده شده و نخستین آب گوارا آشامید و راهی روشن و هموار در پیش گرفت». در نتیجه آن چه مهم است؛ «عرفان عملی» است. نه حتی «عرفان علمی» نیز تفسیر مشهودات عارفان و تعبیری از تجربه شهودی سالکان واصل است لذا باید طی مراحل و منازل کرد تا به «معرفت اللّه » و توحید الهی نائل شد و این مرتبه با استکمال علمی و عملی در ناحیه عقل و دل ممکن است. حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «لَایَزکُوا عِندَ اللَّهِ سُبحَانَهُ إِلَّا عَقلٌ عارِف وَ نَفس عزوف» [44] ؛ «فقط انسان صالحی به نزاهت روح و تزکیه نفس موفق است که دارای دو رکن باشد: 1. عقل عارف، 2. نفس عزوف». یعنی کسی که نسبت به گناه بی رغبت بوده و خویشتن را از گناه باز می دارد که این مقام نیز به «عرفان نظری» و سپس التزام عملی به عرفان یاد شده لازم دارد [45] پس باید به «نیستی» و «فناء» رفت تا به «هستی» و بقاء راه یافت. بار توحید هر کسی نکشد طعم توحید هر خسی نچشد [46] و به تعبیر سعدی: سعدی حجاب نیست تو آینه پاک دار  زنگار خورده چون بنماید جمال دوست و به تعبیر حافظ: داستان من و معشوق مرا پایان نیست  آن چه آغـــاز ندارد نپذیرد انجـام و چه زیبا و درخشنده امیرمؤمنان (علیه السلام) و رهبر عارفان در توصیف سالکان و اولیای حق، گذر از خود تا خدا و عبور از ماده تا معنا و ملک تا ملکوت و فوق آن را ترسیم و تصویر کرده اند آن جا که فرمود: «قَد أَحیَا عَقلَه وَ أمَات نَفسَه، حَتَّی دقَّ جَلِیلُه وَ لَطُف غَلِیظُه وَ بَرقَ له لَامِعُ کَثِیرُ البَرقِ فَأَبَانَ له الطَّرِیقَ وَ سَلک بِه السَّبِیل، وَ تَدَافَعَتهُ الاَبوَابُ اِلَی بَابِ السَّلَامَة وَ دَارِ الاِقَامَةِ وَ ثبَتَت رِجلاهُ بِطمَأنِینَةِ بَدَنَه فِی قَرارَ الاَمنَ وَ الرَّاحَة بِمَا استَعمَل قَلبَه وَ أَرضی رَبَّه»؛ «عارف راستین کسی است که عقل خویش را زنده کرده و تمام هواهای نفسانی را با ریاضت و بندگی حق میرانده است، تا جایی که اندام درشت او باریک شده و ستبری قلب او نرم شده و برقی بسیار پرفروغ برای او درخشیده و راه برای او روشن شده و او را به مسیر حق حرکت داده و از دری به دری برده است تا او را به سلامت و خانه اقامت کشانده و دو پای او در قرارگاه امن و آسایش استوار گردیده، زیرا انسان عارف قلب خود را در معرفت حق به کار بسته و پروردگار خویش را راضی کرده است». [47] شگرف و شگفت زاست که با وجود چنین منابع عمیق، انیق و دقیقی دنبال منابع غیر اسلامی وشبه عرفان ها و جریان های ریاضت مدارانه یوگائی، تائویی، بودیسم و ذِنْ بودیسم، عرفان سرخپوستی و ... می رویم؟!! اگر مرد میدان سیر و سلوک هستیم راه همین است که قرآن و نهج البلاغه در پیش روی ما نهاده است و شریعت اسلام که عمل به آن (با آگاهی و اخلاص) ریاضت دائمی از بدو و آغاز ورود به اسلام تا لحظه مرگ خواهد بود و ما را به منزل مقصود و کعبه آمال می رساند چه این که شریعت نیز ظاهر و باطن و مراتب و درجات دارد. «از تو حرکت و از خدا برکت».   بخش دوم- تحلیلی بر عرفان های نوظهور نیم نگاه   عرفان های نوظهور برای برخی جوانان جاذبه دارد و احساس آرامش و انرژی مثبت می ‌ کنند، اما من اطمینان ندارم و در قلبم تردید دارم. خواستم درباره این گونه عرفان ‌ ها برایم توضیح دهید. این روزها در کشور ما نیز «بازار واردات» عرفان ‌ ها تا حدودی گرم است. عرفان ‌ های شرقی مانند بودا، سای بابا و عرفان ‌ های غربی مثل: اشو، کوئیلو، اکنکار و عرفان سرخ ‌ پوستی و گروهی محصول داخل ‌ اند مانند: صوفیان گنابادی، نعمت ‌ اللّهی، عرفان حلقه و... تنوّع معنویت ‌ خواهی جدید به ‌ گونه ‌ ای است که «میلتون» - محقّق ادیان جدید- از 2000 فرقه جدید معنویت ‌ گرا، فقط در آمریکا نام می ‌ برد. تأسف ‌ بارتر این ‌ که به نام معنویت ‌ خواهی، «جدایی دین از عرفان» و تفکیک «دیانت از معنویت» را شعار می ‌ دهند و نه فقط دیانت که گاهی ارتباط معنویت با خداگرایی هم انکار می ‌ شود.  پاره ‌ ای از عرفان ‌ ها، خاستگاه دینی دارند، مانند: عرفان مسیحی و پاره ‌ ای دیگر انسان ‌ گرا محسوب می شوند، مثل: بودیسم، هندویسم و... پاره ‌ ای طبیعت ‌ گرا هستند مانند: شَمَنیسم، اما هر کدام به نوعی «بیراهه» رفته ‌ اند. امروزه ایده ‌ ای ماورائی با نام «قانون جذب» نیز رواج یافته است. با «فرضیه راز» همه چیز را در تصویرسازی ذهنی خلاصه می شود؛ در حالی که در اعمال دینی؛ قصد، قول و فعل هر کدام سهمی در عمل دارند. به اعتقاد منادیان جذب، آداب دینی از این نظر مهم و قابل توجه ‌ اند که می ‌ تواند به فکر تمرکز دهد، نه از این جهت که ارتباط با خالق است و روح ‌ بخش است! دعا چون مقدمه تجسّم و تمرکز است در نگاه آن ها اهمیت پیدا می ‌ کند، نه چون خودش ابزاری مستقل در خدمت تعالی انسان است. ایشان دعا را تنها راهی برای تجسّم خواسته ها و تمرکز فکر می دانند و ارتباط معنوی با پروردگار را نادیده می گیرند. معنویت ‌ های تک بُعدی از معنو ‌ یت ‌ های کهن که بگذریم، کلیدی ‌ ترین نکته درباره جنبش ‌ های معنوی جدید این است که این جریان ها نیامده ‌ اند که به داد فطرت حقیقت ‌ خواهی و خداطلبی انسان برسند، بلکه آمده ‌ اند تا بشر خسته از زندگی ماشینی را آرام کنند و روان ناآرام او را تسکین دهند. به عبارتی آمده ‌ اند تا انسان مُدرن را با فرهنگ و تمدن جدید غربی سازگاری دهند و تحمّل او را برای پذیرش وضع موجود بالا ببرند. بنابراین در این بازار «یافتن حقیقت» اهمیتی ندارد بلکه «تحصیل آرامش» مهم است و همه برنامه ‌ های به ظاهر معنوی و آیین ‌ ها و آداب ‌ ها برای «حلّ مشکلات موجود» طراحی شده ‌ اند نه برای تکامل و رشد. «دالایی لاما» در جواب این سؤال که «بزرگترین آرزویتان چیست؟» می ‌ گوید «خوراکی خوش و خوابی «وین دایر» در دستوری خطرناک، به ظاهر صلح را تبلیغ می ‌ کند. اما مخالفت با جنگ و ترور را ضدمعنویت می ‌ خواند و می ‌ گوید: «به جای اینکه علیه تروریسم و جنگ ابراز انزجار کنید، طرفدار صلح باشید ... اگر شما علیه چیزی باشید و با آن دشمنی نمایید، نفاق و اختلاف در ضمیر شما نقش خواهد بست... علیه هر چیزی که بایستید همان چیز علیه شما خواهد ایستاد...» [48] . وین دایر به نام «عرفان»، شعار «حمایت از صلح، نه مخالفت با جنگ و ترور» سر می دهد! به نظر شما کدام گروه از این عرفان سود خواهد برد؟ مستضعفین یا چپاول ‌ گران؟! روشن است که این عرفان به سود صهیونیست جهانی و حامیان غربی آن ایفای نقش خواهد کرد. مدیتیشن در بسیاری از عرفان ها عملی به نام مدیتیشن مطرح است که در راستای آرامش بخشی به مخاطب به کار گرفته می شود. مدیتیشن مدل ها و فرمول های مختلف دارد و از هر کدام تأثیر خاصی انتظار می رود و اساتید مدیتیشن هر کدام را با هدف خاصی توصیه می کنند. امروزه آن چه در مدیتیشن و مراقبه هندی مطرح است، «ذهن ‌ گرایی» است. آن ‌ چه در فرایند ذهن محوری نقص محسوب می شود «تک ‌ نگری» است. از آن ‌ جا که در مدیتیشن و خلوت ‌ گزینی هندی، باید با تمامی افکار و خیالات مزاحم، عادی برخورد کرد و فقط شاهدِ رفت و آمد افکار بود و به عملیات نظاره، بسنده نمود؛ نظاره ‌ گر باید همه چیز را غیرواقعی ببیند و همه امور را با خود بیگانه فرض کند و با «عینک وهم» به همه چیز بنگرد، چرا که اگر قرار باشد با اخبار و رویدادها، جدی برخورد کرد و حساسیت به خرج داد؛ در آن صورت «نظاره ‌ گری محض» اتفاق نمی افتد. هرچند آن چه از ناحیه شاهد اتفاق می افتد، «بی ‌ تفاوتی» در برابر پدیده های خارجی است، اما در حقیقت، دادن رأی موافق به هر چیزی است که در عالم خارج اتفاق می افتد. چرا که ناظر قصد مقابله با هیچ چیزی را ندارد و خوب و بد همه می آیند و می روند و او فقط باید خود را دور نگهدارد و خویشتن را در معرض قرار ندهد. نتیجه چنین تعاملی با واقعیات دنیای خارج، دادن رأی ممتنع به همه چیز و کنار کشیدن از هرگونه رفتار اصلاحی در عرصه اجتماع است. روشن است آن چه با این توصیف در نهایت رقم می خورد؛ «عدم احساس مسئولیت» در برابر دیگر انسان ها و از بین رفتن «روح همدردی» با دیگران است. تک محوری در عرفان ساحری که به خاطر توجه ویژه به نیروهای طبیعت «عرفان طبیعت ‌ گرا» نام گرفته است، به گونه ای پررنگ مطرح است. دستاورد این آیین فراموش کردن آن دسته از قوای معنوی انسان است که مستقیم با طبیعت و کشف طبیعت ارتباط پیدا نمی ‌ کند. یعنی تنها آن ‌ دسته از گرایش ‌ های معنوی انسان که می ‌ تواند به طور مستقیم در وحدت با طبیعت و تسلط بر نیروهای طبیعی و فوق طبیعی به کار آید در عرفان ساحری مورد توجه است و دیگر گرایش ‌ های ماورایی انسان حتی مورد اشاره هم قرار نمی ‌ گیرد از همین ‌ روی مفاهیمی مانند عشق، محبت، خدمت به مردم، عبادت و مراقبه که در دیگر عرفان ‌ های نوظهور صفحات و اوراق زیادی را به خود اختصاص داده است در عرفان ساحری فراموش شده ‌ اند و همه فضایل روحی در آیین ‌ های جادویی و نگرش های آمیخته با اوهام خلاصه می شود. شیطان و جادو در عرفان های جدید امروزه اگر از سر تصادف کسی در طلب رسیدن به قدرت ‌ های ماورایی برآید و بخواهد کشف و شهود را تجربه کند او را به افسون و جادو سوق می ‌ دهند یا تسخیر طبیعت را پیش می ‌ کشند و یا ارتباط با ارواح و جن را پیشنهاد می ‌ کنند و یا اصلاً راهی را فرا ‌ روی او قرار می ‌ دهند که اصولاً خدا به عنوان قدرت مغلوب و شکست خورده معرفی می ‌ شود و «غلبه شرارت و پلیدی بر نور و نیکی» به عنوان اصل مسلّم عنوان می ‌ شود و بالاتر این ‌ که می گویند: لازم است تسلیم قدرت غالب (شیطان) شد تا بتوان از قدرت ‌ های شگرف شیطان و نیروهای معنوی او در جهت تسلیم دیگران و پیشبرد اهداف خود سود جست. جادو به گونه ‌ ای پررنگ در معنویت های نوین مطرح است. سنت جادوگری از سنت های کهن است که ریشه در رویارویی با آیین ‌ های توحیدی دارد. در قرآن این عمل مورد نکوهش قرار گرفته و در روایات شیعی در مرتبه انکار خدا از آن یاد شده است. در مسیحیت از جادوگری به عنوان نوعی کفر نام برده شده است. این عمل هرچند می ‌ تواند واقعی باشد اما بهره ‌ ای از حقیقت (اثر تربیتی و تعالی ‌ بخش) ندارد. در تلمود، گنجینه دینی کهن یهود، جادوگر مجرم و محکوم است؛ زیرا که از اوامر تورات می گذرد در حالی ‌ که شعبده باز با وجودی که تأیید نمی ‌ شود مجرم نیست [49] و هر نوع سحر و جادو و فال ‌ گیری به شدت تقییح و محکوم شده است [50] تا جایی که در تلمود، جادوگری از اعمال مخصوص بت ‌ پرستان شده است؛ [51] لکن با همه تلاش ‌ هایی که از جانب پارهای از علمای یهود برای از میان بردن سحر و جادو به عمل آمد، این خرافات در بین مردم عوام در یهود نفوذ کرد. [52] در آیه ‌ های 10 و 20 از فصل هجدهم سفر تثنیه، صورت ‌ هایی از اعمال سحر و جادو که میان بت پرستان آن زمان معمول بوده است، ارائه شده و تورات فرزندان اسرائیل را از چنین اعمالی منع کرده است. [53] در عرفان ‌ های جدید به ‌ جای پیامبران، عارف نماهای عصر جدید قرار دارند و به جای «منجی» و «موعود» اموری مثل «جنگیر»، «جادوگر» «مرتاض» معرفی می ‌ شود. از نشانه های افول معنویت حقیقی در عصر جدید، همین بس که پائولو کوئیلو که آثارش در میان برخی کشورها مورد استقبال قرار گرفته است؛ دو کتاب درباره جادوگری به نام های: بریدا و والکیری ‌ ها دارد و و مهم ‌ ترین کتاب خود یعنی کیمیاگر را به استاد جادوگری ‌ اش تقدیم کرده است و البته یک کتاب در باب روسپی ‌ گری و فاحشه ‌ گری به نام «یازده دقیقه» نگاشته است!! و با این وضعیت خود را از پیشکسوتان حوزه معنویت و عرفان می داند!! شریعت ‌ ستیزی و تولید شریعت در عرفان ‌ های جدید هر چند دین و مذهب و «شریعت» جایگاهی ندارد؛ اما از رفتارهای دوگانه و شگفت ‌ آور این عرفان ‌ ها این است که از یک طرف احکام عبادی و عبادات رایج در ادیان را محکوم می ‌ کنند از طرف دیگر خود عبادت ‌ های جدید و ویژه با آداب خاص به پیروان خود آموزش می ‌ دهند!! مثلاً در مکتب اکنکار شریعت کنار گذاشته میشود اما روزه روز جمعه لازم شمرده شده!! به این صورت که فرد در خانه بنشیند و از اجتماع کناره گیرد و ذهن خود را بر استاد زنده اک متمرکز کند و فقط به فکر او باشد. [54] در مرام اشو مراقبه ‌ هایی با آداب خاص و اوقات خاص تبلیغ و توصیه می ‌ شود. [55] در عرفان ‌ های جدید هر چند مسجد و حسینیه و معبد و کلیسا را مردود اعلام کرده ‌ اند اما در عوض هر کدام به طریقی مکانی مقدس ابداع کرده!! و به عنوان «مکان عبادت» و «معبد مقدس» جایگزین نموده ‌ اند. اشو مکانی به نام «کمون بین ‌ المللی اشو» در پونای هند پایه ‌ گذاری کرد، سای بابا کاخی دارد به نام «آشیانه صلح برین» که در اعیاد همه ادیان، مراسمی در آن برگزار می ‌ شود و این مکان محل ملاقات و تشرف سای بابا است که پیروان وی در آنجا وی را دیدار می ‌ کنند. پیروان مکتب اکنکار هرچند مکتب خود را جهانی اعلام کرده ‌ اند و آن را فرامکانی می ‌ دانند اما معبدی مقدس در یکی از شهرهای آمریکا دارند و در آن هرساله سالروز تولد پال توئیچل (بنیان ‌ گذار این مکتب که افسر نیروی دریایی امریکا بوده است) در آن تجمع می ‌ کنند. این مکان مقدس به «معبد زرین اک» مشهور است. لازم به یاد آوری است که پاره ‌ ای از فرقه ‌ ها مانند صوفیان نیز «خانقاه» را به جای مسجد برگزیده ‌ اند!! در نگاه عرفان ساحری نه فقط نامی از دین به میان نمی آید بلکه حتی خدا در حوزه تونال قرار می ‌ گیرد نه حوزه ناوال. حوزه تونال همان بخشی از هستی است که ناشی از خیال ‌ پردازی ‌ های ماست و بهره ‌ ای از حقیقت ندارد. تونال در عرفان سرخ ‌ پوستی چنین توصیف می شود: «خداوند بخشی از تونال ماست - تونال همه آن چیزهایی است که فکر می ‌ کنیم دنیا از آن چیزها تشکیل شده است از جمله خداوند». [56] دون خوان ترجیح می ‌ دهد ریشه نیروهای عالم را موجودی نمادین به نام «عقاب» معرفی می ‌ کند اما اسمی از خدا نبرد. وی و شاگردش کاستاندا از این ‌ که برای خدا در تأثیر و تأثرات طبیعت سهمی قائل شوند به جد اجتناب می کنند. در بسیاری از عرفان ‌ های جدید، به جای «حیات اُخروی» که در همه ادیان الهی بر آن تکیه شده مفهومی به نام «تناسخ» وارد شده است. تناسخ به معنی وارد شدن روح فردی که مرده است در کالید کودکی که تازه متولّد شده و یا در جسم و تن موجودات دیگر و حتّی در اشیاء بی ‌ جان. البته هیچ دلیل عقلی و روشنی بر اثبات این ایده اقامه نمی کنند و تنها به تجربیات افراد و گزارش رویاها اکتفا می شود. تناسخ ریشه در ادیان هندی دارد و جالب این که در تمامی ادیان الهی مفهومی با عنوان رستاخیز و قیامت - که کاملاً با تناسخ ناساگار و غیرقابل جمع است - بیان گردیده است و روشن است که با پذیرش تناسخ، بهشت و جهنم و نظام حسابرسی اعمال فراموش می شود و از آن جایی که بازخواستی در کار نخواهد بود، ارتکاب هر عملی - به این علت که در زندگی های بعدی و ادوار حیات قابل جبران است - به دور از ذهن نخواهد بود. شیفتگی سراب! به این اسامی دقت کنید: گفتگوی با خدا، عرفان داروی دردهای بی ‌ درمان، معنویت رسالت نهایی شما، عرفان جدید، جریان هدایت الهی، انسان و معرفت، معنویت، خود مقدس شما و ... عناوین بالا همه اسامی بخشی از چند صد کتابی است که در چند سال اخیر به زبان فارسی ترجمه شده است. از عناوین پیداست که همه این جریانات خود را به عنوان راه کسب رضایت خدا و طریق کشف حقیقت به مخاطب معرفی می کنند. عرفان های جدید هیچ کدام خود را دشمن خدا و مخالفِ شهود معرفی نمی کنند، بلکه اتفاقاً و دقیقاً با شعار «شهود خدا» و با آرم «معناگرایی» خود را عرضه می کنند. بنابراین نه فقط هیچ کسی احتمال دروغ یا فریب در مورد این گروه ها را به ذهن خود راه نمی دهد، بلکه تصور نظام معرفتی نارسا را هم ندارد و بالاتر این که از آن ‌ جا که به عرفان دعوت می کنند، کارآمدی و کارآیی را هم از قبل در مورد این جریانات مسلم می پندارند. از قضا بیشترین افرادی که به سراغ جریانات معنویت ‌ گرا رفته ‌ اند، افرادی ‌ اند که عطش خداخواهی در آن ها بیداد می کند و لبریز از حس پرستش ‌ اند. آن چه از جانب مخاطبین به ‌ ویژه در جوانان وجود دارد، جز یک بستر آماده که همان «نیاز به معنویت» نام دارد نیست. بنابراین اشتباه است که گمان کنیم افرادی که جذب عرفان های جدید می شوند، افراد لاابالی و بی ارتباط با خدایند که کاری با تهذیب نفس و خودسازی ندارند. اما آن چه مانع تحلیل و تشخیص جوانان می شود و گاهی آن ها را به مرز دلدادگی می رساند «مانورهای عملی» است که بعضی از مدعیان معنویت و عرفان، به مریدان خود نشان می ‌ دهند. این قدرت ‌ نمایی ها همان چیزی است که از آن به کرامت یاد می شود. شیفتگی مریدان از این باب است که هرگونه قدرتی را به حساب «حقانیت» می گذارند و «قدرت روح» را به حساب «تعالی روح» می گذارند. تعالی روح جایی است که انسان در سلوک معنوی خود به سمت خدا پیش برود و قصد رضای او را بنماید. اما در قدرت روح تنها چیزی که مطرح نیست بندگی خداست و جولان دادن ها همه با هدف دعوت به خود صورت می گیرد. در بسیاری از فرقه های معنوی نام خدا هیچ ‌ گاه حذف نمی شود، چرا که اساساً جذب مشتریان با همین نام آغاز شده و لازم است این شعار تا آخر باقی بماند. بنابراین این نام هم بر سر زبان ها وجود دارد و هم به عنوان هدف بر آن تأکید می شود، اما تفسیری که از ارتباط با او صورت می گیرد، تفسیری است که هیچ گاه جایگاه رهبر فرقه را درنظر مریدان پایین نمی آورد و اساساً این تفسیر با محوریت رهبر فرقه کاملاً سازگار است. بعضی از عرفان های نوظهور، هیچ اقدام عملی برای ایجاد توانمندی روحی در اعضاء انجام نمی دهند و هیچ دستورالعملی بیرونی توصیه نمی کنند و سعی می کنند نگرش جدید ایجاد کنند؛ به این معنا که تفسیری جدید از هستی و خلقت ارائه می دهند و این تفسیر جدید چیزی نیست جز «نگاهی متفاوت به پدیده ها». بدین ‌ سان عینک جدیدی که به دیگران داده ‌ اند، ابزار خوش ‌ بینی و خوش ‌ گمانی واقع می شود و بدون این که باعث تحول روحی و یا اصلاح رفتار شوند، حداکثر باعث رویش یک حس خوب می گردد. پاره ای از این گروه ها از آن جا که به نقش جذابیت بخشی مناسک و آداب جمعی پی برده ‌ اند، اولاً، برنامه های خود را به صورت جمعی به اجرا می گذارند و به ‌ علاوه این مناسک جمعی را - که همه اجزا و شرایط آن را رهبران فرقه ابداع نموده ‌ اند - ضمن مراحلی و با شاخ و برگ های فراوان اجرا می ‌ کنند و در بعضی موارد با اوراد و اذکار همراه می نمایند.   هدف نهایی!   مقصد نهایی مدّعیان که عرفان های جدید به مریدان و مشتریان خود نشان می دهندکجاست؟ مشکل اینجاست که هر کسی و هر گروهی حقیقت را به ‌ گونه ‌ ای تفسیر می ‌ کند و حقیقت را همان چیزی می ‌ داند که خودش معرفی می ‌ نماید. در بعضی از مکاتب «تسلّط بر طبیعت» و کشف نیروهای مرموز طبیعت به عنوان غایت معرفی می ‌ شود و عارف کسی است که با این نیروها مرتبط است و آنها را در جهت اهداف خود به ‌ کار می ‌ گیرد مانند عرفان بومیان آمریکا و بعضی از عرفان ‌ های هندی. دالایی لاما هدف از زندگی را شادمانی و سرور در همین زندگی دنیوی میداند. او می ‌ گوید: «من بر این باور هستم که هدف اصلی زندگی جست ‌ وجوی خوش ‌ بختی است. این امری بدیهی است. این ‌ که معتقد به این باشیم یا نباشیم و این ‌ که پیرو کدام مذهب هستیم تفاوت زیادی نمی ‌ کند. همه ما در زندگی خود دنبال چیزی مطلوب می ‌ گردیم. به همین علت زندگی رو به سوی شادمانگی است.» [57] در عرفان بودیسم «رهایی از رنج» هدف نهایی ترسیم شده است. یعنی رهایی از رنج زنجیره ‌‌ دارما و پیوستن به نیروانا (فنا) [58] . گفتنی است در قاموس بودیسم خدا جایی ندارد. به حق که بودیسم نظام فکری زیبایی دارد! چرا که اگر خدا - که هم مبدأ هستی است و هم غایت هستی است- حذف شود دنیا جز رنج و ناکامی و بدبختی چیزی نخواهد داشت. تا جایی که پاره ‌ ای از عرفای بودیسم برای رهایی از این زنجیره رنج آور، دست به خودکشی می ‌ زنند. [59] هدف و غایتی که در tm (مدیتیشن متعالی) ترسیم شده است این است که باید ذهن را سامان داد، چون ریشه تمامی مشکلات به آشفتگی و پراکندگی ذهن برمی ‌ گردد. نگاه متمرکز به شمع یا تکرار مداوم صداها همه و همه برای یک هدف است و آن همان تخلیه فشارهای روحی و روانی است چرا که با این کار ذهن از مشغولیت ‌ های گیج ‌ کننده و استرس ‌ آور نجات پیدا می ‌ کند. tm از یک ‌ طرف بودیسم و هندوسیم را با خود دارد و از طرف دیگر به اصالت انسان و دین زدایی (اومانیسم و سکولاریسم) که ریشه تمدن غرب است کاملاً پایبند است. به عبارت دقیق ‌ تر هدف اصلی tm تحصیل یک زندگی دنیوی آرام و راحت است آن هم بدون خدا. به همین جهت به صراحت اعلام کرده ‌ اند می ‌ توان بدون خدا و معاد، آرامش معنوی را تجربه کرد . [60] مدیتشین به خوبی قادر است در برابر فشارهای شکننده تمدّن سرمایه ‌ داری، از پیروان خود افرادی مطیع و سر به راه تربیت کند و کسی هم تنه به تنه سرمایه ‌ داری جهانی نزند. تربیت افرادی راضی و قانع، غایت مدیتشین است که البتّه توانایی ‌ ها و استعدادها به ‌ طور اتوماتیک در خدمت تحکیم نظام سرمایه ‌ داری غربی قرار خواهد گرفت. وجه مشترک کتاب ‌ هایی که امروزه مدیتشین را تبلیغ می ‌ کنند یک مطلب است و آن هم «کامیابی در زندگی شخصی و رضایتمندی از محیط» است. بنابراین برای رسیدن به مدیتشین متعالی کسی حق ندارد به نیمه خالی لیوان فکر کند و همه باید با شرایط خود را هماهنگ کنند و چون نمی ‌ توان جهان را تغییر داد باید اهداف و آرمان ‌ های خود را با نظام حاکم بر دنیا تطبیق داد. معلوم شد که چرا عرفان ‌ های شرقی با مبانی غربی در این مرام ترکیب شده ‌ اند، چون هدف در هر دو «فرار از رنج» است. بازگشت متوالی ارواح به عالم دنیا و تناسخ، که در عرفان ‌ های شرقی به جای معاد و حیات اخروی نشسته است کاملاً هم سو با فرهنگ و تمدن غربی است، زیرا که در هر دو، خدا و پیامبران و شریعت محو شده ‌ اند. در یوگا - با همه زیرشاخه ‌ هایش - هرچند عنوان می ‌ شود که تصفیه نفس و رسیدن به مرحله قُدسی و نیروانه هدف یوگی است که در نتیجه سالک می ‌ تواند کارهای معجزه ‌ آسا (مثل حضور همزمان در چند مکان، پرواز در هوا) انجام دهد، اما واقعیت آن است که غایت سیر در یوگا از منافع جسمی و فیزیکی (کاهش فشار خون، صاف شدن شکم، داشتن اندامی مناسب، تعدیل مفاصل بدن و...) شروع شده و به فواید روانی و روحی (مثل آرامش فکر، کنترل احساسات و عواطف، کنترل خشم، مهار طغیان ‌ های روانی و روحی) ختم می ‌ شود. اگر بپذیریم که فهرست دراز تکنیک ‌ ها در یوگا همه دارای آثار جسمی و روحی است، چرا باید از یوگا به عنوان عرفان تبلیغ شود؟ اگر غایت در یک مکتب، به ‌ دست آوردن صورتی زیبا و اندامی خوش ترکیب و حداکثر رفع اختلالات روحی و روانی باشد آیا منطقی است آن مرام به عنوان راهی معنوی و عرفانی که بشر را به سر منزل سعادت و کمال می ‌ رساند معرفی شود؟ در نتیجه باید پرسید: کدام عرفان؟» تکنیک های یوگا از نظر اثر معنوی و الهی دقیقا مانند نیروی ذخیره شده اسبی است که سودی به حال صاحبش ندارد و فقط قابلیت چند حرکت نمایشی را دارد. در یوگا هر چند به بدن توجه ویژه می شود و یوگی ها از طریق فیزیک بدنی می توانند تکنیک های زیبایی را انجام می ‌ دهند؛ اما چون این توجه به بدن، با تعالی معنوی و رضایت خداوند پیوند نمی خورد، فقط تقویت نیروی جسمی است و این پرورش جسمی در نهایت باعث سرگرمی انسان است و حد اکثر فایده آن آرامش ذهن است و روشن است که ذهن آرام نمی تواند برای سعادت و کمال انسان کافی باشد. «فنگ شویی» امروزه تبیینی معناگرایانه به خود گرفته است؛ در فنگ شویی گفته می شود که تمامی اشیاء پیرامون ما دارای انرژی فعال هستند حتی اشیاء بی ‌ جان انرژی سیال دارند. حتی برای چینش لوازم خانه و تزئین اتاق خواب و تنظیم ابزار در محیط کار هم از کارایی قواعد فنگ ‌ شویی سخن به میان می آید؛ به طوری که ادّعا می ‌ شود معماری ایالت هنگ ‌ کنگ تحت تأثیر فنگ ‌ شویی ساخته شده است. بزرگترین هنر فنگ ‌ شویی پیدا کردن محیطی است که در آن محیط، انرژی چی به صورت مثبت به زندگی ما وارد شود. در «ریکی» هم ادعا می ‌ شود که انسان می ‌ تواند با فرایند همسویی مقدار زیادی از انرژی کیهان را دریافت کرده و از خود عبور دهد یعنی با باز شدن مرکز انرژی (چاکرا) در فرد، بدون اینکه تخلیه انرژی صورت گیرد مقدار مناسب انرژی به فرد نیازمند منتقل می ‌ شود و بدین وسیله «عمل شفا و بهبودی» تحقق می ‌ یابد. عمل «هیپنوتیسم» نیز که یکی از حالات روانی انسان است، فرایندی است شبیه خواب که در اثر القائات طولانی عامل در معمول، تمرکزی قوی در معمول اتفاق می ‌ افتد و می ‌ توان در این حالت به بهبود وضعیت روانی و روحی و حتی جسمی او کمک کرد. مرام ‌ های بالا همه تحت عنوان عرفان ‌ های فرا روان ‌ شناسی و فراعلم مطرح ‌ اند و گاهی رنگ تجربی و علمی به خود می گیرند. امروزه شاهدیم که اموری مثل فنگ شویی، ریکی، هیپنوتیزم، انرژی درمانی، مدیتشین، موسیقی درمانی، طالع ‌ بینی و موارد متعدّدی از این قبیل به صورتی توضیح و تفسیر می ‌ شود که گویا می ‌ توانند انسان ‌ ها را از دین و شریعت بی ‌ نیاز کنند. یعنی با رنگ و لعاب عرفان ومعنویت به تشنگان معرفت عرضه می ‌ شود. غافل از اینکه اگر مدعیان این عرصه ‌ ها، همگی در پیمودن مسیری که ترسیم کرده ‌ اند توفیق کامل یابند باز فطرت ناکام بشر در طلب گوهری است که منشأ تمام این امور است و با دست توانای او، انرژی حیات خلق شده و باز این سوال بی ‌ جواب است که آیا عالم هستی، کائنات و کهکشان ‌ ها با تمامی وسعت خود فقط برای ریکی و هیپنوتیسم و انرژی درمانی خلق شده ‌ اند بالاخره غایت هستی کجاست؟ آیا پرداختن به این امور هدفمندی خلقت را تأمین می کند؟   قدرت فوق العاده    قدرت های غیرعادی چه توجیهی دارند؟ برای پرداختن به پاسخ، مطلبی بسیار اساسی و راه ‌ گشا ذکر می ‌ شود و آن این نکته است که- از مدعیان دروغین که بگذریم - اعمالی مثل ارتباط با ارواح، تسخیر و ارتباط با جن، تله پاتی، طی الارض هیچ ‌ کدام به خودی خود دلیل بر حقانیت انجام دهنده آن نیست. به عبارتی در صورتی که این امور توسط کسی انجام یابد، او نه به قطب و مرشد تبدیل می ‌ شود و نه صحبت ‌ های او و ادعاهایش برای دیگران وظیفه شرعی و اخلاقی ایجاد می ‌ کند. اولیاء دین می ‌ گویند: انسان می ‌ تواند با انجام کارهای مشکل و ریاضت ‌ های سخت، قدرت ‌ های غیرعادی روح و نفس خود را بازیابد و اصولاً خداوند متعال این قدرت ‌ ها را به نفس انسانی عطا کرده است و توانایی انجام این امور از خواص نفس انسانی است و ارتباطی مستقیم به ایمان و تقوای افراد ندارد، تا جائی که گفته ‌ اند لازمه ارتباط با اجنه کافر، توهین کردن شخص احضار کننده به دین حق است. به همین جهت ارباب معرفت مکاشفه را به دو نوع رحمانی و شیطانی تقسیم کرده ‌ اند. یعنی عامل مکاشفه ممکن است فرشته باشد و ممکن است شیطان. ملاک تشخیص این دو از همدیگر را تعالیم قرآن و سنت معصومین ذکر نموده ‌ اند. یعنی هرچه در مکاشفه به ‌ دست آید اگر با مضامین و دستورات قرآن و روایات معصومین همخوانی دارد «مکاشفه ربانی» است در غیر این صورت دست شیطان صحنه ‌ گردان نمایش بوده است. بنابراین حتی اگر ثابت شود مکاشفه رحمانی بوده است نه فقط سخنان او در حق دیگران حجت نیست بلکه دلیل بر این که صاحبش مربی کامل شده هم نمی ‌ باشد. اما این که فرق عارفان حقیقی با صاحبان اعمال غیرعادی (مثل مرتاضان) چیست؟ پاسخ را در قالب تمثیلی چنین گفته ‌ اند «اگر کسی در کویری بی ‌ آب، برای یافتن آب به حفر زمین بپردازد و بعد از تلاش پیگیر، به چند سکه طلا دست یابد هرچند طلا ذی قیمت است، اما او نباید فراموش کند به دنبال آب و این منبع حیات بوده است و در این بیابان چند سکه طلا، مشکل تشنگی او را برطرف نمی ‌ کند. او موقتاً خوشحال می ‌ شود اما اگر دست از ادامه کار بکشد در واقع دنبال آب نبوده است و ممکن است از تشنگی هلاک شود، اما اگر حفر را ادامه دهد هم به آب می ‌ رسد و هم طلا را دارد. بزرگان دین فرموده ‌ اند: دست یافتن به این قدرت ‌ ها برای اولیاء دین «نقل و نبات» راه است که خداوند به دوستانش عطا می ‌ کند و آن هم در مواردی که مصلحتی بر اعطاء این قدرت وجود داشته باشد. دست یافتن به این قدرت ‌ ها، فطرت تشنه بشر را سیراب نمی ‌ کند و این فطرت باید به اصل خود برگردد. فراتر از آب، سراب است که اثر حقیقی ندارد. آنچه هدف سالک حقیقی است «تحصیل روح تعبد و رسیدن به مقام زلال بندگی» است نه رسیدن به قدرت ‌ های ویژه. راه رسیدن به بندگی حقیقی خداوند، «شریعت» است. به عبارت دقیق ‌ تر «شریعت، طریقتِ حقیقت است» و «قرآن و عرفان و برهان» همه یک حقیقت ‌ اند. ابن ‌ عربی می ‌ گوید: «هر که از شریعت فاصله بگیرد، اگر تا آسمان هفتم بالا رفته باشد به چیزی از حقیقت دست نخواهد یافت!... چرا که حقیقت عین شریعت است. شریعت مانند جسم و روح است که جسمش احکام است و روحش حقیقت». [61] به ابوسعید ابی ‌ الخیر گفته شد: فلان کس بر روی آب راه می ‌ رود. پاسخ گفت: «سهل است، «قورباغه» نیز روی آب راه می ‌ رود. گفتند: «فلان کس در هوا می ‌ پرد» جواب داد: «مگس نیز بر هوا می ‌ پرد». گفتند: «فلان کس در یک لحظه از شهری به شهری می ‌ رود». جواب داد: «شیطان نیز در یک نفس از مشرق به مغرب می ‌ رود. این چیزها قیمتی ندارند. مرد آن است که میان مردم زندگی کند و با آنها رفت و آمد و داد و ستد کند؛ زن بگیرد و با دیگران معاشرت داشته باشد و یک لحظه از خدای خود غافل نباشد» [62] . نقل شده در زمان امام صادق (علیه السلام) شخصی مدّعی بود که قادر است از اشیایی که دیگران پنهان کرده ‌ اند خبر دهد. مردم به عنوان سرگرمی و تفریح از راه ‌ های مختلف وی را امتحان کردند. آن فرد برخلاف انتظار حاضرین به خوبی از پس امتحانات برآمد، تا اینکه امام صادق (علیه السلام) سر رسید، اوضاع را جویا شد، جریان را شرح دادند. حضرت دست خود را مشت کردند و از او پرسید؛ در دست من چه چیزی است؟ او بعد از لحظاتی تأمل و فکر، با حالت تحیّر و تعجّب به امام خیره شد. امام (علیه السلام) پرسید چرا جواب نمی ‌‌ دهی؟ گفت جواب را می ‌ دانم ولی در تعجبم شما از کجا آن را آورده ‌ اید. آن شخص ادامه داد: در تمام کره زمین همه چیز مسیر طبیعی خود را می ‌ گذراند فقط در یک جزیره مرغی دو تا تخم گذاشته که یکی از آنها مفقود شده و آنچه در دست توست باید همان تخم باشد. حضرت تصدیق کردند. امام (علیه السلام) از او پرسید چگونه به اینجا رسیدی؟ جواب داد: «با مخالفت با هوای نفس»، هرچه دلم خواست خلافش را انجام دادم. حضرت از او خواست مسلمان شود. جواب داد، دوست ندارم. امام (علیه السلام) فرمود؛ مگر قرار نبود با هوای نفست مخالفت کنی؟ طبق عهد خودت الان باید مسلمان شوی، چون دوست نداری مسلمان شوی. زمینه فراهم بود؛ هم به قدرت معنوی امام پی برد و هم در مقابل استدلال امام پاسخی نداشت. بعد از مسلمان شدن، قدرت غیبی خود را از دست داد. سراغ امام آمد و زبان به شکوه گشود «قبلاً که مسلمان نبودم این قدرت را داشتم الان که خدا را پذیرفتم قدرتم را از دست دادهام! این چه دینی است؟» امام (علیه السلام) فرمود: «تاکنون متحمّل زحمتی شده بودی و خداوند در همین عالم مزد زحمت تو را می ‌ داد و بعد از دریافت مزد، طلبی از خدا نداشتی چون با خدا بیگانه بودی و از الان آنچه عمل می ‌ کنی خداوند برای آن جایی که به آن نیازمندی ذخیره می ‌ کند و آنچه که قبلاً داشتی برای نیل به سعادت ابدی، سودی به تو نمی ‌‌ رساند». [63] سخن آخر این که قدرت ‌ های غیرعادی به خودی خود نه نشان عرفان است و نه ضدعرفان تلقی می ‌ شود و در این میان دسته ای از قدرت های غیرعادی هم چون طی ‌ الارض و ورود با عالم مثال و ذهن خوانی و تخلیه روح مشترک بین مؤمن و کافر است. از طرف دیگر باید دانست که ورود به بعضی از عوالم و درک تجربه توحیدی ناب (مکاشفات ذاتیه و سریه) [64] مرتبه ای است که فقط برای موحدین امکان ‌ پذیر است. مانند درک اسماء و صفات الاهی و ورود به عالم خلوص و درک توحید مطلق که آرزوی هر سالک طریق عرفان راستین است.   عرفان کیهانی   یکی از آشنایان جذب عرفان حلقه شد و از من هم دعوت می ‌ کند و ادعا می ‌ کند برخی تحصیل کرده ‌ ها هم در گروهشان هستند. می ‌ خواستم درباره این گروه اطلاع داشته باشم!   از جمله جریانات معنویت ‌ گرا در کشور، عرفان حلقه است. این گروه که نام دیگرش عرفان کیهانی است، از علنی شدن آن در ایران کمتر از یک دهه می گذرد. در سال های اخیر دوره ها و کلاس هایی توسط این گروه برگزار شده است. بنیان ‌ گذار این فرقه فردی به نام «محمد ‌ علی طاهری» است که کتاب های «انسان از منظر دیگر»، «بینش انسان»، «عرفان کیهانی»، «انسان و معرفت» و «موجودات غیرارگانیک» تاکنون به نام وی چاپ شده است. متأسفانه برخی از ابتدا با این تصور که آموزه های عرفان حلقه با اصطلاحات و تعابیر عرفان اسلامی مطابقت دارد عرفان حلقه را همراهی کردند. چنین پنداری باعث شد که بسیاری با اعتماد به این چهره های مذهبی در کلاس ها و دوره های عرفان حلقه حضور پیدا کنند. اما در ادامه با آشکار شدن اینکه برخی سردمداران عرفان حلقه التزامی به مسائل شرعی ندارند و آسیب های عملی هم چون اختلاط در جلسات عرفان حلقه راه پیدا کرده است، بسیاری از جذب شدگان اولیه دچار تردید شدند و راه خود را جدا کردند. عرفان دینی یا غیردینی؟ یکی از محورهای قابل رصد در کتب عرفان حلقه که دینی بودن مبانی این فرقه را به طور جدی مورد تردید قرار می دهد، نگاه این جریان به نقش دین در سلوک معنوی است. قبل از ورود به این بحث تبیین یک مفهوم کلیدی به روایت عرفان حلقه ضروری است و آن هم کلید واژه «شبکه شعور کیهانی» است. در منابع عرفان حلقه آمده است: «اساس این عرفان بر اتصال به حلقه های متعدد «شبکه شعور کیهانی» استوار است و همه مسیر سیر و سلوک آن، از طریق اتصال به این حلقه ها صورت می گیرد.» [65] مؤلف ضمن این که این شبکه را مجموع هوش و خرد حاکم بر هستی می داند، آن را دارای خالق معرفی می کند [66] و از طرف دیگر نقشی که وی به این شبکه می دهد، از حیث نظری و مفهومی جایی برای حضور خدا نمی ‌ گذارد!! وی می گوید: «عامل مشترک فکری بین همه انسان ها و یا به عبارتی زیربنای فکری همه انسان ها، شعور حاکم بر جهان هستی است. در این تفکر، این عامل مشترک «شبکه شعور حاکم بر هستی» نامیده می شود.» [67] این عامل مشترک فکری انسان ها که در عرفان حلقه بر آن تأکید می شود، اگر کسی در خارج آن را مصداق ‌ یابی کند؛ شبکه ای است که کارش در درمان ‌ گری خلاصه می شود!! در کتاب عرفان کیهانی نیز آمده است: «اعتقادات افراد به دو بخش زیربنا و روبنا تقسیم می ‌ شود: «زیر بنا» بخش اشتراک فکری انسان ‌ هاست، در بخش نظری و عملی عرفان کیهانی، شعور الهی و یا هوشمندی حاکم بر جهان هستی زیربنای پذیرفته شده است. «... روبنای فکری» نیز شامل دستورالعمل ‌ ها ‌ ی ادیان و مذاهب و تعاریف و راه ‌ های مختلف رسیدن انسان به تعالی استو عرفان حلقه با بخش اختصاصی روبنای فکری انسان ‌ ها که شامل اعتقادات و مراسم و مناسک مختلف است، برخورد و مداخله ‌ ای ندارد.» [68] یکی از نکات در خور دقت در گفته بالا این است که تمامی آن ‌ چه در دین الهی اسلام به عنوان اصول دین معرفی شده است که اعتقاد به توحید و خدا باوری هم در رأس آن قرار دارد، همگی از نظر سردمداران عرفان حلقه جزء شاخ و برگ هاست و اساساً در درجه دوم اهمیت قرار دارند. نکته مهم تر این است که در عبارات بالا به جای زیربناهای اعتقادی و اصول دین، مفهومی جعلی و جدید جایگزین شده است به نام «شبکه شعور کیهانی». طبق اصل بالا، کسی که به شعور کیهانی ایمان داشته باشد در حقیقت اصول عقیدتی ‌ اش کامل است و اگر کسی به این شبکه شعورمند معتقد نباشد، چون زیر بنا را تحصیل نکرده است به هر چه که باور داشته باشد، سودی به حالش نخواهد داشت؛ هرچند که آن باور، باور به خدا و رسولانش و عالم رستاخیز باشد. اما اگر کسی که به شبکه شعور جهانی ایمان بیاورد، اگر به ولایت معصومین هم باور نداشته باشد، اشکالی در عقاید و باورهایش نیست. چنان ‌ که وی در کتاب انسان از منظری دیگر (صفحه 89) در نموداری رابطه انسان را با خدا ترسیم می کند و فقط یک واسطه را به عنوان رابط و واسطه ذکر می کند؛ آن هم شبکه شعور کیهانی است، نه ولایت اولیای الهی و نه شریعت وحیانی و نه کتاب خدا. وی دقیقاً همین نمودار را در کتاب عرفان کیهانی (صفحه 87) هم ترسیم کرده است و باز تنها واسطه ارتباطی بین انسان و خدا را شبکه شعور کیهانی معرفی می کند. رهبر عرفان حلقه به صراحت می گوید: «جهت بهره ‌ برداری از عرفان عملی نیاز به اتصال به شبکه شعور کیهانی است» [69] . در قدم دوم می گوید: «این اتصالات، اصل جدایی ‌ ناپذیر این شاخه عرفانی است.» در قدم سوم می گوید: «تنها شرط حضور در حلقه وحدت شاهد بودن است.» [70] به عبارت واضح تر آن ‌ جا که وی می گوید: «عرفان حلقه، با بخش اختصاصی روبنای فکری انسان ها که شامل اعتقادات و مراسم و مناسک مختلف است، برخورد و مداخله ای ندارد.» [71] نتیجه این نوع تفکر، عدم لزوم اعتقادات دینی است، بنابراین یک مسیحی همان میزان می تواند عرفان حلقه ای باشد که یک مسلمان و هندو و یهودی. [72] زیربنا بودن شبکه شعور کیهانی و روبنا بودن دین و مذهب از نگاه عرفان حلقه موجب می شود که اعتقاد به توحید با اعتقاد به تثلیث یکسان باشد!! و قبول معاد با پذیرش تناسخ تفاوتی نکند!! با این وصف پیوند بین روبنا و زیربنا چه می شود؟ این شکاف بین زیر بنا و روبنا را باید چگونه توجیه کرد؟ فقط یک جواب دارد و آن هم این است که در عرفان حلقه، غیر از اعتقاد به شعور کیهانی همه چیز روبنا و غیراساسی محسوب می شوند.(دقت شود!) ممکن است تصور شود که مراد رهبر عرفان حلقه این است که بطن ادیان، همان عرفان است و غایت دین، معرفت الهی است و نقش مهم شریعت آن است که به ‌ حقیقت ختم شود. در حالی ‌ که این تصور با اصول تصریح شده در عرفان حلقه نمی ‌ سازد. زیرا در اولین اصل از اساسنامه عرفان حلقه تصریح شده؛ «همه انسان ها صرف ‌ نظر از دین و مذهب می توانند جنبه نظری عرفان حلقه را بپذیرند و از جنبه عملی آن بهره ‌ مند شوند.» [73] آن ‌ چه به روشنی از این اصل استنباط می شود، این است که عارف شدن تلازمی با دین داری ندارد و بدون دین و دستورات شریعتی هم می توان عارف شد!! وی آیه «فاستقیموا الیه» را «مستقیم به سمت خدا رفتن» ترجمه می کند! درحالی ‌ که «فاستقیموا» از ریشه استقامت و به معنی ثبات قدم و پایداری است نه به معنی مستقیم به سمت خدا رفتن و حذف واسطه. وی در ادامه آیه، «ویل للمشرکین» را به کسانی تفسیر می کند که «فاستقیموا الیه» را نقض می کنند. در حالی ‌ که ادامه آیه، خود مشرکین را معنا کرده است و نیازی به تأویل و تفسیرهای شخصی نیست. ادامه آیه می گوید: «وَ وَیْلٌ لِّلْمُشرِکِینَ الَّذِینَ لا یُؤْتُونَ الزَّکوةَ وَ هُم بِالاَخِرَةِ هُمْ کَفِرُونَ» [74] ؛ «مشرکین کسانی اند که اهل زکات نیستند و به انکار معاد می پردازند». هر چند در عرفان حلقه تلاش می شود که با تأویل های نابجای آیات قرآن، تأییدات قرآنی برای خود دست و پا کنند، ولی واقعیت آن است که هدف آنان از تمسک به ادله دینی، این است که نشان دهند آموزه های اسلامی هم تعلیمات عرفان حلقه را تأیید می کند، نه این ‌ که این عرفان برآمده از اسلام است. (دقت شود!) شاهد مطلب هم این است که وی عرفان خود را ایرانی معرفی می کند!! وی خاستگاه و ماهیت عرفان خود را جغرافیایی می داند نه دینی و مأموریت خود را زنده کردن عرفان ایران می داند. وی پیش ‌ گفتار کتاب عرفان کیهانی را با عنوان «ایران و دنیای عرفان» نوشته است و در این متن بیش از 10 بار این مطلب را یادآور می شود که عرفان حلقه ایرانی است [75] و صریحاً از مأموریت خود پرده برمی دارد که «یکی از رسالت های ما اعتلای عرفان ایران است.» [76] اشتباه نشود، اختلاف بر سر این نیست که چرا وی از ایران دم می زند، بلکه وی عرفان را محصولِ دین و شریعت نمی ‌ داند و تلازمی بین دین داری و عرفان نمی ‌ بیند و ادیان الهی را نه به عنوان مصدر و پشتوانه عرفان، بلکه در حد تأییدکننده عرفان می داند. به همین علت است که وی در کتابش حتی یک ‌ بار از پیامبر خاتم یاد نمی ‌ کند و تمام سعی ‌ اش بر این است که بگوید بدون نیاز به دین و شریعت می توان مستقیم با خدا ارتباط گرفت و عارف شد. به همین جهت است از نگاه وی نوع دین مهم نیست و عرفان حلقه با دین شخصی افراد کاری ندارد. عرفانِ شریعت ستیز «شریعت» در نگاه بزرگان معرفت، چنان مهم است که به ‌ عنوان معیار و ضابطه شهود رحمانی و غیررحمانی مطرح است. از نگاه عارفان اصیل اسلامی، میان «شریعت و طریقت و حقیقت» ارتباط ناگسستنی وجود دارد. «طریقت» همان آداب سلوکی اسلام است که طبق آن سالک مسلمان، در قالب قواعد وآدابی به پیمودن راهسیر و سلوک و کسب معرفت می پردازد و «حقیقت» دست ‌ یابی به حقایق و معارف شهودی است که پس از عمل به دستورات شریعت و پیمودن منازل طریقت، به قلب عارف می تابد. از نگاه عرفای مسلمان شریعت و طریقت و حقیقت در طول همدیگرند و «طریقت»، باطن «شریعت» است و «حقیقت»، باطن طریقت محسوب می شود و هر کدام ضمن اینکه محافظ مرتبه بعدی است، مرتبه ای از دین را تشکیل می دهند. چنان ‌ که سید حیدر آملی از این سهبه ترتیب با عناوین: «قشر، لب و لب ‌ اللب» نام برده است. [77] وی شریعت را قشر بادام و طریقت را به مغز بادام و حقیقت را به روغن(عصاره) بادام تشبیه کرده است که عارف در هیچ مرحله ای از عمل به شریعت بی ‌ نیاز نیست. بنا بر آنچه گفته شد؛ نگاه عرفان حلقه به شریعت با آنچه در عرفان اصیل اسلامی وجود دارد بسیار متفاوت و دور از حقیقت است. در عرفان حلقه از همان قدم اول ظواهر شرعی تأویل می شود و برای مناسک دینی، صورت های درونی ترسیم می شود به ‌ گونه ‌ ای که این صورت های درونی، ما را از افعال خارجی بی ‌ نیاز می کند. چنان ‌ که مؤلف کتاب عرفان کیهانی «نماز» را «اتصال» معنا می کند! به همین جهت هیچ ‌ گاه در دوره های عرفان حلقه، نماز با تعریف فقهی (یعنی عملی که با شرایط و اجزاء خاص باید انجام پذیرد)، مورد توصیه و تأکید قرار نمی ‌ گیرد بلکه یک خانم مسلمان می تواند با توجه درونی و اتصال قلبی، نمازش را در حال آشپزی نیز ادا نماید!! با این وصف واژه شریعت در کتب عرفان حلقه، یک اصطلاح جدید است که هیچ اشتراک معنایی با اصطلاح رایج در منابع عرفان اسلامی ندارد. مؤلف کتاب عرفان کیهانی می گوید: «در عرفان کیهانی، مسیر اصلی طریقت است که بر روی این مسیر که مسیر عمل است، از شریعت و حقیقت بر روی آن دریافت صورت می گیرد و در انتها هر سه بر یکدیگر منطبق می گردند». [78] در عبارت بالا آن ‌ چه به عنوان مسیر اصلی مورد توجه نویسنده است، «طریقت» است و سلوک عملی سالک معطوف به طریقت است. در حالی ‌ که بزرگان معرفت اذعان کرده اند که مسیر عملی و چهارچوب اعمال برای سالک، «شریعت» است. به عبارت دیگر از نظر مؤلف عرفان حلقه، شریعت «می ‌ تواند» با طریقت هم سو و هم ‌ جهت گردد، نه این که «باید» از کانال شریعت به طریقت دست یافت. بنابراین در عرفان حلقه بحث بر سر «امکان انطباقِ» شریعت با طریقت است نه لزوم متابعت از شریعت. بگذریم که انطباق نهایی شریعت، طریقت و حقیقت، و دریافتِ همزمانِ طریقت از کانال های حقیقت و شریعت که نویسنده ادعا کرده است، بیان ‌ گر عدم تصور صحیح از ارتباط این سه است؛ چرا که تقدم و تأخر این سه به صورت منطقی لحاظ نشده است و هدف و غایت در این مسیر فراموش شده است. در حالی ‌ که از نگاه عرفای مسلمان، هدف نهایی دست یابی به حقیقت است. هم چنین در هیچ کجای منابع عرفان حلقه، گفته عارفان مسلمان در باب لازم بودن شریعت در تمامی مراحل و مراتب، مورد تصریح قرار نگرفته است. در حالی ‌ که ابن عربی می گوید: «هر که از شریعت فاصله بگیرد، اگر تا آسمان هفتم بالا رفته باشد، به چیزی از حقیقت، دست نخواهد یافت... چرا که حقیقت، عین شریعت است. شریعت، مانند جسم و روح است که جسمش، احکام است و روحش، حقیقت». [79] علامه طباطبایی در این باره گفته است: «این که از بعضی شنیده شده است که می گویند: تکلیف سالک پس از وصول به مقامات عالیه و وصول به فیوضات ربانیه، ساقط می گردد؛ سخنی است کذب و افترایی است بس عظیم؛ زیرا رسول اکرم Š با این که اشرف موجودات و اکمل خلایق بودند، با این حال، تا آخرین درجات حیات، تابع و ملازم احکام الهیه بودند. بنابراین، سقوط تکلیف به این معنی، دروغ و بهتان است». به حاشیه راندن عقل در عرفان حلقه «عقل» چنین توضیح داده می شود: «عقل پیوسته با کارهایی که منافع ملموس و مادی نداشته باشد، مخالفت می کند و هر کجا که انسان بخواهد کار دل را دنبال کند، مخالفت سرسختانه نشان می دهد. برای نمونه وقتی که شخصی بخواهد تجربه ‌ ای ماورائی و غیرمتعارف پیدا کند، عقل به شدت واکنش نشان داده و چنین دنیایی را منکر می شود.» [80]  وی در جای دیگر می گوید: «در اکثر مواقع تبعات عشق با مخالفت عقل مواجه می شود. برای مثال اگر کسی جای خود را به دیگری بدهد و ایثار و فداکاری بکند، این عمل توجیه عاقلانه ای نداشته و عقل آن را رد می کند.» [81] در حالی ‌ که برخلاف آن ‌ چه که نویسنده کتاب «انسان از منظر دیگر» پنداشته است؛ «عقل» جهت دست ‌ یابی به حقایق و معارف توحیدی، نه فقط مانع ‌ تراشی نمی ‌ کند، بلکه این دو هم افق هستند و عقل در ساحت عالم معنا، انسان را در ادراک حقیقت مدد می رساند. چنان ‌ که بزرگان عرفان اسلامی یادآور شده اند. ملاصدرا که پرچم ‌ دار «وحدت کشف و برهان» است، امکان تعارض میان برهان حقیقی و کشف یقینی را منتفی می ‌ داند و هر دو راه را ناظر به کشف واقع معرفی می کند. باید توجه داشت که نزاع پاره ‌ ای از عرفا با عقل، ناظر به عقل گروی افراطی مکتب فلسفی مشاء بوده که این مکتب قادر به حل پاره ای از اشکالات وارده به این مکتب نبوده است. در هر صورت، بر خلاف توهم رهبر عرفان حلقه که همراهی عقل و دل را منکر می شود و برهان و شهود را ناسازگار می داند؛ ابن عربی تصریح می کند: «عقل ظرفیت قبول و پذیرش دریافت های قلبی را دارد.» [82] درست است که در پاره ای از ساحت ها، عقل نمی ‌ تواند به طور مستقل شهود های عرفانی را درک کند، ولی حاصل مکاشفه را نفی نمی ‌ کند و از این جهت موضع «انکار» ندارد. بنابراین بهتر است مؤلف عرفان کیهانی گفته های بزرگان عرفان را با خیال خود تفسیر ننماید. چنان ‌ که ملاصدرا اشاره کرده؛ «برحذر باش که با عقل ناقص خود فکر کنی و منظور عرفاء و بزرگان شهود را به دور از حکم عقل بپنداری.» [83] ملاصدرا در مورد کسانی که بین درک مستقل عقل و موضع و حکم عقل، تفاوت نمی ‌ گذارند، قضاوت زیبایی دارد. وی می گوید: «من لم یفرق بین ما یحیل ‌ العقل و بین ما لا ینال العقل فهو احسن ان یخاطب فیترک و جهله» [84] ؛ «هر کسی که میان آنچه عقل آن را محال می داند با آنچه عقل را بدان دسترسی نیست فرق نگذارد، پس او فروتر از آن است که سزاوار صحبت باشد. پس باید او را در جهلش رها نمود.»  نتیجه آن ‌ که ادعای رهبر عرفان حلقه که می گوید: «اگر کسی بخواهد جایش را به دیگری ببخشد و ایثار کند این عمل توجیه عاقلانه ندارد و عقل آن را رد می کند»؛ چنین حکمی را بزرگان معرفت نه حکم عقل سلیم، بلکه حکم عقل آمیخته با توهمات می دانند. عقل با اعمالی مانند ایثار نه فقط مخالفتی ندارد، بلکه چنین اموری کاملاً توجیه عاقلانه دارد. به عبارت دیگر هر چند حکم اولیه عقل نمی ‌ تواند به جزئیات تعلق گیرد، اما عقلاء چنین حکمی دارند و به حسن این عمل اذعان دارند. (تأیید عقلاء نه حکم اولیه عقل) قیصری در مقدمه خود در شرح فصوص می گوید: «ان القلب اذا تنور بالنور الالهی، یتنور ‌ العقل بنوره و یتبع القلب لانه قوه من قواه»؛ «اگر قلب کسی به نور الهی منور شود. عقل او نیز به این نور روشن می شود و عقل در حکم کردن، از قلب تبعیت می ‌ کند؛ چون عقل نیرو و مرتبه ای از قوای قلب است.» [85] بنابراین کسی که قلب سلیم نداشته باشد، ممکن است حکمی را که نویسنده کتاب عرفان کیهانی به عقل نسبت داده از او سربزند؛ ولی این حکم، حکم عقل سلیم و نورانی نیست، بلکه حکم هوی و هوس است که نویسنده کتاب آن را موضع عقل پنداشته است.   عرفان حلقه و شیطان گرایی   آیا در عرفان حلقه، به موجودات نامرئی مانند شیطان توجه می ‌ شود؟   از جمله مباحثی که در عرفان حلقه به صورتی پررنگ تبلیغ می شود، نگرشی جدید، به موجودی به نام «شیطان» است. این نگرش از آن ‌ جا که به عنوان یک بینش اسلامی در کتب عرفان حلقه ارائه می شود، نیاز به بررسی و نقد دارد. در کنار آن، تبیین بینش قرآنی و روایی ضرورت دارد، که مخاطبین عرفان حلقه این نگرش را به حساب متون اسلامی نگذارند. در کتاب های عرفان حلقه آمده است: «برای به وجود آمدن چرخه جهان دو قطبی (مَلَک جاری کننده قانون تضاد)، وجود عامل تضاد ضرورت داشت و برای این منظور، ابلیس به فرمان سجده بر آدم اعتنا نکرد و این وظیفه را انجام داد.» [86] در فایل صوتی که از رهبر عرفان حلقه منتشر شده است و در بسیاری از سایت ها وجود دارد، عنوان می شود: «شیطان اول موحد عالم است. چون به غیرخدا اصلاً سجده نکرد». وی اضافه می کند: «خدا با خلقت آدم، خواست شیطان را آزمایش کند. اگر شیطان سجده می کرد، خدا به او می گفت که مگر به تو نگفتم به غیر من سجده نکن». وی در یکی از نوشته های خود می نویسد: «خداوند به ابلیس مأموریت داد که به فرمان سجده بر آدم اعتنا نکند و او نیز این مأموریت را پذیرفت و برخلاف ملائکی که بر آدم سجده کردند (یعنی هرکدام در مقطعی از مقاطع حرکت آدم در چرخه جهان دو قطبی تحت سیطره او درمی آیند) از فرمان سجده سرپیچی کرد و به اذن خداوند تا پایان سیر او در جهان دو قطبی، به سجده در برابر وی در نخواهد آمد. یعنی تا مقطع معلومی بر سر نقش خود پابرجا خواهد بود.» [87] جای دیگر می گوید: «پس تبعیت نکردن از فرمان سجده در ظاهر نافرمانی است و اگر نافرمانی نبود تضادی هم نبود؛ اما در عین حال، فرمانبرداری است. چون خداوند آن را از پیش تعیین کرده است. خداوند با امر به این که ابلیس جز بر او سجده نکند، نقش موحدی را به او می دهد که برای انجام مأموریت خود از جهان تک قطبی (بارگاه الهی) رانده می شود.» [88] به راستی در کجا آمده که خدا از قبل دستور جدایی و امر مجزایی برای شیطان صادر کرده باشد که بر غیر من سجده نکن؟ در کدام حدیث یا آیه وارد شده که امر به سجده بر آدم - که خطاب به همه ملائکه بود - فقط برای امتحان شیطان بوده است؟ در کدام منبع آمده است که شیطان یک مأموریت قبلی از خداوند دریافت کرده بود که در نتیجه بعد از دستور عام «اسجدوا»، شیطان می بایست دستور قبلی را اصل و اساس قرار دهد و از دستور دوم سرپیچی کند؟ که در نتیجه، این سرپیچی، نه ‌ فقط برای شیطان معصیت به حساب نیاید؛ بلکه این سرپیچی نشان از کمالِ توحید برای شیطان بدهد!  به گزارش قرآن فقط یک امر وجود داشت و آن هم امر «اسجدوا» است و مخاطب هم همگان بودند. از همه این ها گذشته، سجده به آدم عین توحید بود. چرا که درخواست مستقیم خداوند بود و از آن ‌ جا که این امر از جانب خود خداوند صادر شده بود، سجده به آدم در حقیقت سجده به خداوند بود نه خلاف توحید. دو نکته مهم در این باب وجود دارد که مؤلف کتاب عرفان کیهانی نتوانسته این دو نکته را دقیقاً هضم نماید. به ‌ همین جهت در تحلیل خود از نگاه توحیدی قرآن فاصله گرفته است. نکته اول این است که وی نتوانسته بین اذن تکوینی خداوند و خواست تشریعی او آشتی ایجاد کند، به همین جهت به خطا رفته است. وی تصور کرده که اگر خدا واقعاً می خواست شیطان سجده کند، پس شیطان قدرت مخالفت نداشت. نکته دوم این که وی ساحت های وجودی انسان را به ‌ گونه دیگر تصور کرده، به همین جهت گزارشی که از «ابعادِ وجود انسان» می دهد، یک گزارش غیرواقعی و غیرمنطبق با متون دینی است. برداشت وی را در هر دو محور، به صورت تفصیلی پی می گیریم. 1. شیطان مأمور یا ماذون؟ باید دانست که اوامر الهی در یک تقسیم بندی، به امر تکوینی و امر تشریعی تقسیم می شود. اوامر تشریعی همان مطالبه خداوند از بندگان و موجوداتِ دارای اختیار است که در قالب احکام پنجگانه (واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح) خود را نشان می دهد و امر تکوینی، همان اراده الهیه است که تحققش حتمی است و هرگز تخلف نمی ‌ پذیرد. «إِنَّما قَوْلُنا لِشَیْ ءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ» [89] ؛ «اراده ما هنگام خلقت اشیاء این ‌ گونه است که بگوییم ایجاد شو؛ پس آن شیء ایجاد می شود». این همان مشیت قطعیه خداوند است که وقوعش حتمی است . در جریان سجده ابلیس باید دانست که امر به سجده، امری تکوینی نبوده، چرا که در آن صورت تخلف ابلیس امکان نداشت. قابل ذکر است که گاهی در یک جریان، اراده الهی از حیث های مختلف تکوینی و تشریعی متعدد می شود. به ‌ طور مثال در امتحان حضرت ابراهیم (علیه السلام) ، اراده تشریعی خداوند نسبت به حضرت ابراهیم (علیه السلام) ، بر ذبح اسماعیل (علیه السلام) تعلق گرفت؛ ولی اراده تکوینی او در همین داستان نسبت به ابزار و اسباب عالم، بر عدم همراهی اسباب (نبریدن چاقو) تعلق یافت. در مورد شیطان مسئله این است که؛ شیطان به جهت سرپیچی در برابر فرمان تشریعی سجده، گرفتار عذاب الهی می باشد، اگرچه به جهت تکوینی خداوند می توانست اراده خودش را بر او حاکم کند و قدرت تخلف نداشته باشد. در مورد اعمال انسان ها نیز اراده تشریعی خداوند و مطالبه او از بندگان این است که ما به تکالیف عمل کنیم، اما از جهت تکوینی اذن داده که در سایه اختیارمان برخلاف فرمان او عمل کنیم. این اذن تکوینی مخالفت و اجازه ارتکاب گناه با خواست و اراده تشریعی او بر انجام واجبات، دو مقام و مقوله ای است که وجود هر دو به ‌ طور همزمان امکان دارد. در عباراتی که از منابع عرفان حلقه نقل شد، ملاحظه می شود که وی حتی گناهِ تمرُّد شیطان را به گردن خدا می اندازد و عدم سجده شیطان را نقشه خود خدا معرفی می کند و در عمل کارشیطان را برتر از دیگر ملائک نشان می دهد؛ چرا که خداوند از قبل حرف های درگوشی با شیطان داشت؛ ولی دیگر ملائک در این محفل خصوصی راهی نداشتند. در حالی ‌ که قرآن کار دیگر ملائک رابا تعظیم و تکریم یاد می کند و از آن ها تمجید می کند؛ زیرا فرمان ‌ برداری داشته اند و سرپیچی شیطان را ناشی از تکبر او و نافرمانی تشریعی او می داند. خداوند بارها و بارها در کتاب آسمانیش به مذمت و سرزنش شیطان پرداخته و رجیم بودن و رانده شدن شیطان را به خاطر همین نافرمانی می داند. اشتباه مؤلف کتاب عرفان کیهانی در این باب، آمیختگی و خلط دو مقام اذن تکوینی و اذن تشریعی است. این دیدگاه در قالب یک سؤال دیگر هم قابل طرح است که اساساً «انگیزه شیطان» آیا سرکشی و عصیان بود یا اجرای دستور قبلی خداوند؟ در عرفان حلقه اظهار می شود «انگیزه شیطان» انجام مأموریت بود و شیطان از طرف خودِ خدا مأموریت داشت که سجده نکند. درحالی که متون دینی تصریح می کنند که شیطان مأمور به سجده بود، نه مأمور به عدم سجده. در نتیجه عرفان حلقه اعتقاد به «مأمور بودن» شیطان دارد، اما متون دینی بر «مأذون بودن» شیطان تأکید دارد. به ‌ همین دلیل است که امام صادق (علیه السلام) ، تمرد شیطان را ناشی از حسد و تکبر وی می شمارد، نه خداباوری وی. «ابلیس از روی حسد امتناع کرد، و به جهت شقاوتی که بر ابلیس چیره شد، خداوند او را لعن کرد و از صف فرشتگان خارج ساخت و ملعون و شکست خورده به زمین پایین آورد، و به همین سبب از آن زمان به بعد دشمن آدم و اولاد او شد». [90] اگر باور عرفان حلقه در مورد شیطان را بپذیریم، باید قائل شویم که توبه شیطان لازم نبود، چرا که شیطان به وظیفه الهی خود عمل کرده بود. در حالی است که بزرگان دین به موضوع توبه شیطان هم پرداخته اند. اگر گفتار طاهری در باره شیطان را بپذیریم، باید بگوییم که خدا شیطان را اغوا کرد. چرا که از یکطرف وی را مأمور به عدم سجده بر آدم کرد و از طرف دیگر بعد از سجده نکردن شیطان، او را لعن کرد و از درگاه رحمت خویش اخراج کرد. خوشمزه این خواهد بود که در این صورت، گفته طاهری با گفته خود ابلیس یکی خواهد بود؛ چرا که ابلیس هم اغوای خودش را به خدا نسبت داد و با گفتن «اغویتنی»؛ (تو مرا گمراه کردی)، گمراهی خود را به خدا ربط می دهد، نه به تمرد و سرکشی خود. در قرآن آمده است: «إِبْلیسَ أَبی وَ اسْتَکبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرینَ ‌‍ » [91] . «وَ کانَ الشَّیطانُ لِرَبِّهِ کفُورًا ‌‍ » [92] . در این دو آیه خداوند دلیل عدم سجده شیطان را استکبار او معرفی می کند نه مأمور بودن او و به علاوه خداوند از کفر شیطان سخن به میان می آورد و روشن است که کفر هیچ ‌ گاه با ایمان قابل جمع نیست. هم ‌ چنین خداوند کار شیطان را فسق می شمارد نه انجام مأموریت. «فَسَجَدُوا إِلاّ إِبْلیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ» [93] .  در آیه دیگر کار شیطان، معصیت شمرده شده نه اطاعت:      «إِنَّ الشَّیطانَ کانَ لِلرَّحْمنِ عَصِیا ‌‍ » [94] . لازمه گفته رهبر عرفان حلقه در باب شیطان این است که خداوند باید به خاطر عدم سجده بر غیرخدا، شیطان را تکریم نماید و از او تمجید کند؛ در حالی ‌ که قرآن خبر از خطاب وهن آمیز به شیطان می دهد. قرآن خبر می دهد که شیطان نه تنها با این عمل، بزرگ نشد؛ بلکه به خواری و پستی رسید و با خطاب توبیخی خداوند مواجه شد: «فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ » [95] ؛ «بیرون رو که از حقارت شدگان هستی». جای دیگر شیطان را رانده شده از درگاه خدا خطاب می کند: «قالَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّکَ رَجیمٌ» [96] . در آیه دیگر خداوند خود شیطان را لعن می کند.      «وَ إِنَّ عَلَیْکَ اللَّعْنَةَ إِلی یَوْمِ الدِّینِ» [97] . تعبیر «کان من الکافرین» - با لحاظ این که کان فعل ماضی است و حکایت از گذشته وضعیت شیطان دارد - نشان می ‌ دهد که شیطان نه فقط در عدم سجده بر آدم جزء فرمان پذیران نبود؛ بلکه حتی قبل از این فرمان نیز حساب خود را از مسیر فرشتگان و اطاعت فرمان خدا جدا کرده بود و در سر فکر استکبار می ‌ پروراند. به ‌ همین جهت در روایات، جمله «ما کنتم تکتمون»؛ «آنچه را کتمان می ‌ کنید» که خداوند قبل از فرمان سجده خطاب نمود، اشاره ‌ ای به کفر قبلی شیطان دانسته شده است که قبل از این پنهان می نمود؛ چنان ‌ که در تفسیر قمی از امام عسکری (علیه السلام) این معنی نقل شده است. بنابراین تعبیراتی هم چون فسق، کفر، عصیان، رجیم، ملعون، صاغر، استکبار که قرآن در مورد شیطان به کار برده است، پرده از انگیزه شیطان برمی دارد و کوچک ‌ ترین قرابتی با تصور رهبر عرفان حلقه ندارد. در عرفان حلقه تلاش می شود که شیطان در تمردش تبرئه شود و شرارت خواهی شیطان را از اذهان دیگران بزدایند. یادآور می شویم که «انتوان لاوی» در کتاب انجیل شیطانی، به همین جهت به ادیان الاهی حمله ‌ ور شده و آنها را به خاطر تهاجم به شیطان مورد نکوهش قرار داده است. وی که از ادیان الاهی به «نیروهای دست راستی» تعبیر می ‌ کند، از این جهت که شیطان را موجودی بدنام و نماد ‌ شرارت معرفی کرده ‌ اند، به شدت رنجیده ‌ خاطر است. لاوی در فصل دوم از کتاب انجیل شیطانی ‌ اش فصلی به ‌ عنوان «کتاب لوسیفر» [98] می گوید که «لوسیفر خدای رومی، درخت بارور و روح آسمان و الهه روشن ‌ گری (هدایت ‌ گرِ انسان به سوی یافتن درخت معرفت) بود [99] اما با تغییر دین رسمی به مسیحیت، این خدا جای خود را به خدایی که مسیح معرفی می ‌ کرد داد و در عوض در جایگاه تاریکی و بدی نشست و ناگهان نماد بدی و شرارت شد. بنابر باور لاوی تمام ادیان دست راستی [100] و روحانی و همه کتاب های مقدس به دروغ به شیطان تهمت زده ‌ اند، او حقیقتی متعالی است نه موجودی پست.» نتیجه این ‌ که با وجود آیات بالا، هیچ جایی برای دفاع سران عرفان حلقه از شیطان و تبرئه ابلیس باقی نمی ‌ ماند. اضافه می کنیم که برخلاف تصور رهبر حلقه، سجده بر آدم از آن ‌ جا که به دستور خود خداوند بود، نه فقط تنافی با توحید ندارد، بلکه عین توحید است. سجده بر آدم نه سجده بر مشتی خاک، بلکه سجده بر روحی الهی بود که خداوند در او دمیده بود. در حقیقت سجده بر تطور و شانی الهی بود که در کالبد آدم تجلی کرده بود. از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: مگر سجده بر غیرخداوند صحیح است؟ فرمود: نه. سؤال شد: پس چگونه فرشتگان را امر به سجده آدم کرد؟ فرمود: «به درستی هر که به دستور خداوند سجده کند در اصل خدا را سجده کرده، پس سجده او اگر در پی دستور حضرت حقّ باشد همان سجده خدا است.» [101] قابل ذکر است که بزرگان معرفت جمله ای را در باب شیطان گفته اند که شاید سردسته عرفان حلقه این جمله را نتوانسته درک کند. به همین جهت مسئله را به صورتی دیگر تحلیل کرده است. عرفا گفته اند که شیطان سگ دست ‌ آموز درگاه خداست. منظورشان این است که ورود به درگاه الهی فقط از مخلصین ساخته است. چرا که افرادی که ولایت شیطان را پذیرفته اند و اهل معصیت اند، راهی به درگاه الهی ندارند و کار شیطان (همچون سگی که به غریبه ها اجازه ورود به حریم صاحب خانه را نمی ‌ دهد) دور نمودن فساق و معاندین از درگاه خداست. بزرگان گفته اند که «نتیجه کار شیطان» - نه انگیزه شیطان - مانند سگی است که اجازه نمی ‌ دهد کسی به منزل صاحبش نزدیک شود. عرفا هیچ ‌ گاه نگفته اند که شیطان تمرد نکرد و از قبل با خدا ساخت و پاخت کرده بود که خدا دستوری ظاهری بدهد و شیطان هم عمل نکند تا شیطان مجوز داشته باشد که انسان را اغوا کند. مأموریت مشترک فیلم های هالیوودی و عرفان حلقه نگاهی مختصر به پاره ‌ ای از محصولات هالیوود و مقایسه آن با نگرش طاهری در باب شیطان مفید خواهد بود. در فیلم گابریل (که همان جبرئیل است)، خداوند بزرگ ‌ ترین و قدرتمندترین فرشته خود به نام گابریل را مأمور نجات جهان می نماید؛ اما گابریل بعد از نزول به زمین متوجه می شود که قبل از او فرشتگان دیگری که مأمور این کار بوده اند در برابر قدرت عظیم شیطان همگی درمانده و تسلیم و یا شکست خورده اند. رومن پولانسکی کارگردان یهودی هالیوود، نیز در فیلم Ninth Gata (دروازه نهم) اثبات نیروهای خارق ‌ العاده و قدرت های ماورائی برای شیطان را به عنوان هدف فیلم تعقیب می کند و شیطان را به عنوان قدرتی عظیم و تأثیرگذار در جهان هستی معرفی می کند. در بسیاری از فیلم ‌ های سینمایی - مانند طالع نحس4، شیطان دارای قدرت اهریمنی و ویران ‌ گر در برابر قدرت خداوند قد علم می ‌ کند و انسان موجودی ضعیف و بی ‌ پناه معرفی می ‌ گردد که در چنگال قدرت شیطان اسیر است و هیچ امدادی از ناحیه خداوند به او نمی ‌ رسد و چاره ‌ ای جز پناه بردن به شیطان و نیروهای او ندارد. به ‌ دنبال آن، شیطان «تنها منجی» عالم هستی معرفی می ‌ شود که باید در «دنیای تاریک» به او رومی ‌ آورد. در فیلم مومیایی شیطان در عرض قدرت خدا ظاهر می شود و می تواند در برابر خدا عرض اندام کند. در نگاه هالیوودی، شیطان از آن ‌ جا که قدرت ‌ مند و غالب است، قابلیت ظهور و نمود در چهره های مختلف دارد. از همین ‌ روست که می تواند در کالبد انسان حلول کند و برای اعمال نیروهای خود، کالبد آدمی را به ‌ خدمت می گیرد. با همین نگرش است که شیطان گاه در جسم یک کودک معصوم، گاه در کالبد یک زن، گاه در جسم یک سیاستمدار به اعمال تصرف در عالم می ‌ پردازد. این تفکر در مجموعه هری ‌ پاتر و طالع نحس، جنگیر، خون ‌ آشام و آثار دیگری تعقیب شده است. در عرفان حلقه، مؤلف کتاب «موجودات غیرارگانیک»، همین نگرش را تقویت و ترویج می کند. موجودات غیرارگانیک که رهبر عرفان حلقه در قالب موجودات نوع A و B بر می شمارد، قابلیت اعمال چنین تصرفاتی را دارند. به گفته وی «وجه اشتراک این دو گروه، امکان تسخیر کالبد ذهنی افراد و از این طریق ایجاد مزاحمت و بیماری و اعمال نفوذ در انتخاب های آنان است» [102] . طبق نظر وی «ابلیس در زمره گروه A محسوب می شود» [103] . البته تفاوت نگاه هالیوودی با عرفان حلقه در دو موضوع است. اول این که آثار هالیوودی، هم ‌ چنان شیطان را موجودی شرور معرفی می کنند؛ اما در عرفان حلقه شیطان الان هم مأموریتی الهی را به انجام می رساند؛ بنابراین عذاب الهی برای شیطان در آخرت ظالمانه خواهد بود. [104] به ‌ همین جهت است که عرفان حلقه سعی می کند عذاب الهی را در قیامت برای شیطان تأویل کند و هم ‌ چنان شیطان را دوست و همکار خدا بداند. در کتاب فوق شیطان نه فقط در قیامت عذاب ندارد، بلکه در جهنم همچون همراهی دلسوز، پیروان خود را همراهی می کند و فقط با یادآوری اشتباهات انسان و ایجاد حسرت در او، باعث سوختن انسان می شوند. به ‌ گفته وی هر کدام از موجودات گروه A در جهنم برای پختگی انسان نقشی دارند. «این شیاطین بیرونی در جهنم نیز انسان را همراهی می کنند. در جهنم هستی بانان، کفر انسان (پوشاندن تقدس اجزای هستی) را به رخ او می کشند؛ جهت بانان انحراف او از یکتابینی را یادآور می شوند؛ حکمت بانان، تمایل او به گمراهی را نشان می دهند؛ آزمون بانان، ترجیح لذت و قدرت را به چشم وی می آورند.» [105] با چنین نگاهی، طبیعی است که عذابی که خداوند به شیطان و پیروانش وعده داده در عرفان حلقه هیچ ذکری از آن به میان نیاید و عذاب اخروی شیطان کاملاً در متون عرفان حلقه به فراموشی سپرده شود و حتی رجیم بودن شیطان را به «تغییر وضعیت ابلیس در جهان دو قطبی» تفسیر کنند، نه به لعن و نفرین الهی در حق شیطان. بگذریم که نام بردن از چنین موجوداتی با نقش های ویژه و با ساختار وجودی متفاوت، در هیچ کتاب دینی و روایی سابقه ندارد و جزء ابتکارات و مکاشفات رهبر عرفان حلقه خواهد بود!! دوم این که شیطان هالیوودی موجودی است که هر چند قادر است در کالبد انسان حلول کند؛ اما بالاخره وجودی مسقل از وجود انسان دارد و حتی آدمی می تواند تن به این حلول و اتحاد ندهد؛ اما در عرفان حلقه تصرح می شود که؛ «شیاطین بخشی از وجود انسان است که هیچ ‌ وقت از بین نمی ‌ روند» [106] . در عرفان حلقه شیطان نه موجودی ضعیف، بلکه به عنوان موجودی که قادر است جهان را از شکل تک قطبی خارج سازد و تبدیل به جهان دو قطبی نماید، معرفی شده است. هرچند مؤلف تلاش می کند که این نگرش را از ثنویت و دوگانه ‌ انگاری دور کند و بگوید که شیطان یک منبع شر مطلق در برابر خیر مطلق نیست؛ اما آن بینشی که مؤلف کتاب به آن تن نمی ‌ دهد و از زیر ‌ بار آن فرار می کند، نگاه توحیدی قرآن به «ماسوی الله» است. در متون دینی همه چیز در سایه اذن الهی قدرت ظهور دارد و کائنات همه تحت قدرت ربوبی او نظام یافته اند و گناه و معصیت پیروان شیطان هم در این بین، در سایه «آزادی انتخاب راه» است که خداوند به موجودات مختار و صاحب اراده بخشیده است. خلاصه آن ‌ که برخلاف گمان رهبر حلقه، نظامی که قرآن بر هستی حاکم می داند نظامی تک ‌ قطبی است نه دو قطبی. نگاه یهودی - مسیحی به شیطان در نگاه یهودی - ‌ مسیحی شیطان یک فرشته است که در داستان آدم (علیه السلام) و حوا به نوعی نقش یک منجی را برای نوع بشر بازی می کند و با راهنمایی آن دو به سمت میوه درخت معرفت! آن ها را از باطن امور آگاه و از یوغ بندگی استثمارگونه خداوند رها می نماید. به روایت تورات شیطان در قالب یک مار وارد بهشت شد تا آدم و همسرش را فریب دهد. در اولین کتاب از اسفار پنجگانه تورات که به سفر پیدایش شهرت دارد، آمده است: «و مار از همه حیوانات صحرا که یهوه خدا ساخته بود، هشیارتر بود و به زن گفت: «آیا خدا حقیقتاً گفته است که از همه درختان باغ نخورید؟». زن به مار گفت: «از میوه درختان باغ می خوریم، لکن از میوه درختی که در وسط باغ است خدا گفت که از آن مخورید و آن را لمس مکنید مبادا بمیرید». مار به زن گفت: «هر آینه نخواهید مرد، بلکه خدا می داند در روزی که از آن بخورید، چشمان شما باز می شود و مانند خدا عارف به نیک و بد خواهید بود» [107] . در روایت ‌ گری تورات نکته قابل تأملی به دست می آید که طبق این نقل، خداوند پس از آن ‌ که از سرپیچی آدم و همسرش مطلع می شود، کلام شیطان را تأیید نموده و رو به ملائکه خود می گوید: «همانا انسان مثل یکی از ما شده است که عارف به نیک و بد گردیده. اینک مبادا دست خود را دراز کند و از درخت حیات نیز گرفته و بخورد و تا به ابد زنده ماند» [108] . رهبر عرفان حلقه صریحاً از شیطان به عنوان کسی که به آدم درس هایی را آموخت و با نام معلم آدم نام می برد. روشن است که این نگرش زاییده نگاه یهودی مسیحی به شیطان است نه برآمده از قرآن و متون اسلامی. در متون مقدس مسیح و یهودیت از شیطان، چهرهای به عنوان «معلم آدم» و «راهبر معرفت» و «راهنمای درخت دانش» تصویر می ‌ شود و به عنوان موجودی که می تواند علومی را به انسان بیاموزد و راهبر انسان به دسته ای از معلومات شود؛ مورد توجه قرار می گیرد. البته چنین تصویری از شیطان مقدمه «تدوین ایدئولوژی شیطانی» در مغرب زمین شد و بدین ‌ گونه شیطان مظهر خرد و آگاهی معرفی شد و فرقه شیطان ‌ پرستی با همین نگرش شکل گرفت. طبق این نگرش شیطان یک فرشته است؛ اما در نگرش قرآنی شیطان یک جن است که در سایه عبادت هایش به جمع ملائک راه یافت. در متون عرفان حلقه از شیطان به عنوان ملک و فرشته یاد می شود که در حال انجام مأموریت الهی است. «برای به وجود آمدن چرخه جهان دو قطبی (مَلَک جاری کننده قانون تضاد)، وجود عامل تضاد ضرورت داشت و برای این منظور، ابلیس به فرمان سجده بر آدم اعتنا نکرد و این وظیفه را انجام داد.» [109] 2. ارتباط شیطان با ساحت های وجودی انسان رهبر عرفان حلقه معتقد است که اگر شیطان نبود، انسان قدرت انجام گناه نداشت. وی می گوید: «پس تبعیت نکردن از فرمان سجده در ظاهر نافرمانی است و اگر نافرمانی نبود، تضادی هم نبود» [110] ؛ جای دیگر می گوید: «خداوند خواسته است که ابلیس عامل برقراری تضاد در زمینه حرکت آدم باشد تا در این چرخه، او همواره در معرض خیر و شر بماند و به این وسیله بتواند با انتخاب هر یک، هدایت یا گمراهی خود را تعیین کند». [111] در عبارتی دیگر می گوید: «شیطان در وجود هر انسانی سهم مشخصی دارد و کسی نیست که در درون خود، عامل تضاد نداشته باشد.» [112] از این جملات بر می آید که اگر شیطان سر به نافرمانی برنداشته بود، انسان هم وجودش متضاد نبود. وی از این نکته غفلت ورزیده که آدم از بدو خلقت و قبل از تمرد شیطان، برخوردار از دو جنبه ملکوتی و مادی بود. به عبارت دیگر اگر شیطان هم نبود، باز هم انسان شهوت و غرایز حیوانی داشت. بنابراین این طور نیست که امیال نفسانی انسان، منحصر به وساوس شیطان باشد. شیطان - آن ‌ گونه که قرآن معرفی می کند - موجودی است که از باطن بر انسان تأثیرگذار است؛ یعنی در طول اراده انسان هاست نه عرض آن. یعنی همین غرایز شهوانی که در انسان وجود دارد، زاید بر اینها شیطان ابزاری ندارد و او از همین ناحیه به انسان نفوذ می کند. به عبارت واضح ‌ تر، این طور نیست که برای دعوت آدمی به شر و فساد، دو عامل وجود داشته باشد؛ یک عامل هواهای نفسانی، یک عامل هم شیطان. بلکه همان ‌ گونه که ملائکه ‌ ای که انسان را به ‌ سوی امور خیر و نیکی دعوت می کنند، عامل مجزایی به حساب نمی ‌ آیند؛ بلکه در طول گرایش های متعالی وجود انسان اند و هم ‌ چنان ‌ که ملائکه، عامل ثانوی در مقابل زمینه های درونی انسان محسوب نمی ‌ شوند؛ شیطان هم عامل ثانوی در مقابل الهامات شر نیست. [113] چنان ‌ که در حدیث آمده است که: «دل انسان دو گوش دارد، از گوش راست ملائکه می آید الهام خیر می کند و از گوش چپ شیطان می آید و القای شر می کند». از این رو، نقش شیطان و هواهای نفسانی برای انسان، فقط در حد «دعوت» است، نه بیش تر؛ یعنی راه تسلط شیطان همان راه هواهای نفسانی است و هواهای نفسانی هیچ ‌ وقت عامل اجبار ‌ کننده نیستند، چرا که انسان همیشه خود را در مقابل دو میل مختلف می بیند و در میان این دو میل مختلف، یک راه را انتخاب می کند. [114]  قرآن از این نقش، برای شیطان به «تزیین» (زینت دادن) یاد می کند؛ عبارت «و زین لهم الشیطان» [115] همان رنگ و لعاب دادن به اموری است که مطلوب شیطان است. روشن است که رنگ و لعاب دادن فقط ممکن است تمایل انسان را به ارتکاب بیشتر نماید و هیچ ‌ گاه به مرز اکراه و اجبار آدمی و در نتیجه تسلط تکوینی شیطان بر انسان نمی ‌ رسد. بنا به گفته قرآن، تصرّف شیطان ‌ قهری ‌ و اضطراری ‌ و اجباری ‌ نیست ‌ که ‌ انسان ‌ را دربند بکشد و به ‌ گناه ‌ وادارد، بلکه ‌ فقط ‌ مجرّد وسوسه ‌ و صرف ‌ دعوت ‌ است ‌ ؛ آن ‌ هم ‌ به ‌ نحو ضعیف ‌ . زندیق از امام صادق (علیه السلام) پرسید: آیا این از حکمت خداست که ابلیس را آفرید و بر بندگان خود مسلّط نمود تا ایشان را به خلاف عادت او بخواند، و به معصیت امر کند؟ چرا دشمنش را بر بندگان خود مسلّط ساخت و راه اغوایشان را بر او باز نگه داشت؟ فرمود: «این دشمنی که نام بردی نه دشمنی اش زیان رساند و نه دوستی اش فایده بخشد، و دشمنی او از ملک خداوند هیچ نکاهد و دوستی اش در آن نیفزاید، و تنها باید مراقب دشمنی قدرتمند بود که در سود و زیان مؤثّر باشد، اگر به کشوری حمله کند آن را بگیرد و حکومت پادشاهی را نابود نماید. ابلیس جز وسوسه و خواندن به بی ‌ راه هیچ سلطه ای بر فرزندان آدم ندارد.» [116] نکته قابل توجه این است که تعبیراتی مانند «سوَّلَ، اَملی، زَیَّن، یُوحُونَ، یَعِدُهم و یُمنی»، همه در وضعیتی معنا می دهند که قبل از تسویل و املا و تزیین و ایحاء، در وجود آدمی زمینه ای جهت میل به عصیان و گناه وجود داشته باشد، در غیر این ‌ صورت تزیین و تسویل شیطان کاملاً بی ‌ معنا و البته بی ‌ اثر خواهد بود. کار شیطان این است که این زمینه درونی را با تسویل و تزیین سرعت می دهد. این «زمینه نفسانی»، همان چیزی است که از نگاهرهبر عرفان حلقه مخفی مانده است. وی این زمینه و بستر درونی انسان را انکار نموده و به همین جهت، تمامی گرایش های منفی وجود انسان را به تصرفات شیطان برمی گرداند و به اشتباه، شیطان را جزء وجود انسان معرفی می ‌ کند. شبکه مثبت و منفی مؤلف کتاب عرفان کیهانی می گوید: «اسرار حق اطلاعات محرمانه ای است که افشای آن نقض عدالت خدا و ستارالعیوب بودن اوست که افراد اجازه ورود به حریم آن را ندارند و ورود به آن فقط به کمک شبکه منفی امکان پذیر است و شبکه مثبت این اطلاعات رادر اختیار کسی قرار نمی ‌ دهد. «اصل الله علیم بذات الصدور». [117] در جای دیگر می گوید: «شبکه ‌ ی مثبت، خود ستارالعیوب بوده و عیب همگان را می ‌ پوشاند». بنابراین، غیرممکن است که اطلاعات مربوط به شخصیت و معایب افراد را در اختیار کسی قرار دهد؛ پس اگر فردی چنین آگاهی ‌ هایی دریافت می ‌ کند که مربوط به شخصیت دیگران است و می ‌ تواند با این اطلاعات عیب کسی را آشکار کرده و یا درون کسی را ببیند، به ‌ طور قطع و یقین این آگاهی از شبکه ‌ ی منفی است. فقط خداوند است که از ذات انسان ‌ ها خبر دارد: «اِنَّ ‌ الله علیم بذات الصدور» [118] . به همین دلیل است که قضاوت در مورد انسان ‌ ها به ‌ طور مطلق، مختص خداوند است و کلیه ‌ ی قضاوت ‌ های انسانی، سطحی و ناقص است» [119] . جالب است که وی دسترسی به اسرار حق را نه فقط با کمال در تضاد می بیند، بلکه نقض ‌ کننده ستارالعیوب بودن خدا هم می داند. طبق اصل بالا گویا تنها منبعی که می تواند قدرت های غیرعادی را در اختیار دیگران قرار دهد، نیروهای شیطانی و شبکه منفی است. با این توصیف معجزه انبیاء و کرامات اولیاء و علم غیب آنها چه می شود؟ و به علاوه آیا همیشه آگاهی از وضعیت دیگران نسبت به گناهان و اشتباهات آنان است؟ نکته قابل توجه این است که آن ‌ چه وی به عنوان ضابطه آورده است، در مورد طرق شیطانی درست است. به این معنا که اگر کسی به قدرت های شیطانی دست یابد، از همان لحظه ایمان می گریزد و سقوط و تباهی آغاز می شود. پس قدرت های غیرشرعی هیچ ‌ گونه دلالتی بر کمال و تعالی فرد ندارند و اتفاقاً در مورد رهبران عرفان حلقه - که ادعای تحصیل قدرت های غیرعادی می نمایند و چندان هم تأکیدی بر شرعی بودن طریقت خود ندارند - این معیار کاملاً تطبیق می کند. این مطلب برعکس نگاه متولیان عرفان حلقه، در کتب عرفانی اسلام به صورت دیگری تبیین شده است؛ با این توضیح که کرامت و قدرت های موهبتی هر چند غایت نهایی برای سالک نیست، اما از جمله مؤیدات محسوب می شود، یعنی کرامت اگر رحمانی باشد، نشان دهنده سلامت طریق است نه شیطانی بودن آن. به عبارت دیگر کرامت رحمانی، عین کمال است و نشان ‌ دهنده قرب الهی محسوب می شود. هرچند سالک حقیقی نباید به این ‌ گونه موهبت ها قانع باشد و باید به ادامه مسیر بیندیشد. به زعم مؤلف عرفان کیهانی دست ‌ یابی به اسرار حق امکان ‌ پذیر است، امّا فقط با کمک شبکه منفی. اگر این گفته با متون و نصوص دینی سنجیده شود، نتیجه قابل تأملی به دست می آید. قرآن کریم اذعان دارد که موحدین واقعی گواهان اعمالند و بر کرده های دیگران اشراف دارند. «فَسَیرَی اللّهُ عَمَلَکمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» [120] ؛ «خدا و رسولش و مؤمنین اعمال شما را می بینند». معلوم می شود رهبر حلقه، اشراف پیامبر و مؤمنین نسبت به اعمال دیگران را ناقض عدالت خدا و ستارالعیوب بودن او می داند و به علاوه شبکه ای که این قدرت را به رسولان الهی و مؤمنین اعطاء می کند شبکه شیطانی می داند!! و اصولاً این مقام را به عنوان یک امتیاز برای بندگان برگزیده خدا نه فقط نمی ‌ پذیرد بلکه از اساس این جایگاه را منکر می شود. البته وی در جاهای دیگر، وساطت انبیاء - بین خلق و خالق - را با روش دیگری زیر سؤال می برد و انسان ها را بدون این که نیازمند به رسولان الهی بداند مستقیماً به خود خدا ارجاع می دهد. امّا چون اصل نیاز به واسطه فیض را نمی ‌ شود منکر شد؛ وی شبکه شعور کیهانی را به عنوانِ جایگزینِ انبیاء و رسولان الهی معرفی می کند. جمع ‌ بندی و نتیجه ‌ گیری در عرفان حلقه، شیطان یکی از موحدین معرفی می شود و تمرد شیطان از دستور خداوند را نشانه ایمان او می شمارند، در حالی ‌ که قرآن نه فقط عصیان شیطان را گوشزد می کند؛ بلکه به طور صریح انگشت روی کفر شیطان می گذارد. شیطان در عرفان حلقه، یک فرشته و مَلَک معرفی می شود؛ این نگاه، نگاه یهودی - مسیحی به شیطان است، قرآن کریم تصریح می کند شیطان از جنیان بود و جنس او از آتش بود، شیطان فقط در صف فرشتگان بود و از جنس آن ها نیست. «خوش ‌ بینی نسبت به شیطان» که در میان بعضی از سران حلقه وجود دارد، ریشه در موحد دانستن شیطان دارد که رهبر عرفان حلقه به صورت پررنگی آن را مطرح می کند. این خوش ‌ بینی، با رویکردی که قرآن نسبت به شیطان دارد، متفاوت است. قرآن ‌ کریم شیطان را دشمن انسان معرفی می کند و از انسان می خواهد که این دشمنی را جدی بگیرد. قرآن در تعلیماتش تلاش می کند که انسان با عینک خوش ‌ بینی با شیطان مواجه نشود. «إِنَّ الشیْطنَ لَکمْ عَدُوُّ فَاتخِذُوهُ عَدُواًّ» [121] ؛ «شیطان دشمن شماست، پس او را دشمن بگیرید». جمله «انه لکم عدو مبین» که متجاوز از ده ‌ بار در قرآن مجید به دنبال نام شیطان آمده است، برای این است که تمام نیروهای انسان را برای مبارزه با این دشمن بزرگ و آشکار بسیج کند. بزرگ ‌ نمایی که رهبر عرفان حلقه از قدرت های شیطانی به نمایش می گذارد، با آموزه های قرآنی هماهنگی ندارد، بلکه در آثار سینمایی هالیوود این قدرت ‌ نمایی با زبان هنر به تصویر کشیده شده است. قرآن کید شیطان را ضعیف می شمارد و کار او را فقط دعوت و تزیین می شمارد. در نگاه قرآن نظام عالم دو قطبی نیست، بلکه نظام هستی همیشه تک ‌ قطبی بوده و تا ابد هم تک قطبی خواهد ماند. قرآن نظام هستی را «توحید محور» می داند و تمامی غیرخدا را مصداق بالذات عدم می داند و مصداق بالعرض وجود و این ‌ طور نیست که قبل از سجده بر آدم، نظام عالم تک قطبی بوده باشد و بعد از تمرد شیطان نظام عالم دو قطبی شده باشد. در نگاه توحیدی، دو قطب معنا ندارد، تمامی عوالم با نگاه توحیدی، تک قطبی اند. شیطان بر خلاف گمان رهبر عرفان حلقه، جزئی از وجود انسان نیست؛ بلکه همان ‌ طور که ملائکه بخشی از وجود انسان نیستند، شیطان هم کارش بسترسازی برای اِعمال قوای نفس اماره است. وجود انسان از ابتدای خلقت، متضاد خلق شده بود و دارای دو گرایش الهی و حیوانی بوده است. کار شیطان جهت دادن به گرایش های غریزی و کار ملائکه تقویت گرایش های متعالی است. یکی از نکات بسیار قابل تأمل در عرفان حلقه، تأکید بر شعورمندی موجودات به جای تأکید بر خدا گرایی است؛ به عبارت دیگر چندان تأکید و تکیه ای بر خدا نمی ‌ شود و تمامی کارکردهایی که از خدا انتظار می رود، به پدیده ای به نام شعور کیهانی نسبت داده می شود. به راستی مگر ادعای مادی گرایان و دهریون غیر از این است که ماده را از این جهت که متکی به شعور ذاتی خویش است، بی ‌ نیاز از خالق معرفی می کردند؛ به همین جهت ماده را اصیل و خودخلاق می دانستند و در نتیجه ابدی و ازلی بودن را به ماده نسبت می دادند. «وَ قالُوا ما هِی إِلاّ حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یهْلِکنا إِلاَّ الدَّهْرُ». [122] پذیرش شبکه شعور کیهانی به عنوان غایت در عرفان حلقه مورد توجه قرار می گیرد و بحث از خدا بیشتر تبعی و طفیلی است؛ به عبارت دیگر در فرایندِ هدف ‌ گذاری، آن ‌ چه به عنوان غایت برای پیروان عرفان حلقه مشخص می شود، اتصال به حلقه های شعور کیهانی است و در عرصه نظری هم که اتصال به این شبکه و برخورداری از فواید درمانی این شبکه، - به فرض پذیرش ادعای درمانگری - قاصر از اثبات خداشناسی عملی است. نتیجه این که آن ‌ چه در عرفان حلقه تحت عنوان خداشناسی عملی ادعا شده فریبی بیش نیست. یعنی ادعا می شود که ما شما را به خدا می رسانیم؛ اما در عمل چیز دیگری به عنوان هدف معرفی می شود و غایت ‌ مداری غیرخدا مورد تأکید قرار می گیرد. بنابراین، مدل خداشناسی عرفان حلقه برای کسی که خدا باور است، سودی ندارد؛ چون آن ‌ چه عرفان حلقه به آن دعوت می کند، باور به خودمختاری ماده و شعورمندی آن است، نه ایمان به خدواند؛ و برای کسی که منکر خداست هم نه فقط خداباوری در پی ندارد که او را در مادی گرایی ‌ اش تثبیت کرده و در باور ضدتوحیدی ‌ اش جسورتر می کند. رهبر عرفان حلقه می گوید: «انسان نمی ‌ تواند عاشق خدا شود، زیرا انسان از هیچ طریقی قادر به فهم او نیست و در حقیقت خدا عاشق انسان می شود و انسان معشوق می باشد و مشمول عشق الهی. و انسان می تواند فقط عاشق تجلیات الهی، یعنی مظاهر جهان هستی شود.» [123] از گفته وی معلوم می گردد که انسان فقط باید با مخلوقات کار داشته باشد نه با خود خدا. این در حالی است که قرآن کریم صریحاً می گوید: انسان های با ایمان به ‌ طور عمیق عاشق خدایند.      «الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ». [124] روشن است وی در جملات بالا، دچار یک مغالطه شده است و آن این است که شناخت خدا از طریق مخلوقات و آیاتش را مانع ارتباط مستقیم با خدا فرض کرده است. آن ‌ چه در عرفان اسلامی تحت عنوان «تجربه وحدت» مطرح است؛ وحدت با مبدأ هستی و خالق کل است و اگر از آن به تجربه وحدت با هستی یاد می شود، مراد از هستی همان وجود مطلقی است که تمامی کائنات، تطورات و شئونات اویند. به عبارت دیگر مراد مصداق بالذات وجود است که همان ذات مقدس باری ‌ تعالی است. اما آن ‌ چه در عرفان حلقه آمده است تجربه وحدت با جهان هستی مادی است نه بیشتر. به عبارت گویاتر این غایت، عرفان حلقه را با عرفان ساحری در یک مسیر قرار می دهد و عرفان حلقه از این نظر با عرفان سرخ ‌ پوستی هم افق تر است تا با عرفان اسلامی. آن ‌ چه در عرفان سرخ ‌ پوستی برجسته می شود، تقدس طبیعت و درک تجربه وحدت با طبیعت است و کشف نیروهای طبیعی. بنابراین تفاوت بین تجربه وحدت با جهان هستی مادی، با تجربه وحدت با وجود مطلق؛ همان فاصله بین عرفان سرخ ‌ پوستی و عرفان اسلامی است. باید دید آن ‌ چه که به نام دفع نیروهای غیرارگانیک در جلسات و نشست های درمانی حلقه اتفاق می افتد؛ چیست؟ آیا آن ‌ چه که تحت نام فرادرمانی و برون ‌ ریزی در این جلسات صورت می پذیرد، درون ‌ ریزی است یا برون ‌ ریزی؟ واقعیت این است که آن ‌ چه در عمل دیده شده و افرادی که در عمل درمان شده اند، هم همین را حکایت می کنند؛ این است که هر چند در کوتاه مدت در سایه تلقین و ایجاد ذهنیت و تصرف در هیجانات فرد، نوعی تسکین در درون فرد احساس می شود، اما بعد از گذشت مدتی، موجوداتی به زندگی این افراد وارد می شوند که منجر به اختلال روانی و درونی و از هم ‌ پاشیدگی سلامت روانی ایشان می گردد. البته بستری که باعث می شود این نیروها بتوانند به ‌ راحتی بر دیگران تأثیر ‌ گذارند، همان است که عرفان حلقه از آن تحت عنوان «شاهد محض» یاد می کند. به عبارت دیگر این نیروها که در سایه «عمل شاهد» و «تسلیم و ناظر بودن» در درمان شونده ها، قدرت ورود پیدا می کنند، همان تسلط جنیان و شیاطین بر روان افراد است. یعنی چیزی که به نام برون ‌ ریزی نیروی های موذی انجام می شود؛ در حقیقت وارد کردن جن و ارواح به زندگی افراد است. روشن است که ارتباط با جنیان و ارواح هر چند که واقعیت دارد اما حقیقت ندارد، یعنی به هیچ ‌ گونه تعالی با واسطه این قدرت ها نمی ‌ توان دست یافت. در عرفان حلقه، اتصال با شبکه شعور کیهانی از این جهت مهم شمرده می شود که می تواند دسته ای از نیروهای غیرعادی را جهت درمان دیگران استخدام کند؛ نه از این جهت که محصولِ ارتباط با این شبکه، تربیت انسان الهی و تعالی اخلاقی انسان باشد. در عرفان حلقه پیش شرطِ استفاده از این شبکه، تقوی و پرهیزگاری نیست بلکه صریح آورده اند؛ «پاکی یا ناپاکی افراد و گناهکاری و بی ‌ گناهی، برای ارتباط با این شبکه تفاوتی نمی ‌ کند» [125] ، و نتیجه اتصال افراد با این شبکه، تحصیل فضایل اخلاقی نیست؛ چرا که در فرایند درمان، اتصال ‌ گیرنده به تهذیب نفس دعوت نمی ‌ شود و دستورالعمل، رهنمود و برنامه ای برای تهذیب اخلاقی به ‌ عنوان معیار عمل پیشنهاد نمی ‌ شود. از همه بالاتر این که اصولاً نه درمان ‌ گر و نه درمان شونده هیچ ‌ کدام با این قصد و هدف پا در این مسیر ننهاده ‌ اند.   پیشینه شیطان ‌ پرستی  تاریخچه شیطان پرستی و ریشه شیطان گرایی چیست؟ چگونه برخی انسان ‌ ها به شیطان گرایش پیدا می ‌ کنند؟   به طور کلّی می توان تاریخچه شیطان گرایی را در 4دوره تاریخی دسته ‌ بندی نمود: 1. دوران بَدَوی که شامل دوران باستان و تمدّن های باستانی می شود. 2. دوران قرون وسطی که مربوط به قرون چهارم تا پانزدهم میلادی می شود. 3. دوران مدرن که مشتمل بر قرون شانزدهم تا نوزدهم میلادی می گردد. 4. دوران معاصر شامل قرن های بیستم و بیست و یکم میلادی. شیطان ‌ گرایی بدوی وقتی کتاب هایی که در زمینه تاریخ تمدّن و تاریخ ادیان نگاشته شده است را ورق می زنیم، به مواردی برمی خوریم که خدایانی با ماهیّت شیطانی توسّط برخی قبایل بدوی ستایش می شده است. امّا این ‌ که چگونه این آئین ها در میان قبایل بدوی مرسوم گشته و با وجود پیامبران الاهی در هر زمان چه عاملی باعث گرایش آنان به چندخدایی و پرستش خدایان شیطانی گردیده است، سؤالی است که برخی آن را با این فرضیه پاسخ داده اند که: ادیان ابتدایی که پیامبران الاهی برای بشر می ‌ آوردند مثل ادیان ابراهیمی در راستای پیوند میان ساحت مادّی و معنوی زندگی انسان بود. پیامبران می ‌ کوشیدند تا دست خلاّق و روزی ‌ بخش خداوند را در چرخه این زندگی طبیعی آشکار سازند و از این رهگذر مسیر رشد و تعالی انسان را بگشایند. به دنبال تعالیم انبیا، مردم کشت و زرع و باران و آفتاب و سایر نمودها و پدیده ‌ های طبیعی را نشانه ‌ ای از پروردگار و لطف و رحمت او می ‌ دانستند و همواره می ‌ کوشیدند تا با ایمان و نیایش و آیین ‌ های معنوی، رحمت و برکت او را در زندگی خود جاری سازند. اما گاهی خشکسالی می ‌ شد، یا آفتی تمام تلاش آنها را از بین می ‌ برد؛ در این مواقع به جهت انحراف از تعالیم پیامبران کم ‌ کم معتقد شدند که همیشه تدبیر جهان به دست خداوند بخشنده و مهربان نیست، بلکه گاهی اوقات نیروهای شر و شیطانی هم دست در امور جهان دراز می ‌ کنند و بر سود و زیان انسان مسلّط هستند. باور به اینکه شر و شیطان مستقلاً منشأ قدرت و اثر در عالم است، به باورهای دوگانه ‌ گرایی در الوهیت و ربوبیت انجامید و مردم گمان کردند که با نیایش خدای خیر و رحمت به تنهایی منافعشان تأمین نمی ‌‌ شود و لازم است که نیروهای شر را هم ستایش کنند و برای تعظیم و تجلیل شیطان نیز برنامه ‌ هایی داشته باشند. امّا عامل مهم ‌ تری که در همین دوران شکل گرفت و موجب انتقال بسیاری از آموزه های شیطان گرایانه از دوران باستان به دوران بعدی گردید، ورود بنی ‌ اسرائیل به سرزمین مصر و آشنایی آنان با عقاید کفرآمیز مصر باستان است. یکی از ویژگی های بارز تمدّن مصر باستان، رواج عقاید خرافی، آئین های جادویی و شیطانی و پرستش خدایان گوناگون بوده است، که گستره رواج این عقاید را هنوز هم در آثار به ‌ جا مانده از آن دوران می توان مشاهده نمود. همچنین ماجرای تمایل بنی ‌ اسرائیل به پرستش گوساله سامری که در آیات مختلفی در قرآن کریم و همچنین بخش هایی از تورات [126] به آن اشاره شده است، نیز رنگ و بویی از این اعتقادات شیطانی و تأثیرپذیری بنی ‌ اسرائیل از عقاید خرافی مصر باستان را می توان مشاهده کرد. گوساله طلایی که بنی ‌ اسرائیل در زمان غیبت موسی (علیه السلام) عبادت کردند، در حقیقت نسخه عینی از «هاثر» [127] و «آفیس» [128] ، بت ‌ های مصریان بود. این عقاید شیطانی به گونه ‌ ای زیرزمینی و مخفی در میان منحرفین بنی ‌ اسرائیل سینه به سینه منتقل شد و در دوره حکومت حضرت سلیمان نبی (علیه السلام) و ارتباط برخی از این افراد با جنیان گمراه قوت بیشتری پیدا کرد. در آیه 102 سوره بقره می توان گستره اشاعه آموزه های جادوگری در آن برهه از تاریخ یهود را به وضوح مشاهده کرد. به گونه ‌ ای که خداوند دو فرشته با نام «هاروت» و «ماروت» را به سمت قوم یهود فرستاد تا با آموزش های خود به یهودیان با این امور شیطانی مقابله نمایند. لکن عمق انحراف و گرایش به سحر و جادوگری در میان آنان به حدی بود که از این آموزش های الهی نیز سوءاستفاده نموده و آن ها را در مسیر باطل به کار بستند. نمونه ‌ ای از این انحرافات شیطانی شیوع پرستش بتی به نام «بعل» در میان یهودیان منحرف است. بعل نام خدایی است که جوامع باستانی بسیاری در سرزمین بین ‌ النهرین، آن را می پرستیدند. [129] از جمله این اقوام به فینیقی ها می توان اشاره کرد که در منطقه لبنان کنونی می زیستند. هم اکنون نیز شهری در کشور لبنان با نام «بعلبک» به معنای «محل پرستش بعل» موجود است. در قرآن کریم نیز به مبارزه حضرت الیاس (علیه السلام) با پرستش بت «بعل» در میان بنی ‌ اسرائیل اشاره شده است. آن ‌ جا که حضرت الیاس نبی (علیه السلام) به قوم خود می فرماید: «أَتَدْعُونَ بَعْلاً وَ تَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخَالِقِینَ» [130] ؛ «آیا بت «بعل» را می پرستید و بهترین خالق و سازنده را رها می کنید؟!». یهودیان منحرف به مرور زمان این اعتقادات شیطانی را با تعالیم وحیانی تورات در هم آمیخته و با تحریفات فراوان در آن کتاب مقدس، پشتوانه شریعت ‌ گونه ‌ ای برای عقاید شیطانی خود پدید آوردند. این آموزه های شیطانی بود که بعدها، در دوران قرون وسطی، در قالب عرفان یهود و یا همان عرفان کابالا آشکار گردید. به عقیده فیبر اولیوت، مورّخ یهودی، کابالا سنّتی است که برخی رهبران بنی ‌ اسرائیل از عقاید مصریان باستان آموختند و به صورت شفاهی نسل به نسل منتقل کردند. یکی دیگر از مورخّان یهودی به نام تئودور ریناخ درباره آثار زیان ‌ بار عرفان کابالا بر دین یهود این ‌ گونه می نویسد: «کابالا یک سم بی ‌ صدا بود که وارد عروق یهودیت گردید و تمام آن را آلوده نمود» [131] . شیطان ‌ گرایی در قرون وسطا در ابتدای قرون وسطی شاهد گسترش گرایش به فرقه ها و آئین های شیطانی در میان طبقه رعیت جامعه آن زمان اروپا هستیم. گردهمایی هایی همچون مراسم «سابات» [132] که در روز شنبه برگزار می گردید و برگرفته از آئین های باروری در دوران باستان بود، نمونه ای از آئین های شیطان گرایی در آن دوران است. لیکن به علت آمیخته بودن این مراسمات با آئین های جادوگری و مسائل غیراخلاقی، کلیسا به مبارزه با این جریانات پرداخت فلذا در اواخر قرون وسطی این فرقه ها بیشتر در قالب گروه های مخفی به کار خود ادامه دادند. در همین دوران (اوایل قرن 12 میلادی) است که شاهد شکل گیری اولین انجمن های مخفی فراماسونری در اروپا هستیم و در حال حاضر نیز جریان ماسونی دنیا به ‌ خاطر نقش ویژه ای که شیطان گرایی و ترویج آن در راستای رسیدن به اهداف شوم آن ها دارد، پشتیبانی همه جانبه ای از این جریان می نمایند. اگرچه این پشتیبانی ها در پس پرده بوده و در ظاهر ارتباطی میان این دو جریان وجود ندارد. شیطان ‌ گرایی در دوره مدرن سده های شانزدهم و هفدهم میلادی دوران شکوفایی جادوگری، کیمیاگری، غیب ‌ گویی، طالع ‌ بینی و انواع علوم خفیه و نفوذ آن ها در دربارها و محافل اشرافی و فرهنگی اروپاست. این موجی است که دقیقاً با رنسانس ایتالیا آغاز شد و اومانیست هایی چون «پیکو دلا مراندولا» [133] مروجین بزرگ آن بودند. [134] ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن خود گستره رواج جادوگری در آن برهه از تاریخ اروپا را این ‌ گونه توصیف نموده است: «عدّه کسانی که خود را جادوگر می دانستند یا به گمان مردم پیشه جادوگری داشتند، سریعاً رو به افزایش نهاد. مخصوصاً در ایتالیای مجاور آلپ، ساحری از حیث ماهیت و مقیاس به صورت یک بیماری ساری درآمد. به موجب گزارش مشهوری، بیست ‌ وپنج ‌ هزار تن در جلگه ای نزدیک برشا در یک «شنبه بازار جادوگران» حضور یافته بودند.» [135] افراد شاخص دیگری نیز در ترویج موج گرایش به جادوگری و شیطان گرایی در قرن شانزدهم سهم داشته ‌ اند. با اندکی مطالعه در زندگینامه آن ها می توان به چند وجه مشترک دست یافت. اوّل آن ‌ که غالب این افراد از خاندان های متنفذ یهودی در اروپای آن زمان بوده و یا با آن ها ارتباط نزدیکی داشته ‌ اند. دوّمین ویژگی مشترک، آشنایی اغلب این افراد با آموزه های عرفان کابالا است. [136] از شخصیت های برجسته شیطان گرایی در آن دوران که نقش مؤثری در شیوع این جریان داشت می توان به خانم «کاترین دومدیچی» [137] از خاندان دومدیچی های یهودی اشاره کرد. کاترین دختر «لورنزو» جادوگر بزرگ فرانسوی بود. پدر وی به عنوان پیشگودر دربار پادشاه فرانسه «فرانسوای یکم» استخدام شد و بعد از مدّتی دخترش کاترین را به همسری فرزند پادشاه «دوک اورلئان»، که بعدها با نام هانری دوم بر تخت شاهی فرانسه نشست، درآورد. کاترین پس از مرگ همسرش، آئینی جادویی با عنوان بلک مس که به نوعی اهانت به مراسم مقدس شام آخر مسیحیان بود را در بین اشراف و درباریان فرانسه بنیان گذاشت. [138] حدود یک قرن پس از مرگ کاترین دومدیچی، جادوگر دیگری در دربار فرانسه به نام «کاترین دِشی» از خاندان «لاوازین» [139] یهودی اقدامات دومدیچی را ادامه داد. وی مراسمی با عنوان اتاق درخشان را به مراسم بلک مس اضافه نموده و آیین شیطان پرستی را تکمیل کرد. این مراسم که به نوعی بازتولید آیین قربانی انسان بدوی بود در اتاقی کاملاً تاریک انجام می شد که تنها منبع روشنایی آن یک شمع بود. در این اتاق نوزادانی قربانی می ‌ شدند و خونشان به شیطان تقدیم می ‌ شد. [140] پس از مدّتی با افشاگری برخی افراد، این مراسم لو رفته و عده ‌ ای بازداشت و مجازات شدند. از آن جمله شخص کاترین دشی بود که به اتهام جادوگری در 22 فوریه سال 1680 در ملاء عام در آتش سوزانده شد. امّا هنگامی که پای شخصیت ‌ های بلندپایه به پرونده کشیده شد، مقامات دستور توقف پی ‌ گیری را صادر کردند و این مراسم به طور مخفیانه و محرمانه ادامه پیدا کرد. [141] این آیین ‌ ها در طول قرن ‌ های هفده و هجده در قالب گروه ‌ های سرّی که توسّط اشراف ایجاد و رهبری می ‌ شد، ادامه یافت، که از آن جمله می توان به گروه ‌ هایی نظیر ژرمن باکسن، پسران نیمه شب، موهاکس ‌ ها و نفرین ‌ شدگان اشاره کرد. یکی از گسترده ‌ ترین و تأثیرگذارترین گروه ‌ های ماسونی در طول قرن هجدهم که در راستای ترویج آئین های شیطان گرایی نقش بسزایی را بازی نموده است انجمنی است با عنوان «انجمن آتش جهنم» [142] . این انجمن که ابتدا در سال 1719 میلادی توسط فیلیپ دوک وارتن [143] و دوستانش در انگلستان تأسیس شد. شعار اصلی این انجمن که بعدها جزء اصلی ‌ ترین شعارهای جریان شیطان گرایی در قرن های بعد گردید این ‌ گونه بیان می شد: «هرکاری دوست ‌ داری انجام بده» [144] . این شعار اولین بار در قرن 16 توسط نویسنده اومانیست فرانسوی فرانکیس رابله [145] مطرح شده بود. مشهورترین شاخه انجمن آتش جهنّم توسّط شخصی به نام سرفرانسیس داشوود [146] در سال 1746 در انگلستان پایه ‌ گذاری شد. داشوود در آن زمان یکی از سیاستمداران و از اعضای پارلمان انگلیس بود و بعدها به عنوان رییس کل خزانه ‌ داری انگلستان منصوب شد. این گروه که در ابتدا تنها 12 نفر عضو داشت پس از مدت کوتاهی اعضای زیادی از میان طبقه اشراف و سیاستمداران انگلیس را به خود جذب نمود. یکی از مراکز تجمع این گروه در دهکده وست ویکمب [147] امروزه به مکانی توریستی با عنوان «غارهای انجمن آتش جهنم» [148] در انگلستان مبدّل شده است. آلیستر کرولی پدر شیطان گرایی معاصر یکی از شاخص ‌ ترین افراد در دوران مدرن شیطان گرایی که به نظر بسیاری از کارشناسان پدر شیطان گرایی مدرن محسوب می شود، آلیستر کرولی است. وی متولّد سال 1875 انگلستان می باشد. او که ابتدا در رشته فلسفه دانشگاه «ترینیتی» کمبریج انگلستان مشغول به تحصیل بود به رشته ادبیات انگلیسی تغییر رشته داد و به عنوان یک نویسنده و منتقد اجتماعی شهرت پیدا کرد. در سال 1904 کراولی و همسر جدیدش رز، به مصر سفر کردند. کراولی از خدای مصریان «توث Thoth » درخواست کمک کرد. کتاب قانون (نوشته آلیستر کرولی – 1904) بعد از این ماجرا کرولی مدعی شد در تاریخ 8 آوریل فرشته ای به نام «آیواز» [149] با او صحبت کرده و دستوراتی را به وی الهام نموده است. کرولی این دستورات را به ‌ عنوان یک کتاب با نام «کتاب قانون» [150] تدوین نمود و خود را پیامبر این الهامات می دانست. وی این کتاب را در سه فصل تنظیم نمود و این دستورات را مبنای تشکیل فرقه ای به نام «تلما» [151] قرار داد. نماد فرقه تلما شعار محوری فرقه تلما به صورت زیر بیان می شود:   Do what thou wilt shall be the whole of the Law (هرچه می ‌ خواهی انجام بده، این تمام قانون است). این شعار که قبلاً توسط گروه های شیطان ‌ گرای مشهوری همچون انجمن آتش جهنّم بیان شده بود، دوباره توسّط کرولی احیا شد و توجیه ‌ گر بسیاری از اباحی ‌ گری ها و انحرافات اخلاقی در فرقه تلما و گروه های شیطان گرای بعدی گردید. ساختمان فعلی صومعه تلما در جزیره چوفالو سیسیل که به یک مخروبه تبدیل شده است. آلیستر کرولی در سال 1907 بعد از ترک گروه ماسونی هرمتیک اوردر، با تشکیل انجمن فراماسونری ستاره نقره ‌ ای [152] این فرقه را به صورت سازمانی منسجم در آورد و کتابی را تدوین نمود. در این کتاب می توان آموزه هایی از عرفان های شرقی مثل یوگا و عرفان های غربی خصوصاً کابالا را مشاهده نمود. وی همچنین در سال 1920 معبدی را در جزیره چوفالو سیسیل واقع در کشور ایتالیا تأسیس نمود و پیروان زیادی را به دور خود جمع کرد. سه سال پس از تأسیس این صومعه درسال 1923 یکی از پیروان فرقه تلما به نام «رائول لاودی» [153] که فارغ ‌ التحصیل دانشگاه آکسفورد انگلستان نیز بود به صورت مشکوکی در آن صومعه جان سپرد. همسر وی به نام «بتی می» [154] علت قتل شوهرش را خوردن خون گربه قربانی شده در یکی از مراسمات فرقه تلما می دانست و به همین خاطر شروع به فعالیت علیه کرولی و فرقه ‌ اش نمود. او در این رابطه با برخی روزنامه ها و خبرگزاری های لندن نیز مصاحبه نمود. همین عوامل باعث شد که دولت موسیلینی در 30 آوریل سال 1923 حکم به اخراج کرولی از ایتالیا نمود. پس از صدور این حکم علیه کرولی صومعه تلما نیز به صورت مکانی مطرود درآمد و قسمت هایی از آن توسّط ساکنین محلّی آن ‌ جا آسیب دید. [155] اجرای برخی اعمال و آئین های شیطانی در این فرقه و همچنین بیانات و نوشته های ضددینی آلیستر کرولی موجب شد که رسانه های آن زمان به وی لقب «شرورترین انسان جهان» را بدهند. به گواهی شاهدان عینی، آلیسترکرولی در طول زندگی خود دچار انحرافات اخلاقی فراوانی بوده است و در نهایت نیز مصرف بیش از حد مواد مخدر وی را دچار عارضه ای تنفسی نمود و همین امر باعث شد که او در تاریخ اول دسامبر 1947 در شهر نتروود [156] آمریکا بر اثر عفونت دستگاه تنفسی درگذشت. در مراسمی که برای مرگ وی ترتیب داده شده بود، جسدش سوزانده شد و پیروانش آئین های شیطانی اجرا نمودند. شیطان گرایی در دوران معاصر جریان شیطان گرایی در این دوران به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم جان تازه ای می گیرد. شوک حاصل از جنایات بی ‌ سابقه بشری در دو جنگ جهانی فضای جامعه جهانی را مستعدّ شکل گیری جنبش های معترض اجتماعی نمود. موسیقی متال به عنوان موسیقی اعتراض مورد استقبال جوانان قرار گرفت و اولین گروه ‌‌ های سبک متال از نیمه دهه 1960 کار خود را آغاز کردند. بعد از آن از هر گوشه ‌ گروهی کوچک و پنج، شش نفره سر بلند کرد و موج تازه در دنیای موسیقی فراگیر شد. در آن سال ها که تازه رسانه ‌ های صوتی و تصویری جهان ‌ گیر می ‌ شد، ستاره ‌ های هنری و سبک ‌ های تازه در موسیقی و سینما خواسته و ناخواسته مأمور شدند که ارزش ‌ ها و اندیشه ‌ های نهفته شیطانی را در دنیا آشکار نموده و ترویج ‌ کنند و صد البتّه این چیزی نبود که جوانان معترض و تحول ‌ خواه دهه شصت و یا هنرمندان سبک راک و متال می ‌ خواستند. این جهت ‌ گیری ‌ هایی بود که به ‌ طور حساب شده بر آن ها تحمیل می ‌ شد و خودشان آن را به صورت بهترین راه و یا شاید تنها را دست ‌ یابی به اهداف، انتخاب می ‌ کردند. به این ترتیب بازی با افکار، هیجانات و ارزش ‌ های مردم به صورت یک بازی برای محافل سرّی و قدرت ‌ های پشت پرده در آمد و آنها دیدند که می ‌ توانند به راحتی به افکار و ارزش ‌ های مردم جهت بدهند. و تغییر تصوّرات و ایجاد تخیل که در گذشته با علوم جادویی انجام می ‌ شد امروزه با تکنیک ‌ ها و نظریات علوم جدید در شاخه ‌ های گوناگون روانشناسی و جامعه ‌ شناسی و استفاده از تکنولوژی ارتباطات به ترویج علنی ‌ تر اندیشه ‌ ها و آرمان ‌ های شیطانی پرداخته می شود. موسیقی ‌ تند، فریاد، خشونت نمایشی و گاهی واقعی در کنار رفتار ناهنجار جنسی و استفاده از مواد مخدر و روانگردان و به بازی گرفتن شعارها و آرمان ‌ های تحوّل ‌ آفرین، تمام نیروی فکری و جسمی جوانان را به تباهی کشید و قدرت ایستادگی و اعتراض مؤثّر و تفکّر تحوّل ‌ ساز را از آنها گرفت. شیطانی ‌ تر از همه اینکه نه تنها برای این ویران ‌ گری هزینه ‌ ای نکردند، بلکه از آن برای خود منابع ثروت ‌ آفرین ساختند. فروش فیلم ‌ ها، درآمدهای حاصل از برنامه ‌ های رسانه ‌ ای، تولید پوشاک و لوازم آرایشی و زینتی که با نمادها و المان ‌ های گروه ‌ های معروف تولید می ‌ شد، سرمایه ‌ دارهای پشت صحنه را از ستاره ‌ های روی صحنه ثروتمندتر کرد. [157] نکته قابل توجه دیگر در دوران معاصر شیطان گرایی شکل ‌ گیری فرقه ‌ هایی با ظواهر شیطان گرایانه و شیطان پرستانه در آمریکا و برخی کشورهای غربی است. قبل از ورود به بررسی این فرقه ها باید به این نکته توجه داشت که نگرش غالب فرقه های شیطان گرایی موجود در غرب، ریشه در آموزه های تحریف شده یهودی- ‌ مسیحی نسبت به شیطان دارد؛ که این نگرش با نگاه اسلامی نسبت به شیطان تفاوت های فراوانی دارد. در نگرش اسلامی شیطان یک جن است [158] که در اثر عبادت به جمع فرشتگان راه یافت و به خاطر عصیان در برابر دستور الاهی از مقام خویش تنزّل پیدا نمود و با فریب آدم (علیه السلام) و همسرش نسبت به میوه درخت ممنوعه، باعث هبوط آن دو از بهشت الاهی شد؛ [159] ولی در نگاه یهودی-مسیحی شیطان یک فرشته است که در داستان آدم (علیه السلام) و حوّا به نوعی نقش یک منجی را برای نوع بشر بازی می کند و با راهنمایی آن دو به سمت میوه درخت معرفت! آن ها را از باطن امور آگاه و از یوغ بندگی استثمارگونه خداوند رها می نماید. به روایت تورات شیطان در قالب یک مار وارد بهشت شد تا آدم و همسرش را فریب دهد. در اوّلین کتاب از اسفار پنج ‌ گانه تورات که به سفر پیدایش شهرت دارد، این ‌ گونه می خوانیم که: «و مار از همه حیوانات صحرا که یهوه خدا ساخته بود، هشیارتر بود و به زن گفت: «آیا خدا حقیقتاً گفته است که از همه درختان باغ نخورید؟». زن به مار گفت: «از میوه درختان باغ می خوریم، لکن از میوه درختی که در وسط باغ است خدا گفت که از آن مخورید و آن را لمس مکنید مبادا بمیرید». مار به زن گفت: «هر آینه نخواهید مرد، بلکه خدا می داند در روزی که از آن بخورید، چشمان شما بازمی شود و مانند خدا عارف به نیک و بد خواهید بود.» [160] نکته قابل تأمّل در ادامه این روایت ‌ گری تورات نهفته است. آن ‌ جا که خداوند پس از آن ‌ که از سرپیچی آدم و همسرش مطلع می شود، به نوعی کلام شیطان را تأیید نموده و رو به ملائکه خود می گوید: «همانا انسان مثل یکی از ما شده است که عارف به نیک و بد گردیده. اینک مبادا دست خود را دراز کند و از درخت حیات نیز گرفته و بخورد و تا به ابد زنده ماند.» [161] تفاوت دیگر آن که در نگاه یهودی-مسیحی شیطان موجودی است بسیار قدرتمند که در برخی موارد قدرت او با قدرت خداوند رقابت می کند، و به نحوی باعث تسلّط شیطان بر انسان می گردد؛ ولی در آموزه های اسلامی شیطان کیدی ضعیف داشته [162] و تنها قدرت وسوسه ‌ گری نسبت به انسان دارد. فرقه Satanism (شیطان گرایی) یکی از مشهورترین فرقه های نوظهور با گرایشات شیطانی که در ایالات متحده آمریکا اعلام وجود کرد، فرقه ای با عنوان Satanism می باشد. این فرقه در سال 1966 توسّط یک یهودی زاده به نام «آنتوان لاوی» [163] در شهر سانفرانسیسکو واقع در ایالت کالیفرنیا آمریکا پایه ‌ گذاری شد. لاوی قبل از آن با برگزاری دوره های آموزشی با عنوان «هنرسیاه» که در آن ها مباحث رازآلودی همچون غیب ‌ گویی، جادوگری، خون ‌ آشامان و... شهرت نسبی برای خود به دست آورده بود. بعد از مدتی این جلسات منجر به شکل گیری انجمنی با عنوان «محفل جادویی» [164] گردید. هدف اصلی این انجمن، این بود که با مطالعه بر روی گروه های شیطان گرایی قدیمی برخی آئین های مذهبی جادوگری را کشف و یا اختراع نمایند. به همین منظور لاوی کتابخانه ای متشکّل از کتاب هایی که به تشریح برخی آئین های کفرآمیز و جادویی و سایر آئین های نامتعارف که توسط گروه هایی چون «شوالیه ها معبد» [165] ، «باشگاه آتش جهنّم» [166] و «گروه هرمتیک اوردر» [167] انجام می شد را جمع ‌ آوری کرد. نهایتاً در سال 1966 بود که با پیشنهاد برخی افراد حاضر در این دوره ها آنتوان لاوی فرقه سیطنیسم را تأسیس نمود و خانه خود را به عنوان پایگاه این فرقه در نظر گرفت و عنوان کلیسای شیطان را برای آن انتخاب کرد. نگاهی به مبانی فکری فرقه Satanism مهم ‌ ترین مبنای فکری در این شاخه، که نقش محوری در مبانی فلسفی و عقیدتی این فرقه دارد، «اصالت انسان» یا همان اومانیسم می باشد. شیطان گرایان به ‌ خلاف تصوّر عموم اصلاً اعتقاد به موجودی به نام شیطان ندارند و آن را پرستش نمی ‌ نمایند. [168] شیطان تنها نماد امیال و لذت ‌ طلبی نفسانی انسان می باشد و در واقع آن ‌ چه که یک شیطان پرست می پرستد نفس خودش می باشد. پیرو همین نگرش اومانیستی است که بزرگترین عید سالیانه برای یک فرد شیطان گرا، ‌ سالروز تولد خود اوست [169] و همچنین در اجرای مراسمات و آئین های شیطان گرایی یک انسان را در قسمت محراب قرار داده و عبادات خود را به سمت او انجام می دهند. [170] نگرش اومانیستی یکی از شاخص های برجسته و پر نفوذ رنسانس بود که با توجه به متون باستانی یونان، انسان را در مرکز تأملات خود قرار می داد و بیشترین تلاش خود را صرف گریز از وضعیت حاکم در دوره قرون وسطی و نفوذ کلیسایی قرار داده بود. [171] این نگرش در مقاطع مختلفی خصوصاً قرون 17 و 18 میلادی شکلی افراطی و رادیکال به خود گرفت و درصدد حذف هرگونه اندیشه ماورای طبیعی، ‌ وحیانی و دین الوهی برآمد و اندیشه ها و رویکردهای دینی را به عنوان بزرگ ‌ ترین مانع جدی بر سر راه حاکمیت خرد و ارزش های انسانی قلمداد کرد. [172] این مطلب را می توان به صراحت در اولین بیانیه اومانیست ها که در سال 1933 منتشر شد مشاهده نمود. در بند پنجم این بیانیه می خوانیم: «اومانیسم اعتقاد دارد، ماهیت جهان که با علوم جدید روشن گردیده است، هرگونه تعهد فراطبیعی یا آسمانی را برای انسان غیرقابل قبول می نماید» و در بند ششم اضافه می کند که «ما معتقدیم زمان خداپرستی، خداباوری، و انواع عقاید نو سپری شده است». [173] در این ‌ جاست که می توان گفت آموزه ضددین بودن [174] ، که یکی دیگر از آموزه های اساسی شاخه سیطنیسم می باشد، ریشه در اندیشه محوری این فرقه که همان نگرش اومانیستی به عالم هستی است، دارد. به خاطر غلبه دین مسیحیت در دنیای غرب، آموزه ضددین بودن در فرقه سیطنیسم، نمود ضدمسیحیت [175] بودن به خود گرفته و استفاده از الفاظی همچون (انجیل شیطانی)، (کلیسای شیطان)، ‌ (مراسم عشاء سیاه) [176] و نمادهایی همچون «صلیب وارونه» و «صلیب شکسته» و... که با ترکیب کاراکتر های دین مسیحیت با عناوین شیطانی در صدد تخریب و توهین به دین مسیحیت است، محصول همین نگاه ضدمسیحی است که در استخدام الفاظ، عناوین و نمادها در این فرقه حاکم می باشد و در اکثر آموزه های این فرقه رنگ و بویی از این تفکّر دیده می شود. در این جا بد نیست این نکته را متذکّر شویم که جریان سیطنیسم یک جریان صرفاً ضدمسیحی نیست و نباید آن را با جریاناتی که بعضاً در غرب فعّال هستند و نگاه ضدّمسیحی دارند، اشتباه گرفت. بلکه این فرقه نگرش ضددینی دارد و به تناسب دین بومی هر منطقه رنگ و بوی مخالفت با آن را می گیرد. کما این ‌ که وقتی این فرقه در ممالک اسلامی وارد شد، قالب ضداسلامی به خود گرفته و استفاده از عناوین ضداسلامی و نمادهایی همچون «وارونه نمودن اسامی مقدسی همچون الله، محمد، علی و...» که بعضاً به صورت زیورآلات در بازار موجود می باشد، حاصل نگرش ضددین بودن در جریان شیطان گرایی می باشد. توجّه شیطان گرایی به جادو و جادوگری از دیگر مواردی است که به صورت برجسته در نگرش ها و آئین های این فرقه خود نمایی می کند و به عاملی برای جذب افراد به این فرقه مبدل شده است. تحلیل شیطان گرایی معاصر از اواخر قرن 19، رهبران و هدایت ‌ کنندگان جریان شیطان گرایی برای آن که بتوانند سریع ‌ تر این آموزه های شیطانی را در میان عموم مردم ترویج نمایند به تدریج شروع به حذف جنبه های خشونت ‌ آمیز از آموزه ها و آئین های شیطان گرایانه نموده و بیشتر بر جنبه های لذت ‌ گرایی و نفس ‌ پرستی آن تأکید می نمایند. به همین دلیل است که می بینیم در فرقه های معروف شیطان گرایی در این مدّت همچون فرقه تلما و سیطنیسم که توسّط آلیستر کرولی و آنتوان لاوی تأسیس شده اند بیشتر بر جنبه های شهوانی و لذت ‌ گرایی وجود انسان تأکید می شود و برخی آئین های خشن به ‌ جا مانده از دوره های قبل را به صورت نمادین انجام می دهند.  همچنین در دوران معاصر شیطان گرایی می توان به وضوح پشتیبانی همه جانبه مراکز قدرت و استعماری را از این جریان مشاهده نمود. چنان ‌ که شاهدیم از بعد از دهه 60 میلادی آموزه ها و قالب های شیطان گرایانه به طور هماهنگ در حوزه های مختلف فرهنگی، هنری، اجتماعی و دینی ترویج داده می شود. برای نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد. شکل ‌ گیری گروه ‌ های موسیقی با ظواهر شیطانی در نیمه دوّم دهه 60، شکل گیری فرقه های شیطان گرایانه همچون سیطنیسم در سال 1966، ساخت فیلم های سینمایی با نمایش متفاوت از شیطان و کاراکترهای شیطانی مانند فیلم «کودک رزماری» ساخته رومن پولانسکی در سال 1968 و از آن پس حجم عظیم فیلم های معناگرا با اشاره مستقیم به مقولات شیطانی، ترویج ظواهر شیطان گرایانه در صنعت پوشاک، زیورآلات و حتّی آرایش های ظاهری افراد جوامع مختلف.     موسیقی و شیطان پرستی  من به برخی از سبک ‌ های موسیقی علاقه ‌ مند شدم اما شنیدم ریشه آنها به شیطان پرستی می ‌ رسد، آیا واقیعت دارد؟   در دهه 1950 شخصی به نام الویس پریسلی سبک جدیدی در موسیقی به نام «راک اند رول» [177] را ابداع نمود. این موسیقی حاصل ترکیب نوعی موسیقی آفریقایی با عنوان «بلوز» و موسیقی «پاپ» بود. در دهه 1960 این موسیقی که تا حدودی تند و خشن بود، دست ‌ مایه گروه های معترض دانشجویی قرار گرفت و سبک موسیقی خشن ‌ تری به نام «متال» را از دل «راک» به ‌ وجود آوردند. این گروه ها در ابتدا در آمریکا و در اعتراض به مسئله جنگ آمریکا علیه ویتنام، تشکیل شد و بعداً دامنه آن به کشورهای اروپایی نیز کشیده شد. این گروه ها آرمان های مناسبی همچون بهبود روابط انسانی، ‌ اعتدال در مسائل اخلاقی، اعتراض به سرمایه ‌ داری و اختلاف طبقاتی و حتّی معنویت ‌ خواهی را دنبال می نمودند. حرکت اعتراض ‌ آمیز این جنبش ها می توانست منجر به انقراض نظام لیبرال-سرمایه ‌ داری در غرب گردد، به همین جهت مراکز پنهانی قدرت در غرب همچون انجمنی به نام کمیته 300 و گروه های ماسونی وابسته به آن را بر آن داشت تا با اجرای یکی از طرح های پژوهشی خود به نام «مجموعه مطالعات عصر آکواریوس» که به سفارش مؤسسه روابط انسانی تاویستاک از مدّت ها قبل برای مقابله با چنین وضعیتی انجام شده بود، شروع به هدایت این اعتراضات به سمتی غیر از جهت آرمانی اوّلیه و صحیح این گروه ها نمودند، [178] که ترغیب این گروه ها به استفاده از موسیقی متال و استفاده از خشونت و مسائل غیراخلاقی در حرکت های اعتراضیشان یکی از ابزارهای هدایت نامحسوس بود، چرا که برای جلوگیری از وصول یک گروه به آرمان هایش کافی است شیوه نادرستی برای رسیدن به اهدافش را میان آن گروه ترویج نمود. دست های پنهانی که این نمایش را هدایت می کردند، از نیمه دوم 1970، فاز جدیدی را در مهار این بحران آغاز نمودند و آن جهت ‌ دهی افکار ملت ها در شرایط ناامن و بحرانی بود. یکی از ابزارهای مهم در این فاز، طرح ایده شیطان پرستی بود، ‌ که به سرچشمه خلاقیت هنری و مهار انرژی جوانان و بازگشت آرامش به جامعه تبدیل گشت. البته ظرفیت ‌ های موسیقی متال برای رفتن به سمت شیطان ‌ گرایی را نباید ندیده گرفت. اعتراض به نهادهای اجتماعی و برهم زدن نظم، ابراز خشونت و کلمات رکیک در ترانه ‌ ها و از همه مهم ‌ تر اهانت به مقدسات؛ که شاید علت آن حمایت کلیسا از حکومت ‌ ها بود. زیرا در تفکّر مسیحی خداوند دین را به کلیسا سپرده و حکومت را به قیصر و از ‌ این ‌ رو دولت و حکومت نوعی تقدّس دارد و بنا به روش مسیح باید رنج را پذیرفت و اعتراض نکرد. با این تعالیم کلیسا، جوانان حق داشتند که زیر بار آن نروند، امّا اهانت به مقدسّات آن ها را در برابر شیطان ‌ پرستی نفوذپذیر کرد. این دوران که مقارن با گسترش چشم ‌ گیر سیطره رسانه های صوتی و تصویری در دنیا بود، ظرفیت های جدیدی را ایجاد کرد تا مراکز پنهانی جریان ‌ ساز در آن زمان با ترفندهایی همچون کشاندن گروه های معترض موسیقی به استودیوها و تجاری نمودن آن ها و همچنین ستاره ‌ سازی از افراد این گروه ها، ‌ شهرت و ثروت هنگفت را به آنان هدیه دهند، و با این کار آرمان های والای این گروه ها همچون مخالفت با سرمایه ‌ داری و نظام طبقاتی را کاملاً واژگون نموده و این گروه ها را مبدّل به مبلغینی بزرگ برای ارزش های نظام سرمایه ‌ داری نمایند. در اواخر دهه هفتاد این تبلیغات مؤثّر واقع شد و گروه ‌ های دیگر که دیدند بازار شیطان ‌ گرایی داغ است و راه رسیدن به شهرت و ثروت از آن می ‌ گذرد، داوطلبانه شیطان ‌ پرستی را برگزیدند. در آغاز پذیرش هویت شیطانی از سوی این گروه ‌ ها به استفاده از نماد ‌ ها، سبک، ادبیات و فضای شیطانی محدود می ‌ شد، که برای نمونه می ‌ توان به گروه ‌ های «متالیکا»، «منووار» و «رولینگ استون» و حتّی خود گروه «بلک ‌ سبث» اشاره کرد که به سبک ‌ های اسپیدمتال، ترش ‌ متال و پاور ‌ متال روی آوردند. بعد از آن به تدریج گروه ‌ ها و افرادی پیدا شدند که آشکارا از شیطان پرستی و حتّی حلول شیطان در خودشان سخن گفتند. این روند به پیدایش سبک ‌ های بلک متال، دث متال و متال صنعتی کشیده شد و گروه ‌ هایی مثل گروه «مرلین منسون»، «دیساید» و «امپرور» به ‌ وجود آمدند. در سال های اخیر برگزاری جشنواره ‌ های متعدّدی نظیر «ووداستاک» [179] و «اوزی فست» برای موسیقی راک و متال برگزار می ‌ شود و بعضی از شاخه ‌ های متال مثل «آلترناتیو متال» جشنواره ‌ های خاص دارند. گذشته از این ‌ ها به منظور شناسایی استعدادها و ادامه روند ستاره ‌ سازی و بازی ستاره ‌ های موسیقی جشنواره گروه ‌ های زیرزمینی از سال 2000 پایه ‌ گذاری شده که باعث جذب هر چه بیشتر جوانان به موسیقی شیطانی و شکل ‌ گیری این قبیل گروه ‌ ها در تمام کشورهای دنیا شده است. ایجاد گروه ‌ های بومی در کشورهای مختلف برای نمونه گروه ‌ های بلک ‌ متال هلند، بلک ‌ متال نروژ و بازسازی گروه «قاتل خدا» [180] و گروه ‌ های دیگر در ایران، محصول این جشنواره ‌ ها و شور و هیجانی است که بین جوانان جهان به راه انداخته ‌ اند. و نیرویی را که می ‌ تواند به تغییر تمدن و سبک زندگی ظالمانه روزگار ما و تحوّل در تاریخ منجر شود، در جهت تثبیت سلطه خود و حفظ وضع موجود به کار گرفته ‌ اند. [181]   هالیوود و شیطان پرستی  گاهی گفته می ‌ شود در فیلم ‌ های هالیوودی گرایش ‌ های شیطان پرستی وجود دارد؛ آیا می ‌ شود چند نمونه برایم وضیح دهید.   یکی از پایه های ترویج شیطان گرایی و بلکه قدرتمندترین ابزار تبلیغی این جریان، «سینمای هالیوود» است؛ به گونه ای که اگر این مرکز فرهنگی نبود، هیچ ‌ گاه این گرایش انحرافی نمی ‌ توانست در میان عموم به ‌ راحتی خود را موجه جلوه دهد. هنر در این رابطه چنان معجزه ‌ آسا عمل می کند که در «فرایند تخاطب»، مخاطب مسحور می شود و قدرت تشخیص پیام و تفکیک محتوا از قالب را از دست می دهد و در بسیاری از موارد خود را با یک اثر هنری، نه فقط همراه می کند که همدلانه برای خود نقش در نظر می گیرد و تلاش می کند که در اجرای نقش موفق عمل کند. به این ترتیب، محتوای ناشایست و پیام نادرست، آرام ‌ آرام خود را به ذهن و فکر مخاطب نزدیک می کند و قلب و روح او را تحت تأثیر قرار داده و در نهایت جذب جان او می شود. نگاهی گذرا به چند اثر هالیوودی ـ ‌ که چندان جدید هم نیستند ‌ ـ می تواند از طرح حساب شده و درازمدّت هالیوود در رسمیت دادن به این فرقه و به حاشیه راندن ادیان الهی پرده بردارد. یکی از فیلم های مهم در ترویج شیطان پرستی، فیلمی است به نام «کودک رزماری» که توسط رومن پولانسکی (کارگردان یهودی) در سال 1968 در هالیوود ساخته شد. در این فیلم، شیطانی از جهنم می آید و نطفه خود را در رحم زنی به نام رزماری قرار می دهد و بدین ‌ صورت کودکی شیطانی به نام آدریان متولد می شود. گهواره این کودک سیاه رنگ (پرکاربردترین رنگ در فرهنگ شیطان پرستی و نماد قدرت تاریکی) [182] و بالای آن صلیبی بر عکس آویزان است. قیافه این کودک به ‌ گونه ای است که مادرش با دیدن او وحشت می کند و ابتدا از پذیرش فرزندش خودداری می کند. در جشن تولد این کودک که افرادی از نژادهای مختلف حضور دارند چندین بار جمله «درود بر شیطان» تکرار می شود. صاحب ‌ خانه با خوشحالی می گوید: «این کودک معابد و خدا را از بین خواهد برد و نفرت را آزاد خواهد کرد. او انتقام را در دل ‌ ها زنده خواهد کرد و کار خدا تمام است... درود بر شیطان». در این فیلم ارتباط با شیطان به عنوان راه حل مشکلات به تصویر کشیده می شود. جالب توجّه این ‌ که مادر با شادباش افراد حاضر در جلسه، کودک خود را تحویل می گیرد و با طنین دلنواز لالایی این فیلم به پایان می رسد و با این فیلم «تولد شیطان» اعلام می شود و اولین قدم برای اعلام حضور شیطان در جوامع بشری برداشته می شود. این کارگردان یهودی به «اعلام حضور» شیطان اکتفا نکرد و چندی بعد با ساختن Ninth Gata (دروازه نهم) در صدد اثبات نیروهای خارق العاده و قدرت های ماورائی برای شیطان بر آمد و شیطان را به عنوان قدرتی عظیم و تأثیرگذار در جهان هستی معرفی کرد. در این فیلم که چندین بار از نمادهای شیطانی استفاده شده است از جمله عدد 666 (به عنوان رمز آسانسور، رمز آرشیو کتابخانه، سال نوشتن کتاب انتخاب کرده چنین وانموده که رسیدن به شیطان دارای آداب مخصوص سیر و سلوک است !! در این فیلم، دین کارسو که دلال کتابهای نایاب است مأمور میشود که از کتاب «دروازه نهم پادشاهی تاریکی ‌ ها» دو نسخه باقیمانده را پیدا کند. کارسو در پایان مأموریت، به همراه کتاب عازم اروپا میشود؛ امّا در مسیر به یک راز هولناک دست پیدا می ‌ کند و آن این است که هر سه نسخه مکمّل یکدیگر و شیطانی ‌ اند. امّا شاید مهم ‌ ترین درس شیطانی فیلم «دروازه نهم» این باشد که لیانا فقط شهوت را راه رسیدن به شیطان میدانست و شناختی از شیطان نداشت و بالکان هم فقط شناخت را راه وصول به حریم شیطان می ‌ دانست. بنابراین، هیچ کدام به هدف خود نرسیدند و هر دو نابود شدند. امّا آن ‌ که برگزیده شد و توانست به پایان راه برسد، «کورسو» بود که هر دو ابزار (شناخت و شهوت) را داشت. به هر تقدیر لازمه بندگی شیطانی، داشتن دو بالِ هم ‌ زمان یعنی عملِ شیطانی و معرفت به جایگاه و مقام شیطان است. در فیلم گابریل (که همان جبرئیل است)، جهانی تاریک و غرق در فساد و ظلمت نمایش داده می شود. در این فیلم خداوند بزرگ ‌ ترین و قدرتمندترین فرشته خود به نام گابریل را مأمور نجات جهان می نماید؛ اما گابریل بعد از نزول به زمین متوجه می شود که قبل از او فرشتگان دیگری که مأمور این کار بوده اند در برابر قدرت عظیم شیطان همگی درمانده و تسلیم و یا شکست خورده ‌ اند. اما تصمیم گابریل برای مبارزه با شیطان و برگرداندن نور به میان آدمیان قطعی است. گابریل بعد از از بین بردن نیروهای شیطانی با فرمانده شیاطین به نام سمائیل وارد جنگ می شود؛ ولی متوجّه می شود که فرمانده شیاطین برای آزادی انسان ها قیام کرده است و این خداوند بوده که باعث از بین رفتن فرشتگان قبلی گردیده است. گابریل بعد از این مرحله مأموریت خود را رها می کند و با ناراحتی و اعتراض به این نزاع پایان می دهد و می رود تا مانع اعزام فرشتگان به دست خدا شود. بدین ‌ سان مخاطب که تا مراحل آخر فیلم خود را همراه گابریل احساس می ‌ کند ناگاه در چرخش آخر فیلم، منطق سمائیل را بر گابریل ترجیح می ‌ دهد. به روشنی در این فیلم، خدا دشمن آدمیان و شیطان دوست انسان ها و منجی آدمیان معرفی می گردد. در بسیاری از فیلم ‌ های سینمایی - مانند طالع نحس 4، شیطان دارای قدرت اهریمنی و ویرانگر در برابر قدرت خداوند قد علم می ‌ کند و انسان موجودی ضعیف و بیپناه معرفی می ‌ گردد که در چنگال قدرت شیطان اسیر است و هیچ امدادی از ناحیه خداوند به او نمی ‌ رسد و چارهای جز پناه بردن به شیطان و نیروهای او ندارد. به دنبال آن، شیطان «تنها منجی» عالم هستی معرفی میشود که باید در «دنیای تاریک» به او رو ‌ می ‌ آورد. در فیلم مومیایی شیطان در عرض قدرت خدا ظاهر می شود و می تواند در برابر خدا عرض اندام کند. در این فیلم ها، با اتّکا به نیروهای شیطانی قدرت انسان به حدّی می رسد که می تواند بدون تمسّک به خدا بهشت وعده داده شده خدا را در همین جهان و در همین کره خاکی با دست خود بنا کند. حداکثر حضور خدا در بعضی از گفت ‌ وگوهاست، آن هم به ‌ گونه ای که حتّی پیامبران به او اعتراض می کنند و از قدرت قوم یهود به او شکایت می کنند. در نگاه هالیوودی، شیطان در کالبد انسان حلول می ‌ کند و برای اعمال نیروهای خود لاجرم نیازمند کالبد آدمی است، شیطان گاهی در جسم یک کودک معصوم، گاه در کالبد یک زن، گاه در جسم یک سیاستمدار به اعمال تصرف در عالم میپردازد. این باور خرافی نسبت به شیطان، حداقل نتیجه ‌ ای که برای مخاطب در پی دارد، این است که انجام گناه ـ ‌‌‌ چون اجباری و از ناحیه شیطانِ حلول کرده در جسم انسان تحقّق می ‌ یابدـ غیراختیاری است و گریزی از آن نیست، بنابراین باور، وجود عذاب و عقاب در حقّ فردی که مُسخّر شیطان گردیده امری غیرمنطقی و غیرعادلانه می ‌ نماید. این تفکّر در مجموعه هری پاتر و طالع نحس، جنگیر، خون آشام و آثار دیگری تعقیب شده است. محصولات هنری هالیوود، مفهوم معنویت و عرفان را به مفهوم جدیدی به نام «ماوراء» تبدیل نموده است و در قاموس هالیوود این دو مفهوم یعنی ماورا و معنویت، معادل و مترادف محسوب می ‌ شوند. چنان ‌ که در ماتریکس، «اوراکل» نماینده جنبه عرفانی و ماوراءالطبیعه داستان است. او صرفاً یک راهنماست که ادّعا شده فطرت حقیقت ‌ طلب انسان ‌ ها را به اقنا می رساند و نباید حرف ‌ های او را با ملاک درست و غلط سنجید. حرف ‌ های او را باید شنید و نباید با حکم عقل و برهان با او رو به رو شد. هرچه را می ‌ گوید فقط باید به کار بست و به ماورا متصل شد. [183] از طرف دیگر تأکید بر جشن هالووین (جشن سالانه شیطانی) در مقابل جشن ‌ های دینی، مثل کریسمس (جشن بزرگ مسیحیت) در این ‌ گونه آثار سینمایی پدیدهای اتّفاقی نیست. آن ‌ چه در این بزرگ ‌ نمایی، به ‌ گونه ای حساب شده تعقیب می شود، جایگزین نمودن نمادها و ایام شیطانی به جای مراسم ‌ های دینی است. در آثار شیطانی هالیوود، یادآوری و برجسته کردن و تکرار مداوم شیطان و شیطان پرستی، مطلوب اصلی است. در همین راستا در مجموعه ‌ ای خیالی هری پاتر - که پرمخاطب بوده و پرفروش ‌ ترین محصول سینمایی در دنیای کودکان است ‌ - در هیچ کجا از دعا، توسّل، نیایش و توکّل به ذات خداوند اثری وجود ندارد و همه بن ‌ بستها با استمداد از نیروهای جادویی و شیطانی برداشته می ‌ شود. محصولاتی از این دست، در هالیوود فراوان یافت می شود. مخاطب بعد از دیدن این ‌ گونه فیلم ها به این نتیجه می رسد که راه رسیدن به قدرت و شهرت و شهوت، تمسّک به شیطان و قدرت های شیطانی است و شیطان نه فقط دشمن انسان ‌ ها نیست که به ‌ عنوان منجی انسان ها و پیام ‌ آور آزادی انسان ها معرفی می شود!! در فیلم های کنستانتین و طالع نحس 5و4 شیطان قوی ‌ تر از خدا ظاهر می شود، به ‌ طوری که روحیه تسلیم و فروتنی در برابر شیطان به جان مخاطب رسوخ می کند. القای ترس در دل انسان ‌ ها و ناامید ساختنشان از آینده، آن هم توسّط رسانه پرنفوذی همچون سینما، می ‌ تواند برای آنان که به دامان ادیان الهی پناه نیاورده ‌ اند، فرصتی ذهنی ‌ - ‌‌‌ روانی ایجاد نماید تا برای مقابله با آینده تاریک بشریت به نیروی دیگری پناه ببرند یا راهی برای خاضع شدن و کنار آمدن با نیروهای اهریمنی پیدا کنند. غیر از فیلم هایی که تحت سیاست های کلّی حاکم بر هالیوود تولید می شوند، فرقه های شیطان گرا نیز، خود اقدام به تولید فیلم های سینمایی با محوریت شیطان و شیطان پرستی نموده اند که از آن جمله می ‌ توان به فیلم ‌ هایی همچون باران شیطانی(1975)، دکتر دراکولا (1981)، ‌ گفت ‌ و ‌ گوی شیطان(1995) و... مجموعه تلویزیونی شیطان در حومه شهر(2000) اشاره نمود که بعضاً افراد شاخص این گروه ها همچون آنتوان لاوی (بنیان ‌ گذار فرقه سیطنیسم) و پیترگیلمور(مسئول کنونی کلیسای شیطان) در آن ها به ایفای نقش پرداخته ‌ اند. بنا بر آن چه گذشت، این واقعیت نباید مورد غفلت قرار گیرد که امروزه شیطان پرستی با ابزارهای فراگیری مثل سینما، نماد های متنوّع، رسانه ‌ های مختلف صوتی و تصویری، به عنوان «دین دهکده جهانی» مطرح و تبلیغ می ‌ شود.    علل گرایش به شیطان گرایی    شیطان پرستی چه جذابیتی برای جوانان دارد که برخی به آن گرایش پیدا می‌کنند؟   مدل زندگی نامناسب و میل به اعتراض مدل زندگی امروز بشر با نیازهای حقیقی و اساسی، تمایلات طبیعی، استعدادهای نهفته درون و ساختار و هدف آفرینش انسان مغایرت دارد و اگرچه مردم ندانند که این تعارض ‌ ها چیست و کجاست، امّا ناگزیر از آن رنج می ‌ برند و افسرده و سرخورده می ‌ شوند. در این میان نوجوانان و جوانانی که تازه پا به عرصه حیات اجتماعی می ‌ گذارند و از بی ‌ خبری و بازی کودکانه کمی ‌ فاصله می ‌ گیرند، بیش از دیگران رویارویی با این تعارضات را سهمگین می ‌ بینند و از آن شگفت ‌ زده و با آن درگیر می ‌ شوند. از همین جاست که میل به اعتراض و نیاز به فریاد برآوردن و سرکشی در آنها شعله ‌ ور می ‌ شود. نظام آموزشی استعدادها و خلاقیت ‌ ها را شکوفا نمی ‌ کند بلکه بیشتر مفاهیم و مطالب بی ‌ خاصیتی را آموزش می ‌ دهد که فقط افراد را برای خدمت به نظام سرمایه ‌ داری آماده می ‌ کند. این نوع تربیت باعث می ‌ شود که همه بنشینند و منتظر باشند تا دولت برای آنها شغل ایجاد کند، زمینه ازدواج فراهم کند و مثل کودکی که به والدین خود وابسته است، مردم را به دولت (اولیاء اجتماعی) وابسته می ‌ کند و به صورت شهروندانی ناتوان و فرمانبردار در می ‌ آورد. در کنار این نهاد آموزش، نهاد خانواده ‌ ای است که بر محور والدین از خود بیگانه شده و درگیر با مقتضیات مدل زندگی امروزی و تمدن مدرن، تنها با فرزندان خود و حتی با همسر، هم خانه هستند و قرار است که تا اطلاع ثانوی با هم زندگی کنند [184] !! این اوضاع نابسامانی است که نوجوان و جوان امروز دنیا با آن روبه ‌ رو است و فقط فضایی را برای فریاد کشیدن و لحظه ‌ ای را برای بی ‌ خبری می ‌ جوید. جنبش متال و کج ‌ روی ‌ های شیطان ‌ پرستی به این نیاز و بلکه ضرورت جوانی در تمدن مدرن پاسخ می ‌ دهد و نیروی اعتراض او را در طرح ‌ هایی که هوشمندانه طراحی شده تخلیه ‌ و خنثی می ‌ کند. در حالی ‌ که دنیای امروز نیاز به نیرو و اندیشه جوانانی دارد که با بازگشت به ارزش ‌ های ناب انسانی، به مدل دیگری برای زیستن بیندیشند و اعتراضی فعال و تحوّل ‌ آفرین را پدید آورند. امروز جهان و تاریخ تشنه چشمه ‌ هایی است که تنها از قلب و اندیشه جوانان می ‌ جوشد ولی کسانی که منافع ‌ شان درگرو حفظ وضع موجود است با ترویج موسیقی اعتراض! دین قرن بیست ‌ ویک (شیطان ‌ پرستی) و هزاران فریب و نیرنگ که در شالوده تمدن معاصر نهادینه شده، این چشمه ‌ ها را گل ‌ آلود می ‌ کنند و از آن انحرافات اخلاقی، خشونت، اعتیاد و سرانجام شهروندانی ناتوان و تسلیم بیرون می ‌ آورند. هیجان مدل زندگی یک نواخت امروزی برای همه مردم به خصوص برای جوانان که کانون جوشان و جاری نیرو و تحرک هستند، فرساینده و خسته ‌‌ کننده است. از این رو به دنبال هیجان اند و فضای شیطان ‌ پرستی به ویژه موسیقی متال این هیجانات سرکش را به ‌ طور کور و با کنترل بیرونی، ‌ می ‌ پذیرد و در خود هضم می ‌ کند. داد و فریاد، تحرّک، مواد مخدر، داروهای روانگردان، زیر ‌ پاگذاشتن ارزش ‌ های انسانی و اخلاقی، همه و همه لحظاتی متفاوت را ایجاد کرده و کاملاً هماهنگ با سایر قطعات پازل تمدّن معاصر طراحی شده و فرصتی برای تجربه اوج هیجان فراهم می ‌ کند. تجربه ‌ ای که بعد از آن همه چیز همچنان باقی است و همه می ‌ توانند سراغ زندگی خود بروند. در حالی ‌ که این انرژی عظیم اگر با کنترل درونی و تدبیر همراه شود، تحوّلات عظیمی را در زندگی امروزی رقم خواهد زد. تحوّلاتی که نه فقط جامع و جهان را با مدل دیگری از زیستن آشنا می ‌ کند، ‌ بلکه پیش از آن و بیش از آن در افق درون دگرگونی ‌ های ژرف معنوی را پدید می ‌ آورد و انسان را به جلوه ‌ ای از حضور خداوند در زمین مبدل می ‌ سازد. شیطان ‌ پرستی در آیین و هنر خود المان ‌ های وحشت را در کار می ‌ آورد و هراس موهومی را ایجاد می ‌ کند. هراسی که قلب ‌ های ناآشنا با جلال و جبروت الاهی به آن نیاز دارد و جذب می ‌ شود و پیامد ثانوی این هراس و اضطراب، احساس آرامشی سطحی و ناپایدار است. موسیقی شیطانی با حجم صدای بالا، ‌ سرعت زیاد ریف ‌ ها، تخریب صدای بعضی از سازها، ‌ نعره ‌ های دلخراش و دهشتناک، گریم ‌ های وحشتناک، استفاده از لرزش تصاویر، شوک ‌ های نورپردازی استفاده از تیغ و آتش و تاریکی، جنایت ‌ های نمایشی نظیر کندن دست و پای گربه (خواننده گروه دیساید)، گاززدن و کندن سر یک خفاش زنده (خواننده گروه بلک سبث)، شکستن آلات موسیقی و وسایل روی صحنه و خودسوزی(متالیکا) همه و همه برای لحظاتی هیجان ترس را به دل راه می ‌ دهد و برای دقایقی قلب را می ‌ لرزاند و نفس ‌ ها را حبس می ‌ کند. اما همه این ‌ ها بت ‌ های موهومی ‌ است که نیاز راستین انسان را به تجربه حقیقی خوف و خشیت در برابر عظمت و جلال خداوند ناکام می ‌ گذارد و انسان را پریشان ‌ تر از پیش به حال خود وامی ‌ نهد، زیرا فطرت انسان حنیف است و با امور موهوم و غیرواقعی کامیاب نمی ‌‌ شود. شیطان درون در روایتی از امام صادق (علیه السلام) می ‌ خوانیم: «قلب هر انسان دو گوش دارد برگوش چپ شیطانی نشسته و همواره به سوی شر و پلیدی دعوت می ‌ کند و بر گوش راست فرشته ‌ ای است که به خیر و نیکی می ‌ خواند». [185] درون انسان عرصه جنگ میان شیطان و فرشته درون است. اگر شخص اراده خود را به سوی فرشته معطوف کند، شیطان را شکست داده و تسلیم خواهد کرد، امّا در صورتی که انسان به پیروی از شیطان درون روی آورد، فرشته درونی را تضعیف خواهد کرد و صد البته فرشته درون که جلوه پروردگار زنده جاودان است، هیچ ‌ گاه شکست نمی ‌‌ خورد، انسان تنها می ‌ تواند صدای او را نشنیده بگیرد ولی امکان از بین بردنش را ندارد؛ چون دعوت فرشته درونی همان ندای فطرت است که تغییر و تبدّلی پیدا نمی ‌‌ کند. [186] به همین علت دنبال کردن ندای شیطان جنگ درونی را پایدار می ‌ کند و چنین کسی هیچ ‌ گاه به آرامش نخواهد رسید، و همواره با تضاد و تعارض درونی و احساس ناکامی زندگی خواهد کرد. ممکن است ما از شنیدن انجام یک گناه احساس نفرت کنیم، امّا گاهی نیز رغبتی در قلب ‌ مان ایجاد می ‌ شود، ما انسان ‌ ها گاهی از گناه و خطا و ضایع کردن حق دیگران برای منافع خود خوش ‌ مان می ‌ آید و به آن میل پیدا می ‌ کنیم، این ‌ ها نشانه فعالیت شیطان درونی است. جنبش شیطان ‌ گرایی و شیطان پرستی بر همین خصلت آدمی تکیه می ‌ کند و سستی اراده و بی ‌ توجّهی به رسول باطنی یا تمایلات متعالی فطرت سبب پذیرش دعوت شیطان از لحاظ روانشناختی و استقبال از جنبش ‌ های شیطان ‌ گرا به لحاظ جامعه ‌ شناختی می ‌ شود. جنبش شیطان ‌ گرایی می ‌ خواهد با توجیه و مشروعیت دادن به شرارت و شیطنت، تضاد درونی و آشفتگی روانی را بکاهد و حتّی وعده از بین بردن آن را می ‌ دهد، امّا این وعده دروغی است که هیچ ‌ گاه محقّق نخواهد شد. انسان هرچه قدر هم خطا کند و با فطرت و خرد و فرشته درون خود مبارزه کند، نمی ‌‌ تواند وجود خود را از حضور خداوند تهی سازد، فطرت در حقیقت ندای خالق و هستی بخش ماست که درون ما حضور دارد و تا هستیم او با ماست. به همین منظور شیطان ‌ گرایان از مرگ خدا سخن می ‌ گویند تا بتوانند فرشته درون را نابود کنند و البتّه این توهّمی بیش نیست. در این مرحله که به نتیجه نرسند ممکن است پایان دادن به هستی خود را پیش نهاد کنند و گمان کنند با خودکشی می ‌ توان از هستی و هستی ‌ بخش روگرداند و در آغوش شیطان که مرگ و نابودی را به دست او می ‌ دانند، قرار گیرند. ولی با مرگ نیز به خداوند نزدیک ‌ تر می ‌ شوند، در حالی ‌ که قادر متعالی را از خود ناخشنود کرده و برای دریافت عشق بی ‌ کران او آماده نشده ‌ اند. از این رو با قهر و غضب مواجه خواهند شد. خداوند مهربان شیطان ‌ های درون و بیرون را قرار داد تا در مصاف با او نیروهای عظیم خرد و اراده در انسان شکوفا شود و به مراتبی برتر از فرشتگان راه یابد و با حسن اختیار، صلاحیت جانشینی خداوند و فرمافرمایی بر تمام عالم را پیدا کند.    پائولو کوئیلیو می ‌ خواستم درباره زندگی پائولو کوئویلیو و اعتقادات او برایم توضیح دهید. کوئیلیو سال 1947م در شهر ریودوژانیرو در برزیل به دنیا آمد. وی در جوانی به جنبش هیپی ها پیوست و بخش زیادی از جوانی خود را در خدمت به این جنبش گذراند. این جنبش از آمریکا شروع شده بود و به برزیل هم رسید. ماهیت این جنبش، بیشتر پوچ گرایی بود که در کنار آن هنجارشکنی و گرایش های ضدسازش ‌ کارانه در آن به اوج خود رسیده بود. جوانی کوئیلیو پر از ناکامی و تلخ ‌ کامی بود. در همین سال ها کوئیلیو دچار بحران معنوی شد و این بحران او را به سمت استفاده شدید از مواد مخدر سوق داد. آلودگی به مواد مخدر وی را تا مرز مرگ هم پیش برد، به گونه ‌ ای که احساس کرد تا نابودی همیشگی، قدمی بیش باقی نمانده است. وی می گوید: «یادم هست به نیویورک رفته بودم. سال 1974 من در آن ‌ جا یک دوست دختر داشتم. ما با هم در ویلیج زندگی می کردیم و تا می توانستیم کوکائین مصرف می کردیم. یک ‌ سال می شد کوکائین مصرف می کردم برای اوّلین ‌ بار متوجّه اثر مخرّب آن شدم... یادم هست دوست دخترم روی تخت خوابیده بود که با خودم گفتم اگر این طوری با کوکائین ادامه دهم، بدون شک خودم را نابود خواهم کرد. احساس خیلی قوی داشتم که راهی به سوی مرگ در پیش گرفته ‌ ام. خیلی از دوستانم را دیده بودم که اعتیاد آن ها را نابودکرده بود. آن روز احساس کردم که اگر ترک نکنم، عاقبتم مثل آن ها خواهد بود.» [187] تجربه اعتیاد کوئیلیو چنان با زندگی وی پیوند خورده بود که حتّی پرونده ازدواج دوم وی هم با همین موضوع بسته شد. وی می گوید: «وقتی من با آن زنی زندگی می کردم که با من بازداشت شد و شکنجه شد، گاهی اوقات تحت تأثیر انواع مواد می ماندیم. قاطی کرده بودیم. وقتی می رفتیم آمریکا، مواد مخدر را داخل چمدان می گذاشتیم. در حالی که خطر زندانی شدن داشت، برایمان بی ‌ تفاوت بود. نمی ‌‌ دانم اگر آن را ادامه داده بودم، کجا بودم. احتمالاً همان پایانی که رفقای بدبختم تجربه کردند.» [188] کوئیلیو در زندگی زناشویی هم شکست هایی را پشت ‌ سر گذاشته است تا جایی که 3 ازدواج ناموفق را تجربه نموده است؛ ناکامی هایی که وی، خودش را عامل آن ها می داند؛ او می گوید: «اوّلین زن من یوگسلاو بود. او سی ‌ وسه ‌ ساله بود و من بیست ‌ ساله. همسر دوم من همان است که زن بدون نام نامیده می شود. او با من به زندان افتاد. رفتار من با او حاکی از پستی و سستی من بود.سومین زن من نوزده ‌ ساله بود و من بیست ‌ و ‌ نه ساله. هرچند خودم را آن موقع طبیعی می دانستم؛ اما رفتار بسیار بدی با او داشتم و می دانم که خیلی به او صدمه زدم. این طوری بودم. همه آن ها از من پخته ‌ تر بودند.» [189] کوئیلیو در خاطراتش از بستری شدن در بیمارستان بیماران روانی نیز می گوید: «بار اول پدر و مادرم مرا در یک بیمارستان روانی بستری کردند مثل یک دیوانه. از نظر سیاسی با مردم درگیر می شدم. در مدرسه وضعم روز به روز وخیم ‌ تر می شد و مادرم فکر می کرد که من مشکلات جنسی دارم. همه این ها باعث شد که مرا بستری کنند. داروهای زیادی به من می دادند و شوک الکتریکی هم می دادند. تقریباً دو ماه در طبقه نهم ماندم بی ‌ آن ‌ که خورشید را ببینم.» [190] کوئیلیو دلیل سماجت والدینش را این ‌ گونه می شمارد: «آن وقت با تمام وجود به مواد مخدر و سکس رو آورده بودم. مادرم فکر می کرد که من مشکل جنسی دارم و خودم هم فکر می کردم که شاید انحراف جنسی داشته باشم. چون من فعالیت تأتری داشتم و در آن محیط افراد هم ‌ جنس ‌ باز زیاد بودند.» [191] کوئیلیو نجات خودش را مدیون تلاش های یک روان پزشک می داند؛ ‌ او می گوید: «این مرد مرا نجات داد. چون من واقعاً به مرز جنون رسیده بودم و بدترین چیز این بود که تسلیم آن شده بودم. من پانزده یا بیست بار به او مراجعه کردم تا این ‌ که به من گفت: تو باید تنهایی راهت را ادامه دهی. تو عملاً بهبود یافته ‌ ای. تو کمی دیوانه هستی، اما همه ما این ‌ طور هستیم.» [192] کوئیلیو همین ‌ طور از جادو و جادوگری تجربیاتی دارد و دنیای معنوی را عالم جادو می داند و این تجربه را برای درک عالم معنا ضروری می ‌ داند. از همین جهت است که پدر شیطان ‌ پرستی مدرن یعنی «الیستر کرولی»، کوئیلیو را مسحور خود کرده و او از «کرولی» به ‌ عنوان انسانی فوق ‌ العاده یاد می کند. کرولی کسی بود که جادوگری را به ‌ طور گسترده ‌ ای ترویج نمود و انجمنی در این باب تأسیس کرد که کوئیلیو چندی در این انجمن فعالیت کرد. او می گوید: «الیستر کرولی نفوذ زیادی بر گروه زیادی از جوانان داشته است. من با همسرم به دیدار او رفتیم و او ما را مجذوب کرده بود.» [193] کوئیلیو شخصیت و ایده کرولی را چنین توصیف می کند: «شخصیتی بسیار شگفت ‌ انگیز در تاریخ جادو... من وارد انجمن سرّی او شدم که نامش را فاش نخواهم کرد...». کوئیلیو مدعی است در سال 1986 در کشور آلمان با مرد فراواقعی آشنا شد. مرد عجیب چندین ‌ بار در مکان های مختلف بر او ظاهر گشت و از او خواست مجدداً به آیین کاتولیک ایمان بیاورد. او از کوئیلیو خواست تا جاده ‌ ای که به سوی سانتیاگو ختم می ‌ شود را بپیمای. این جاده که میان اسپانیا و فرانسه کشیده شده یک جاده خاص مذهبی است که زائران مسیحی این مسافت را طی می ‌ کنند. در سال ۱۹۸۷ یک ‌ سال پس از انجام این عمل دینی، کوئیلیو اوّلین اثر خود «زائر کوم پوستل» و در سال ۱۹۸۸ رمان «کیمیاگر» را نوشت. کتاب ‌ های پائولو کوئیلیو کوئیلیو کتاب ‌ های زیادی نوشته که مشهورترین آنها کیمیاگر است. او در قالب داستان ‌ های تخیلی، با بیانی رمزآلود مفاهیم و ایده ‌ هایی را مطرح و تبلیغ می ‌ کند. در بسیاری از آثارش تجربه ‌ های روان ‌ درمانی خودش را روایت می ‌ کند و در موارد زیادی از اسطوره ‌ ها و آموزه ‌ های ملل و مذاهب مختلف، استفاده و اقتباس می ‌ کند. کوئیلیو گاهی به اقتباس ‌ های خود از سایر کتاب ‌ ها و مکتب ‌ ها اشاره می ‌ کند، البتّه گاهی هم این اقتباس را پنهان می ‌ کند. به ‌ عنوان مثال مایه اصلی کتاب کیمیاگر از مثنوی مولوی گرفته شده است؛ در حالی ‌ که کوئیلیو سعی دارد که خود را به ‌ عنوان مبتکر و خالق این داستان معرفی کند. شروع این داستان را می ‌ توانید از دفتر ششم مثنوی مولوی بیت 4219 پیگیرید. خواب دید او هاتفی گفت او شنید که غنای تو به مصر آید پدید در فلان موضع یکی گنجی است زفت در پی آن بایدت تا مصر رفت هرچند کوئیلیو پاره ‌ ای از عناصر داستان را تغییر داده و عناصر جدیدی همانند افسانه شخصی و روح کیهانی را وارد نموده است اما باید با تأسف گفت که آن ‌ چه کیمیاگر را از محتوا انداخته و اساس آن را سست و تهی نموده است، همین ابتکار نابجاست. کاش وی تقلید خود از مولوی را کامل می نمود و همچون شاگردی هوشیار، جهان ‌ بینی مولوی را در این سیر معنوی لحاظ می ‌ کرد و غایتی منطقی و همگانی و کیمیایی حقیقی را معرفی می ‌ کرد، نه هدفی افسانه محور آن هم از نوع شخصی و فردی. کاش تصویری صحیح از ذات خداوند ارائه می ‌ کرد و با ایده روح کیهانی نوشته خود را آلوده نمی ‌ ساخت. ای کاش مراد مولوی از گنج در رؤیا؛ که همان گنج معنوی درون انسان و سرمایه های روحی و ظرفیت های الهی وجود انسان است، در کتاب کیمیاگر به طلا و نقره و جواهر تبدیل نمی ‌ شد!! افسانه شخصی کوئیلیو معتقد است هر فردی دارای یک افسانه شخصی است و آن همان رویاها و آرزوهای دوره کودکی و نوجوانی است و هر کس بخواهد در روزمرگی ‌ های زندگی غرق نشود و به افسردگی دچار نشود باید در پی رسیدن به این آرزوها باشد. از نظر او در این راه پایبندی به هنجارها و اصول اخلاقی و اجتماعی هیچ لزومی ندارد. «افسانه شخصی» کلیدی ‌ ترین پیام آثار کوئیلیوست. در راه رسیدن به افسانه شخصی، الهام ‌ هایی از سوی فرشتگان و شیطان انجام میشود که او معتقد است باید به همه این نداهای درونی گوش سپرد؛ زیرا مهم این است که عمل به این نداها، شور و هیجان را به زندگی ما بازمی ‌ گرداند و احیاناً خطایی از ما سرزد باید بخشش از خدا طلب کرده و آن خطا را به فراموشی بسپاریم! او خوانندگان کتاب ‌ هایش را تحریک می ‌ کند که بدون هیچ احساس شرمی، رؤیاهای کودکانه ‌ شان را بپذیرند و به ‌ دنبال آن بروند. ناگفته نماند توصیه ‌ های کوئیلیو باعث می ‌ شود که انسان در آرزوهای کودکانه باقی بماند و هیچگاه به رؤیای بهشت موعود و زندگی گوارا و پایدار در آن ‌ که می ‌ تواند بسیار سرورانگیز و توان ‌ بخش باشد نیندیشد. افسانه شخصی نه یک هدف بزرگ و آرمان متعالی است؛ بلکه هر چیزی که بتواند انرژی انسان و سرمایه عمر انسانی را ببلعد و انسان را به خودش سرگرم کند، از نگاه کوئیلیو همان افسانه شخصی است. وی می گوید: «من تا زنده هستم به افرادی که افسانه شخصی ‌ شان را دنبال کنند کمک مالی خواهم کرد. ممکن است این رویا خرید یک گیتار باشد یا یک کلکسیون کتاب و یا یک سفر زیارتی.» [194] اساسی ‌ ترین سؤال که معنویت کوئیلیو را به سستی می ‌ کشاند این است که آیا واقعاً پرداختن به آرزوها و امیال، انسان را به خدا سوق می ‌ دهد؟ آنچه دهشتناک می ‌ نماید و عرفان ترویجی کوئیلیو را به یک سراب تبدیل می ‌ کند و پایه ‌ های آن را بسان خانه عنکبوت سست و بی ‌ اساس می ‌ سازد «پیوند زدن رضایت حق به امیال و هواها و رؤیاهای زمان کودکی» است. خبرنگار روزنامه همشهری در مسافرت کوئیلیو به ایران، از وی می ‌ پرسد: مهم ‌ ترین آرزوها معمولاً در سه بخش است؛ ثروت، قدرت، شهرت. آیا رسیدن به اینها واقعاً انسان را میتواند به خدا برساند؟ کوئیلیو: «من در این باره قضاوت نمی ‌ کنم.» روشن است اگر محور «افسانه شخصی» خواسته ‌ ها و آرزوهای درونی افراد باشد، قبل از آن ‌ که انسان را به ‌ سمت تحصیل فضایل اخلاقی ترغیب کند، آدمی را به ‌ سوی «شهوت، شهرت، قدرت، پول» می کشاند. در نتیجه ایده «افسانه شخصی» هیچ ‌ وقت به اهداف متعالی راهبری نخواهد کرد، بلکه گرایش های معنوی وجود انسان چند صباحی در توهّم فرو می ماند و روح سرگردان آدمی گرفتار سراب معنویت خواهد شد. قدرت تأثیر رمان ممکن است کسی تصوّر کند که رمان صرفاً یک سرگرمی است که در آن، قوّه خیال ‌ پردازی نویسنده به پرواز در می ‌ آید و لازم نیست نویسنده، تمام مطالب و نتیجه دیالوگ ‌ های رمان را قبول داشته باشد ولی اگر دقیق ‌ تر بنگریم خواهیم دید که یکی از کارکردهای رمان این است که به «تثبیت شنیده ‌ ها» کمک می ‌ کند و زمینه ذهنی «پذیرش فرضیه ‌ ها» را فراهم میکند. یعنی فرضیه ‌ ای که در ابتدا ممکن است صرفاً یک «توهم» به نظر بیاید و حتّی طرحش باعث تمسخر دیگران شود، وقتی با عبارت ‌ پردازی نویسنده چیره ‌ دستی همراه شود، با ذهن خواننده انس گرفته و پذیرش و قبول آن آسان ‌ تر می ‌ شود و کم ‌ کم از حالت «فرضیه» و «ایده» خارج شده و حالت «نظریه» به خود می ‌ گیرد و حتّی اگر نتواند فرضیه را به اثبات برساند، حداقل این است که آن ایده را قابل قبول جلوه می دهد. کوئیلیو به این مطلب این ‌ گونه اذعان میکند: «قصه ‌ ها شادند، سرگرم کننده ‌ اند، نمایشی ‌ اند، اما فراتر از همه معرفت را به شکلی دلپذیر منتقل می ‌ کنند.» جای دیگر رسالت خود را چنین توضیح می ‌ دهد: «کتاب کنار رودخانه پیدرا کتابی است درباره اهمیت ایثار. پیدرا و دوستش اگر چه شخصیت ‌ های خیالی هستند اما می ‌ توانند نمادی باشند از درگیری ‌ هایی که هر یک از ما در جستجوی «نیمه دیگر» تجربه کرده ‌ ایم.» [195] چند نمونه از ایده ‌ ها و فرضیه ‌ هایی که پائولو کوئیلیو در کتاب ‌ هایش درصدد تبیین و اثبات و یا حداقل قابل قبول جلوه دادن آنهاست چنین ‌ اند: خطای خدا و پیامبران! خدای مورد قبول کوئیلیو با خداوند حقیقی که در قرآن با صفات حکمت، قدرت، علم بی ‌ نهایت، رأفت... از او یاد شده بسیار متفاوت است. خدایی که در آثار کوئیلیو آمده است تحریک ‌ پذیر است و بر اثر تحریک شیطان، پیامبرش را عذاب می ‌ کند. به ‌ عنوان نمونه؛ این خدا فقط برای آن ‌ که به شیطان ثابت کند «ایوب پیامبر، انسان خوبی است»، به بدترین صورت پیامبرش را سختی می دهد اما با وجود همه سختی ها، ایّوب همچنان بردبار و سپاسگزار است. با نمایش این صحنه خدا در برابر شیطان افتخار می کند که چنین بنده ای دارد! البته کوئیلیو بعد از این امتحان، نسبت کفر به ایوب پیامبر می دهد و بعد از این «کفرگویی ایّوب» خدا هر ‌ چه را از او گرفته بود به او برمی گرداند!! گویا زندگی یک پیامبر، بازیچه شرط ‌ بندی خدا و شیطان است. [196] در آثار کوئیلیو گاهی خدا شریعت مشخصی ندارد! و به همه چیز راضی می ‌ شود چنانکه از زبان یک اسقف آمده: «ابراهیم بیگانگان را پذیرفت و خدا راضی بود، الیاس بیگانگان را نپذیرفت و خدا راضی بود. داود به کرده ‌ های خود می ‌ بالید و خدا راضی بود. باجگیر جلو محراب از کرده ‌ های خود شرم داشت و خدا راضی بود. از کجا بدانیم چه چیزی قادر متعال را خوشنود میکند؟ کاری را بکن که قلبت فرمان می ‌ دهد و خدا راضی می ‌ شود» [197] !! در آثار کوئیلیو، گاهی خدا و پیامبران خطاکار نشان داده می ‌ شود! کافی است مروری بر کتاب کوه پنجم داشته باشید: «ایلیای پیامبر هر چند در وجود خدای خود شک ندارد اما در حکمتش تردید دارد؛ وی از زبان ایلیای نبی می ‌ گوید: «خدا تا به حال کارهایی کرده که در حکمتش تردید کرده ‌ ام. البته هرگز در وجودش شک نکرده ‌ ام». [198] ایلیای پیامبر با اعتراض به خدای خود می ‌ گوید «خدایا! آیا این بیوه زن بیچاره را هم که با من مهربان بود بدبخت می ‌ کنی؟ ... [199] وی به صدای بلند فریاد می ‌ زند «خدایا چرا مرا انتخاب کردی؟ مگر نمی ‌ بینی که من قادر به انجام آنچه تو می ‌ خواهی نیستم؟» کوئیلیو، مشقّت ‌ ها و سختی ‌ هایی را که امّت یک پیامبر برای استقرار مکتب نبوّت متحمّل می ‌ شوند به «بدبختی» تعبیر می ‌ کند و علاقمند است در جاهای مختلف این تعبیر را تکرار کند. [200] کوئیلیو نقل می ‌ کند که «حضرت سلیمان به خاطر عشق به زنی بیگانه، تاج و تخت سلطنت را از کف نهاده بود و حضرت داود یکی از بهترین دوستانش را به سوی مرگ روانه کرده بود چون عاشق همسر او شده بود» و [راه رسیدن به معشوقه ‌ اش، قتل شوهر آن زن بود]». [201] از همه خواندنی ‌ تر جایی است که پیامبری لیست گناهان خدا را فهرست می ‌ کند و به خدا ثابت می ‌ کند که گناهان خدا در مقابل گناهان پیامبر بزرگ ‌ تر است!! ایلیای پیامبر خطاب به خداوند می ‌ گوید: «خدایا امروز روز آمرزش است و گناهان من نسبت به تو بی ‌ شمارند... با این همه، خدای من! گناهان تو نسبت به من نیز بی ‌ شمار است تو قبل از آن ‌ که لازم شود، با از بین بردن تنها کسی که وی را دوست داشتم موجب رنج من شدی، تو شهری که مرا پذیرا شده بود ویران کردی. سنگدلی تو موجب شد که عشقی را که به تو داشتم فراموش کنم. در تمام این مدت با تو مبارزه کردم و تو شرافت مبارزه مرا به رسمیت نمی ‌‌ شناسی. خدایا! اگر فهرست گناهان من و گناهان تو را با هم بسنجیم به من مدیون خواهی بود. اما چون امروز روز آمرزش است تو مرا خواهی بخشید، من نیز تو را خواهم بخشید تا بتوانیم باز با هم راه برویم». [202] گفتنی است که بعد از این دعای طلبکارانه، فرشته ‌ ای بر ایلیا ظاهر می ‌ شود و کار ایلیا را تأیید و از او تشکر می ‌ کند!! جبرگرایی این موضوع از جمله مفاهیمی است که در کتاب ‌ های کوئیلیو بسیار تکرار شده است. او می گوید: «... سرنوشت هر کس از پیش رقم خورده، فاجعه همیشه رخ می ‌ دهد و هیچ ‌ کدام از تلاش ‌ های ما نمی ‌‌ تواند صف پلیدی را که منتظر ماست تغییر دهد.» [203] کوئیلیو به تکرار مفاهیمی همچون «تقدیر محتوم» و «جبر» پرداخته است و در صدد جا انداختن و تثبیت این مفاهیم در ذهن مخاطب است. تنها در کتاب «شیطان و دوشیزه پریم» در صفحات متعدّدی مانند: 210 - 189 - 188 - 146 - 106 - 92 به این مفهوم پرداخته است. نگاه کوئیلیو به شیطان تصویر کوئیلیو از شیطان و توانایی ‌ های او، بازخوانی همان اعتقادات شیطان ‌ پرستان است. او شیطان را به پیام ‌ آور تاریکی معرفی می ‌ کند و شیطان را موجودی ترسیم می ‌ کند که میتواند به انسان زیان برساند، بی ‌ منطق است و هدف خاصی ندارد. [204] او ادامه تفکّر جبرگرایی را در بحث شیطان هم پی میگیرد و چنین وانمود میکند که نزاع اصلی بین فرشتگان و شیطان است و انسان فقط اسیر میدان جنگ این دو گروه و «قربانی مظلوم» این نزاع تاریخی است. کوئیلیو تصویری غیرواقعی و به دور از منطق از شیطان را به خوانندگان آثارش ارائه می ‌ دهد. وی می ‌ گوید: «شیطان هم یک فرشته است ولی نیرویی آزاد و طغیان ‌ گر است، ترجیح می دهم او را پیام ‌ آور بنامم چون مهمترین راه ارتباط با جهان است... تنها راه رویارویی با پیام ‌ آور پذیرش او به ‌ عنوان یک دوست است... شنیدن توصیه های او در هنگام لزوم، درخواست کمک از او». [205] گفتنی است، طبق معارف اسلامی؛ شیطان به ‌ طور یک جانبه قدرت صدمه رساندن به انسان را ندارد و به ‌ طور همه ‌ جانبه تسلّطی به انسان ندارد بلکه کار او «وعده» و «وسوسه» است. دوم اینکه نزاع اصلی شیطان با انسان است نه فرشتگان. و فرشتگان الهام ‌ گر نیکی ‌ ها و فضایل ‌ اند. اباحی گری از جمله مطالبی که کوئیلیو در پی تثبیت آن است پیش ‌ فرض «هدف وسیله را توجیه می ‌ کند» می باشد. روشن است که وی به گونه ای آشکار اعلام نمی ‌‌ کند؛ بلکه این مرام را از زبان شخصیت ها و قهرمانان داستان نقل می کند و با بیان های مختلف آن را بازگو و تکرار می کند. وی در جایی به خوانندگانش توصیه میکند که مهم رسیدن به شور و علاقه در زندگی است و لازمه ‌ اش پیروی از همه نداهای درونی است، چه شیطانی باشند و چه الهی. [206] کوئیلیو از زبان کشیش وانمود میکند که برای رسیدن به هدف، ارتکاب جنایت مباح است و اصولاً خداوند افرادی را که در طول تاریخ در راه رسیدن به هدف مقدس مرتکب گناهان بزرگ شده ‌ اند بخشیده است. او از زبان کشیش این ‌ طور بیان میکند: «پروردگارا ... ما را با نقصهایمان بپذیر... همان ‌ گونه که صلیبونی را بخشیدی که برای فتح سرزمین مقدس اورشلیم، مسلمانان را کشتند، همان ‌ گونه که اعضای دادگاه تفتیش عقاید را بخشیدی که می ‌ خواستند خلوص کلیسای تو را حفظ کنند. همان ‌ گونه که کسانی را بخشیدی که تو را محاکمه کردند و به صلیب کشیدند. ما را ببخش چون باید فردا قربانی تقدیم کنیم (قتل پیر زن بیگناه) و شهری را نجات دهیم». [207] معنویت رنج ‌ آور و ضداخلاقی یکی از تناقض ‌ هایی که در آثار کوئیلیو دیده می ‌ شود این است که او از سویی دست یافتن به اکسیر اعظم را برای همه مردم دنیا شدنی و دست یافتنی معرفی می ‌ کند. [208] و از سویی تمریناتی دشوار پیشنهاد می ‌ کند! که از عهده هیچ ‌ کس ساخته نیست. تمریناتی که در کتاب «خاطرات یک مغ» پیشنهاد می ‌ شود نظیر شکافتن پوست و گوشت دست با ناخن برای رها شدن از افکار منفی و یا «تمرین دانه» که برای اجرای آن باید خود را جمع ‌ کنی و آرام بنشینی سپس احساس ‌ کنی که رشد میکنی تا آنجا که باید کشیدگی دردآور و غیرقابل تحملی را در ماهیچه ‌ هایت احساس کنی!! علاوه بر اینکه با دستورات ضدّاخلاقی خود انسان را به ورطه بیهویتی و ابتذال می ‌ کشاند. به ‌ عنوان مثال همجنس ‌ بازی را در قالب جملات زیبا، همراه با تأیید و تشویق بیان می ‌ کند! از «انزال جنسی» به حالتی معنوی یاد می ‌ کند که می ‌ تواند با خلسه عرفانی برابری کند!! [209] در کتاب خاطرات یک مغ، شخصیت اول داستان به آمریکا می ‌ رود تا از گروهی از زنان همجنس ‌ باز یاد بگیرد چگونه فرشتگان را ببیند و یا در کتاب ورونیکا چنان به تمجید از خودکشی یک دختر می ‌ پردازد که گویا کاری بزرگ و تاریخی صورت گرفته است. «ماریا (بعد از خوردن قرص خودکشی) دیگر افتخار ملّتش برایش مهم نبود، هنگام آن بود که به خودش افتخار کند، هنگام آن بود که باور کند قدرت انجام کار را داشته و سرانجام شهامتش را باز یافته، چه لذّتی!» [210] کوئیلیو مذهب را تنها «نیایش جمعی» بشر میداند نه بیشتر. [211] به عبارتی دیگر از نگاه او؛ مذهب یک سرگرمی معنوی است نه راه واقعی برای سعادت بشر! در نتیجه همان ‌ طور که سرگرمی هنری و ادبی نیاز روح است مذهب هم به ‌ عنوان یک سرگرمی معنوی برای روحیه جمعی بشر نیاز است. [212] کوئیلیو مذهب را به ‌ گونه ‌ ای می ‌ بیند که گاهی روسپی و فاحشه هم می ‌ تواند فردی با ایمان باشد و در ارتباط جنسی به «رویت نور» برسد!! چنان ‌ که در مورد ماریا می گوید: «ماریا تسلیم شده بود و احساس میکرد که بیشتر از آن مقاومت فایدهای ندارد. گفت من نور دیدم». [213] جمع ‌ بندی با اینکه نقد درست باید ناظر به سخن و اثر شخص باشد امّا در مورد پائولو کوئیلیو چشم ‌ پوشی از زندگی ‌ نامه و شخصیتش به معنای حذف صفحاتی از آثارش بوده و نقد ناتمام خواهد شد. او خودش را با آثارش می آمیزد و آنها را بخشی از روح و زندگی خود می داند، نام خود را بر قهرمان داستان نهاده، همسر خود را در جریان رمان ها به بازی گرفته و نقش او را بیان می نماید. رمان های «خاطرات یک مغ»، «والکری ها»، ‌ «ورونیکا تصمیم می گیرد بمیرد» و «زهیر» جریان زندگی او را نمایش می دهد. خود کوئیلیو بر این جریان تأکید کرده و آثارش را در رابطه با شخصیت خودش به خوانندگان عرضه می کند. [214] کوئیلیو می گوید: «در حقیقت من همه شخصیت های رمان هایم هستم. در کیماگر من چوپان هستم، در کتاب های دیگر من همیشه شخصیت مرکزی هستم. بیش ‌ تر کتاب هایم هرچند روایت های ادبی هستند اما تخیلی صِرف نیستند. ماجراهای حقیقی هستند که من آن ها را زیسته ‌ ام، حتّی «ورونیکا تصمیم می گیرد بمیرد» تجربه روایت شده ‌ ای از ماجرای وحشتناک بستری شدنم در بیمارستان روانی است.» [215] بنابراین بدون در نظر گرفتن تجربه های روان ‌ پریشی و بستری شدن او در تیمارستان و یا شکست روابط زناشویی و اعتیادش نمی ‌ توان به فهم درست و دقیقی از آثار و اندیشه هایش رسید. او بحران های روانی و شخصی شدیدی را پشت ‌ سر گذاشته و با کمک روان ‌ پزشک ها تا حدودی خود را بهبود بخشیده است. آثار و اندیشه های او برای کسی که از فشار روانی و بحران بی ‌ معنایی رنج می برد و در آستانه فروپاشی روانی یا خودکشی است، می تواند راه ‌ گشا و الهام ‌ بخش باشد و تجربه ای برای تحمل ‌ پذیری بحران ها باشد. البتّه معنویت مطرح شده از سوی کوئیلیو؛ شکافی که میان خرد و ایمان ایجاد می ‌ کند و عمل به سخنان او، بحران ‌ هایی رفتاری، معرفتی و روانی ایجاد می ‌ کند. کوئیلیو آمیزه ای از نمادهای ادیان اسلام، مسیحیّت، یهودیّت و سنّت های معنوی بودیسم، سرخ ‌ پوستی و جادوگری را با نمادهایی از جاهای مختلف جهان گردآورده و با ایجاد نوعی همدلی و همانندسازی در میان مردم جهان نفوذ پیدا کرده است چنان ‌ که در کتاب «کیمیاگر جوان»، سلوک معنوی خود را از «کلیسا» آغاز میکند و به «اهرام ثلاثه» در «مصر» هجرت می ‌ کند و در بین راه با دختری به نام «فاطمه» دوست میشود و البته در نهایت هدف (گنج) خود را در همان «کلیسا» مییابد. از آسیا [216] ، اروپا، [217] آمریکا [218] و آفریقا [219] به ‌ عنوان نقاطی که رویدادهای مهم رمان هایش در آن جا پیش آمده استفاده کرده و بدین ‌ ترتیب به مخاطب های مختلف نزدیک شده است. اما بیش از همه از آموزه ‌ های عرفان یهودی (قبالا) استفاده می ‌ کند. نگرش خطاکار و شرارت ‌ آمیز به خداوند، سنت ماه با استاد مؤنّث و سنّت خورشید با استاد مذکّر، استفاده گسترده از نمادها، تکیه بر سحر و جادو، ربط دادن ارتباط آزاد جنسی به معنویت و... همه در تعالیم قبالا و جود دارد و از آن برگرفته شده است. وی ضمن این ‌ که شیرازه خلقت را آمیخته با بی ‌ عدالتی و شرارت و تلخکامی ها می بیند، تلاش می کند در لوای پیشنهاد مفاهیمی نو، خوش ‌ بینی از دست ‌ رفته انسان مدرن را احیاء کند و مخاطبین خود را به تحمّل همین نظام فراخواند و به پویایی زندگی آن ها کمک کند. قهرمانان و شخصیت ‌ های اصلی داستان ‌ های کوئیلیو، افرادی بحران دیده و سرگرداناند که برای خروجاز بحران، گلوگاه ‌ های زیادی را پشت سر میگذارندو در نهایت به «دل سپردن به امیال درون و راضی بودن به خواهش ‌ های نفسانی» سرگرم میشوند و عمر خود را بدون آن ‌ که به عاقبت آن بیندیشند و غایت هستی را مورد کنکاش قرار دهند به همین روال میگذرانند و «گذران زندگی به دور از استرس» را به ‌ عنوان مطلوب ذاتی برمی ‌ گزینند. نقش ورونیکا در «ورونیکا تصمیم می ‌ گیرد بمیرد»، پریم در کتاب «شیطان و دوشیزه پریم»، آتنا در کتاب «ساحره پرتوبلو»، ماریا در «یازده دقیقه» و حتّی ایلیای پیامبر در کتاب کوه پنجم - که به گفته کوئیلیو درصدد القای مقاومت یک پیامبر در برابر خدای خود است - و نقش خود کوئیلیو در کتاب «والکیری ها» همگی شخصیت اصلی داستان در فضای بلاتکلیفی ظهور می ‌ کند و در فضای تردید و شک اوج می ‌ گیرد، در نهایت با «تغییر نگاه» به آن ‌ چه در اطراف میگذرد پایان می ‌ پذیرد. کتاب های «راهنمای خون آشامی» و «بایگانی دوزخ» در افقی تیرهتر همین فضا را به تصویر می ‌ کشند. [220]  با تأسف فراوان باید گفت مفاهیم جدیدی که کوئیلیو پیشنهاد می دهد برنامه ‌ ای متعالی و معنویتی حقیقی و واقع ‌ بینانه برای رشد و تعالی نیست؛ بلکه تنها طرحی برای زدودن یأس و نومیدی از انسان معاصر است. کوئیلیو نسخه ‌ ای که عرضه نموده است برای بیرون کشیدن انسانها از فشارهای روانی و شکننده تمدّن غربی است نه راهی برای تعالی و تکامل معنوی. وی در آثار خود تنها درصدد القای خوش ‌ بینی است. معنویت وی توصیه ‌ ای است به پذیرش وضع موجود و امیدواری به آینده اگرچه سازش ‌ کاری به انحطاط اخلاقی بیانجامد. به عبارت دقیق ‌ تر ایده ‌ های معنوی کوئیلیو طرحی است برای خروج غرب از بحران معنویت؛ تا شاید بتواند صدای شکنندگی استخوان ‌ های نظام تمدنی غرب را چند روزی به عقب بیندازد.   اکنکار و خدا  می ‌ خواستم درباره «اکنکار» و اعتقاد آنان درباره خدا اطلاع پیدا کنم؟  اکنکار [221] از فرقه ‌ های نوپدیدی است که توسّط پال توئیچل [222] در سال 1965 بنیان ‌ گذاری شد. بسیاری از تعالیم اکنکار برگرفته از آموزه ‌ های رادهاسوامی هندی است. متن ‌ مـقـدّس ‌ عرفان اکنکار، ‌ شریعت ‌ کی ‌‌‌ ـ ‌ ‌ ســوگماد [223] نام دارد. امّا مروّج اصلی تعالیم اکنکار، ‌ آثار پال ‌ توئیچل ‌ است. در کتاب ‌ هایی همچون: «اکنکار کلید جهان ‌ های ‌ اسرار» ‌ ، «سرزمین ‌ های دور» و «دفترچه معنوی»، «اک-ویدیا دانش باستانی پیامبری»، «دندان ببر» و آثاری ‌ از هارولد کلمپ ‌ نظیر «هنر رؤیابینی ‌ معنوی»، «نسیم تحوّل»، «از استاد بپرسید». ‌ این فرقه در ایران نیز طرفدارانی دارد. اکنکار مدّعی است که نزدیک ‌ ترین مسیر به سوی خداوند است و مدّعی است که ماهانتا [224] (استاد زنده اکنکار) توسّط سوگماد [225] (خداوند) انتخاب می ‌ شود و هر استاد زنده اک، جانشین خود را تربیت می ‌ کند. پال توئیچل فعالیت خود را با روزنامه ‌ نگاری ‌ شروع ‌ کرد و با نام ‌ های ‌ مختلف ‌ برای ‌ نشریات ‌ دوره ‌ ای ‌ گوناگون قلم ‌ می ‌ زد. در همین ‌ زمان ‌ بود که ‌ به ‌ توضیح ‌ و تبیین ‌ گروه ‌ های ‌ گوناگون ‌ دینی ‌ پرداخت. وی ‌ از طریق ‌ نوشته ‌ هایش ‌ در نشریات ‌ دوره ‌ ای ‌ و نامه ‌ هایش ‌ به ‌ همسر دومش ‌ ، گیل ‌ آتکینسون [226] ‌ به ‌ معرّفی ‌ اکنکار پرداخت ‌ و خود را به ‌ عنوان ‌ نهصد و یکمین ‌ استاد اک ‌ معرفی ‌ کرد. او مدّعی ‌ شـد که ‌ تـعـالیمی ‌ از اساتید وایراگی ‌ اک [227] ‌ دریافت ‌ کرده ‌ که ‌ از جمله ‌ آن ‌ ها یک ‌ راهب ‌ تبتی ‌ به ‌ نام ‌ ربازار تارز [228] بود. اکنکار به ‌ طور رسمی ‌ در 22 اکتبر 1965 در سان ‌ دیاگو کالیفرنیا به ‌ صورت ‌ یک ‌ سازمان ‌ غیرانتفاعی ‌ تأسیس ‌ شد. در سال ‌ 1971 پال ‌ توئیچل ‌ درگذشت ‌ . داروین ‌ گــراس [229] ‌ بــه ‌ عنوان ‌ نهصد و هفتاد و دومین ‌ استاد اک ‌ جانشین ‌ او شد. داروین گراس ‌ باعث ‌ نزاع ‌ های ‌ زیادی ‌ درباره ‌ اکنکار شد؛ چرا که ‌ بسیاری ‌ از طرفداران ‌ این ‌ آیین، ‌ وی ‌ را - ‌ با اینکه ‌ از سوی ‌ هیئتی ‌ از اعضای ‌ اکنکار، از جمله ‌ همسر پال ‌ توئیچل ‌ به ‌ این ‌ سمت ‌ انتخاب ‌ شده ‌ بـود ‌‌ ، شایسته ‌ جـانـشینی ‌ استاد پیشین ‌ نمی ‌‌ دانستند. سرانجام ‌ گراس ‌ تمامی ‌ اختیارات ‌ و مسئولیت ‌ هایش ‌ را که ‌ به ‌ استاد زنده ‌ اک ‌ مربوط ‌ می ‌ شد، از دست ‌ داد و هارولد کلمپ ‌ به ‌ عنوان ‌ نهصد و هفتاد و سومین ‌ استاد زنده ‌ اک ‌ جانشین ‌ وی ‌ شد. همچنین ‌ دعاوی ‌ حقوقی ‌ چندی ‌ میان ‌ گراس ‌ و اکنکار مبنی ‌ بر استفاده ‌ گراس ‌ از واژه ‌ هایی ‌ که ‌ حق ‌ تألیف ‌ آن ‌ با اکنکار بوده ‌ است ‌ ، مطرح ‌ شد. الهیات در اکنکار اکنکار برخلاف برخی از مکاتب بزرگ معنوی - دینی معتقد است که در این عالم دوازده طبقه و در هر طبقه خدایی وجود دارد. خدای هر طبقه حاکم و فرمانروای آن جهان است. طبقه اوّل که جهان فیزیکی است همین جهانی است که ما در آن زندگی می ‌ کنیم و پست ‌‌ ترین طبقه است و خدای حاکم بر آن نازل ‌ ترین و ضعیف ‌ ترین خداست. در طبقه دوازدهم بهترین جهان و خدای آن نیز کامل و قدرت محض و حیات و علم او تام است. خدای طبقه اوّل کل لیرانجان [230] ، صاحب قطب منفی عالم هستی است و خدای طبقه دوازدهم، سوگماد صاحب قطب مثبت عالم هستی است. کل لیرانجان حکمران جهان فیزیکی، موجودی که قدرت منفی در دست دارد. موجود مقتدر جهان فیزیکی مظهر تجلّی منفی خدا، قدرتی که به جریان می ‌ افتد تا جهان ‌ های مادون را نگهداری نماید. جهانی که ارتعاشاتش حالات خشن مادّه را نشان می ‌ دهد. [231] پال توئیچل زمانی که می ‌ خواهند جایگاه خداوند یکتای ادیان بزرگ را در تقسیم ‌ بندی مشخّص کنند چنین می ‌ گویند: قوانین قدرت منفی – کل لیرانجان- را به ‌ عنوان قانون طبیعت می ‌ شناسیم. همان ‌ طور که بر ما روشن است او تدوین ‌ کننده قوانین طبیعی است، به این علّت که او آفریننده و پروردگار جهان ‌ های فیزیکی است؛ او پروردگار انجیل، یهوه عبری ‌ ها و مسیحیان و الله محمّدی ‌ ها است؛ او براهما ودانتیست و عملاً خداوند همه ادیان و مذاهب است. [232] پال توئیچل اذعان می ‌ دارند که هر وقت، کسی تصوّر کند که با خدا تماس پیدا کرده و خدا درخواستی را که جنبه مادّی داشته، اجابت نموده است. باید این را بداند که این تماس با کلّ لیرانجان خدای منفی و خالق جهان ‌ های پایین ‌ دستی است که در برخی موارد می ‌ تواند درخواست آدمیان را اجابت کند. [233] او هنگامی که خداوند مسلمانان را - یعنی همان که او را کل لیرانجان نامیده است- تعریف می ‌ کند، مجبور به یک عقب ‌ نشینی استراتژیک می ‌ شود و با احتیاطی وافر این ‌ چنین می ‌ گوید: الله، نام خدای مهربان مسلمانان است. آگاهی برتری که مسلمین تحت این عنوان می ‌ شناسند. وسیله ‌ ای برای رسیدن به خداوندگار سوگماد است. [234] پال توئیچل معتقد است خدای مسلمانان تنها وسیله ‌ ای است برای رسیدن به سوگماد، بلکه هدف اصلی همان سوگماد است نه چیز دیگر. در مکتب اکنکار عقیده بر آن است که هرگاه خداوند تمام ادیان ابراهیمی - از جمله اسلام- درخواست بنده ‌ ای را اجابت می ‌ کند متمسّک به شگردی شده تا فرد درخواست کننده - در مقابل هرآنچه کسب کرده- بهایی بپردازد. [235] پال توئیچل به واسطه این ادّعای بدون دلیل، خدای ادیان بزرگ را محدودترین و بی ‌ اختیارترین خدا معرفی می ‌ کند و در مقابل خدای برتر را، خدای اکنکار – ‌ سوگماد- لقب می ‌ دهد. بدون بیان هیچ دلیل مستدل! سوگماد پال توئیچل سوگماد را این ‌ چنین معرفی می ‌ کند: «بی ‌ شکل، همه جا حاضر و ناظر، اقیانوس عشق و رحمت، تمام زندگی از او جریان می ‌ یابد. تمام راستی ‌ ها، حقایق، اندیشه ‌ ها، عشق قدرت و تمام خدایان نواحی عالم مظهر او هستند. او به هر شکلی که در مراحل مختلف خلقت ایجاب کند درمی ‌ آید. ولی هیچ ‌ یک از این اشکال تمامیّت او را نشان نمی ‌‌ دهند. زیرا که او همچنان بی ‌ شکل و غیرمشخص، در همه عالم گسترده است. جوهر هستی حیات اوست. لذا هیچ نامی نمی ‌‌ توان بر او نهاد مگر نام شاعرانه و عارفانه خدا. او درونی دارد به نام (میزگونا) که فاقد چند و چون است و درباره ‌ اش نمی ‌‌ توان چیزی گفت و به هر چیزی اندیشید و تجلّی بیرونی به نام (ساگونا) که نمی ‌‌ توان حقیقت جاویدان را بر او نهاد. [236] او در جایی دیگر هنگامی که درباره هدف اکنکار صحبت می ‌ کند، می ‌ گوید: هدف اصلی ما قادر ساختن روح است به ترک کالبد، و سفر به دنیاهای معنوی و عاقبت رسیدن به هدف غائی «انامی لوک» که نامی است برای سرزمین بدون نام یا بهشت حقیقی جایی که خدا (سوگماد) در آن به سر می ‌ برد. [237] پال توئیچل می ‌ گوید: سوگماد تمام آفرینش را برپا کرد و قدرت خویش را با یکایک مخلوقاتش تقسیم کرد و با این عمل بخش قابل ملاحظه ‌ ای از قدرت ‌ های خدایی خویش را از دست داد. امّا هرگاه اراده کند می ‌ تواند آن را از وجود هر توزایی (روح) بیرون بکشد و به خود بازگرداند . اگر گفته مرا به دقّت تعقیب کنی درخواهی یافت. سوگماد بدون مخلوق خود یعنی توزا نمی ‌ تواند باشد و توزا نیز بدون سوگماد از هستی برخوردار نیست. [238] پال توئیچل از یک سو گفته است؛ سوگماد، «نامعین و نامحدود» است. حال آنکه در عبارت فوق می ‌ گوید: سوگماد هنگامی از قدرت خود به ارواح می ‌ دهد از قدرتش کاسته شده و ضعیف می ‌ گردد. این گفته کاملاً در تناقض با نامحدود بودن است. توئیچل می ‌ گویند: سوگماد بدون مخلوق خود یعنی روح نمی ‌ تواند باشد و به حیات خود ادامه دهد!!! این چه رب الاربابی است که زندگی خود را منوط به روح می ‌ داند طوری که اگر روح نابود شود او نیز به ناچار باید نابود شود؟!   اکنکار و ادیان الهی  دیدگاه اکنکار درباره ادیان بزرگ الهی چگونه است؟   در عرفان اکنکار ادّعا می ‌ شود که افرادی همچون زرتشت، مسیح، پولس، لائی تسی، کوپال داس، سقراط، مولانا جلال ‌ الدین رومی، حافظ، نانک (مؤسّس دین سیک)، فیثاغورث و بسیاری دیگر، همه از پیروان مکتب اکنکار بوده ‌ اند. حال آنکه خواننده به چه دلیل باید باور کند که چنین افراد بزرگی از نقاط گوناگون جهان، همه پیرو یا استاد اکنکار بوده ‌ اند؟ در این مکتب، واژه «اکنکار» چنین تعریف شده: راه طبیعی بازگشت نزد خداوند، دانش باستانی سفر روح، علم دقیقی که خالص ‌ ترین تعالیم را دربرمی ‌ گیرد. اکنکار قائم به ذات است. و عقل از سادگی آن مبهوت می ‌ گردد. [239] در عرفان اکنکار به صراحت آمده است که اکنکار، به ‌ وجود آورنده و دربرگیرنده تمامی افکار جهان ‌ های پایین است، هنر، نویسندگی، موسیقی و مجسمه ‌ سازی تنها گسترشی از آرمان ‌ های بالاتر اکنکار هستند! و ادیان اصلی جهان از اکنکار سرچشمه گرفته ‌ اند. این چرخ دوازده پره دارد که عبارتند از: آنیمیسم، هندوئیسم، اسلام، مسیحیت، یهود، شینتوئیسم، بودیسم، تائوئیسم، جانیسم، دین زرتشت، مکاتب اسرار و صوفیگری. هر یک از این پرّه ‌ ها معرّف یکی از ادیان امروزی جهان است. به همین دلیل سوگماد تعالی به دوازده پرّه تقسیم شده است. اغلب بنا به تربیت فردی در این جهان، ما باید مسیر به سمت بهشت را به شیوه ‌ ای و در طریقی که برای ما مناسب ‌ ترین است، طی کنیم. اما در انتها، تنها سیر «اک» وجود دارد. [240] پال توئیچل معتقد است؛ هر یک از ادیان اصولی یک مؤسّس داشته ‌ اند که در قالب یک کالبد فیزیکی به این جهان آمد. و از این جهان رفته ‌ اند. شاید لازم به اشاره است، همان ‌ گونه که در مسیحیت، عیسی را «نور جهان» خوانده ‌ اند، در شرق بودا را «نور آسیا» خطاب کرده ‌ اند. پیروان هر دینی به پیشوای خود لقبی کمابیش با همین محتوی داده ‌ اند. اما ماهانتا، استاد حق در قید حیات، به لقبی «نور کیهان» ملقّب است! [241] پال توئیچل می ‌ گوید: اکثریت ایدئولوژی ‌ هایی که در زمینه دینی و فلسفی مطرح شده ‌ اند. همه شاخ و برگ خودشان را چیده و به راه باریکی رسیده ‌ اند. من می ‌ توانم یک مسیحی، مسلمان و یا هر چیز دیگری باشم. امّا بعد از آن دیگر خود را محدود کرده ‌ ام. اگر مردم از من بپرسند چه دینی دارم، و بگویم «خوب، من یهودی هستم» بلافاصله ذهن آنها مرا در رده ‌ ی خاصی قرار می ‌ دهد. و من جزو یکی از کسانی خواهم شد که در یکی از پرّه ‌ هایی واقع شده که اک در مرکز آن است. بنابراین آنچه در اینجا مرا به فکر می ‌ اندازد و خودم را از بابت آن مقصر هم می ‌ دانم این است که ما حتّی نمی ‌‌ توانیم بگوییم اک، یک طریق است. چرا که خود زندگی است. [242] به راستی به پشتوانه چه دلیلی می ‌ توان انواع ادیان، مذاهب و مسالک عرفانی که در سرتاسر جهان با توجه به گوناگونی فرهنگ و جغرافیا، و انواع کتب مقدّسه و با توجّه به تمام تفاوت ‌ های ظاهری و محتوایی، زیرمجموعه و تفسیری بر مسلک عرفانی اکنکار دانست؟! سفر روح در این مکتب مهم ‌ ترین و شاید تنها ‌ ترین روش برای حل مشکلات زندگی، فراگیری و تمرین عملی «سفر روح» گفته شده است. در این عرفان می ‌ خوانیم: تمامی نوع بشر به دو گروه تقسیم می ‌ شوند: مانوموخ ‌ ها [243] و گوروموخ ‌ ها [244] . «مانوموخ» یعنی کسی که از اوامر ذهنش پیروی می ‌ کند و گوروموخ به معنای شخصی است که از ماهانتا، استاد حق در قید حیات (رهبر فعلی مکتب اکنکار) تبعیت می ‌ کند. «مانوموخ ‌ ها» تابع ذهن و خواسته ‌ های ذهنی خود هستند امّا گوروموخ ‌ ها همواره روی به استاد حق دارند و انسانی آزاده هستند... استاد حق راه را به آنها نشان می ‌ دهد و برای رسیدن به این آزادی «سفر روح» گریزناپذیر است. [245] پال توئیچل می ‌ گوید: مقصود اصلی از سفر روح یافتن اقلیم بهشتی خداست. سفر روح کلید اصلی برای گشودن اسرار جهان معنوی است و راهی است برای رسیدن به جایی که خدا سرچشمه خود را در مرکز تمامی هستی ‌ ها تأسیس کرده است! جدای از این حقیقت، ما مقصودی دیگر برای اکنکار در جهانی که در آن زندگی می ‌ کنیم می ‌ یابیم و آن حل مسائل زندگی ‌ مان از طریق سفر روح است. [246] یکی از علل آشفتگی امروزی و رنجش انسان در طی سالیان، نادیده گرفتن مطالعه روش ‌ های جدایی روح از بدن زیرا تنها راه رسیدن و دستیابی به علم لایتناهی، رها ساختن روح است از زندان تن قبل از مرگ است. اکنکار معتقد است؛ هنگامی که با تجربه شخصی درمی ‌ یابیم که فراسوی کالبد مادّی دارای حیات، هستیم از وحشت مرگ رها می ‌ شویم و نگرانی کمتری را به خود راه می ‌ دهیم. پال توئیچل می ‌ گوید: وقتی طیّ تجربیات درک کنیم که خود جزئی از خدایی هستیم که به ما عشق می ‌ ورزد، عشق بیشتری را در زندگی خود جاری و نگرانی یا بیگانگی را کمتر احساس می ‌ کنیم. وقتی به تجربه در می ‌ یابیم که هدفی معنوی در پس زندگی وجود دارد احساس توانایی می ‌ کنیم. [247] هنگامی که شخصی قادر به انجام سفر روح در هر حدّی باشد، می ‌ تواند از بالا به مشکلات دنیایی ‌ اش نگاه کند و کنترل آن مشکلات را به دست گیرد. این بدان معنی است که به جای آنکه مسائل را از سطح افقی ببینیم باید از بالا به آنها نگاه کنیم. از چنین موقعیتی همچنین می ‌ توان دریافت که چگونه می ‌ توان موقعیت مالی را تنظیم کرد و نیز از پس سایر مسائل پراهمیّت در این دنیا برآمد. [248] اکنکار معتقد است تنها راه دستیابی به هدف معنوی، انجام سفر روح است. پال توئیچل ادعا می ‌ کند که انسان به وسیله سفر روح می ‌ تواند مراتب هستی را بپیماید، وارد عوالم دیگر شده و سرانجام وارد بهشت شود. به عبارت دیگر او معتقد است که اگر انسانی سفر روح را بیاموزد می ‌ تواند وارد بهشت شود. حال آنکه بهشت بنا بر آیات و روایات و بزرگان دینی، علاوه بر ایمان و خودسازی روحی، به واسطه انجام اعمال صالح به انسان ‌ های نیکوکار عطا می ‌ شود و تنها سفر روح کارساز نیست و از سوی دیگر آیا می ‌ توان گفت؛ کسی که سفر روح را نیاموخته صلاحیت رفتن به بهشت را ندارد؟! همچنین در عرفان اکنکار، آرامش حاصل از سفر روح، انسان را وارد سرزمین بهشتی می ‌ کند که در آنجا جواب تمام مشکلات دنیوی خود را می ‌ یابد، حتّی قادر می ‌ شود اوضاع اقتصادی خویش را سر و سامان دهد. این ادّعای بزرگی است که اگر اثبات می ‌ شد وضعیت زندگی پیروان اکنکار را شامل می ‌ شد و هیچ کدام، هیچ مشکلی نداشتند. مکتب اکنکار به واسطه همه ادّعاهایی که همه در جهت بزرگ جلوه دادن تعالیم خود بر دیگر ادیان است و بدون آوردن هیچ ‌ گونه دلیل پسندیده ‌ ای نمی ‌‌ تواند در میان پیروان دیگر ادیان، اعتمادسازی کند و آنان را به سمت خود جلب نماید.   اُشــو   اشو در چه محیطی زندگی و رشد کرد و آرمان ‌ های او چه بود؟  در کشور هند، فرقه ها و مذاهب بسیار زیادی وجود دارد؛ به گونه ای که به سختی می توان اسامی آنها را به خاطر سپرد. یکی از این مکاتب، هندوییسم است. هندوییسم، سه خدای اصلی یا سه جلوه از خدا را معرفی می کند که عبارتند از: برهمن (خالق)؛ ویشنو (نگهدارنده)؛ شیوا (ویران کننده). هر کدام از این خدایان، همسران، فرزندان و جلوه هایی دارند که مذاهب هند، هر کدام یکی از آنها را می پرستند. مذهب «تانترا»، براساس پرستش «شاکتی»، همسر شیوا استوار است و پیروان این مذهب، انرژی جنسی و شهوت زنانه را نماد شاکتی می دانند. مذهب تانترا، تلفیقی از دو مذهب بودایی و هندی است. [249] یکی از کسانی که در روزگار ما سعی کرد مذهب تانترا را به جهان معرفی کند و موفقیت هایی هم به دست آورد، فردی است به نام «باگوان راجنیش» که به درخواست خودش، «اشو» نامیده شد.  او در سال 1931م در هند دیده به جهان گشود و در سال 1953م در رشته فلسفه، فارغ التحصیل شد و به مدّت نه سال در دانشگاه جبال پور هند، به تدریس فلسفه پرداخت. اشو، بیان اندیشه هایش را از دانشگاه های هند آغاز کرد و هنگامی که با استقبال عدّه ای مواجه شد، به ابداعات و ادعاهایی دست زد و خود را به عنوان «آغازگر خودآگاهی مذهبی نوین»، معرفی کرد. او در سال 1974م. یک مرکز مراقبه به نام «کمون بین المللی اشو»، تأسیس کرد که بعدها به یکی از بزرگ ترین مراکز مراقبه در هند تبدیل شد. وی در سال 1981م به آمریکا مهاجرت کرد و در آن ‌ جا هم مریدانی پیدا کرد و شاگردانش، شهرکی به نام او در آمریکا بنا کردند؛ اما پس از چهار سال، دولت آمریکا، اشو را اخراج کرد؛ هر چند مریدان او ادعا می کنند که اخراج او، به خاطر زیر سؤال بردن ارزش های جامعه آمریکا بوده است؛ ولی اسناد سازمان اتباع وزارت خارجه آمریکا که وزارت امور خارجه هند هم آنها را را تأیید کرده، نشان می دهد که اخراج او، به ‌ دلیل ترویج افراطی فساد اخلاقی بوده که حتی فضای غیر اخلاقی جامعه آمریکا هم آن را برنتابید. اشو علاوه بر این ‌ که از آیین تانترا تأثیر گرفته، از کسانی همچون شیخ کبیر و بودا نیز متأثر شده و پاره ای از تعلیمات جلال ‌ الدین مولوی هم در آثار او منعکس شده است. او عقایدی همچون تناسخ و روح کیهانی را نیز پذیرفته است.  اشو از همان دوران کودکی بسیار متمرّد و عصیان گر بوده و روحی ساختارشکن داشته است. وی در دوران دانش آموزی، روزی پاهایش را روی میز قرار داد و در جواب معلم که به او اعتراض کرد، گفت: «مهم میز است که به رفتار من اعتراض ندارد. این مسأله ای است بین من و میز... این طور بهتر می توانم مطالب نامفهوم شما را بفهمم». [250] پرستش «شاکتی» نظریات اشو براساس پرستش «شاکتی» و تقدّس انرژی جنسی شکل گرفت و به ادعای او «رسیدن به حقیقت از راه سکس» است. [251] این دستور، یکی از دستورهای مذهب تانتراست که اشو با تمام وجود، به ترویج آن پرداخت. [252] او ادعا می کند که بعد از مرگ، تنها راه ورود به ملکوت خداوند، «سکس» است!! [253] استدلال اشو این است که شناخت خداوند، با قلب حاصل می شود و ذهن، مانع آن است. ذهن، محلّ تصاویر دنیایی است و تصاویر ذهنی، اجازه نمی ‌ دهند که قلب، خدا را دریابد. بنابراین، برای کاستن هجوم ذهنیات و شکوفایی دل، برای درک عشق و معرفت خداوند، باید فعالیت ذهن را کاهش داد و برای آزاد شدن از ذهنیات، باید وسوسه ها و هوس هایی را که به ذهن هجوم می آورند، رها کرد؛ تا به محض سر بر آوردن، ارضا شوند و هرچه زودتر، عرصه را خالی کنند و شخص، به آستانه مراقبه برسد. اگر از وسوسه ها و خواسته هایی که به ذهن هجوم می آورند سرباز زنیم، آن ‌ گاه، آنها مشکل ساز می شوند و مانع از رسیدن به مراقبه و معرفت خواهند شد. «آن ‌ چه منع می شود، جاذبه پیدا می کند. آن ‌ چه انکار می شود، به اشاره فرامی خواندمان! تنها آگاهی به بازی های ذهنی است که آزادمان می کند و نفی و انکار، نفی و انکار نیست؛ بر عکس، فراخوان و ترغیب است ...». [254] مبنای تز معرفت ‌ شناسانه تانترا، این است که در ساختار وجود انسان، هفت کانون نیرو قرار دارد که اولین و پایین ترین آن، در مرکز انگیزش جنسی، پایین تر از انتهای ستون مهره هاست. نیروی بیکران الهی آن ‌ قدر فروکاسته شده که در این مرکز، به صورت کند الینی (مار حلقه ‌ زده) خفته است. اگر این نیروی الهی (شکتی) برانگیخته شود، به ‌ تدریج رشد می کند و سایر کانون های نیرو را فعال می سازد؛ تا نقطه هفتم که بالای سر قرار داشته و نماد آن نیلوفر هزار برگ است. در آن ‌ جا اتحاد با نیروی الهی کشف شده، انسان می تواند خداوند را درک کند. [255] بنابراین، عشق جنسی، نقطه شروع حرکت به ‌ سوی خداوند است؛ به این صورت که عشق ابتدا به صورت جنسی ظهور می کند و بعد ارضای آزادانه آن، نیروی درون را رها کرده، رو به شکوفایی می برد؛ تا جایی که ذهن از همه تصوّرات و دل از همه امیال، پاک شده، به درک خداوند می رسد. «تانترا، کلیدهایی را در اختیار قرار می دهد که لجن را به نیلوفر آبی بدل کنی». [256] اشو بر این عقیده است که افرادی که آزادانه به ارضای تمایلات جنسی اقدام کنند، بعد از گذشت مدّتی، این مسئله را رها کرده، وامی گذارند؛ چون برایشان مسئله ای عادی و پیش پا افتاده خواهد شد. [257] قابل ذکر است که، بدنامی آیین تانترا از نظر رسوایی اخلاقی و جنسی چنان مشهور است که بسیاری از محققین ادیان هند، آن را از ویژگی ‌ های یک آیین منطقی به دور دانسته ‌ اند و چندان به این آیین نپرداخته ‌ اند. این آیین در قرن چهارم میلادی شروع شد و در حقیقت آخرین ورق از کتاب آیین ‌ های معنوی هند است. از نگاه هندوها، معنویت در تاریخ سیر نزولی دارد و آثار تانترا چون به عصر سقوط معنویت بشر مربوط است؛ دین عصر تاریکی [258] نام گرفته است! هرچند در آیین ‌ های باستانی هند، جسم انسان بزرگ ‌ ترین مانع صعود معنوی اوست؛ تانترا اهمیت جسم را در حد پرستش بالا می ‌ برد و آن را به معبد تبدیل می ‌ کند؛ به ‌ گونه ‌ ای که آورده ‌ اند: پرستش بعد مؤنث و الهه مادر که در تانترا نیروی زاینده حیات است، بسیار اهمیت می ‌ یابد. مراسم عبادی تانترا بر محور روابط جنسی استوار است و ریشه آن در ازدواج خدایانی چون شیوا و شاکتی است. آمیزش عبادی جنسی [259] از مراسم ‌ های مهم عبادی تانتراست. [260] رسیدن به وحدت از راه آمیزش جنسی، یکی از خطرناک ‌ ترین روش ‌ های ریاضت، مشهور به کندالینی یوگا می ‌ باشد که در تانترا ابداع گردیده است. درباره اشو باید گفت: وی که در جای ‌ جای سخنانش متذکّر می ‌ شود که باید تمامی مکتب ‌ ها و آیین ‌ ها دور ریخته شوند و تمامی باورهای کهن باید دفن شوند؛ چرا خود به یکی از همین آیین ‌ ها چسبیده و تمام همّت خود را صرف گسترش این مکتب نمود؟ اگر تمامی سنّت ‌ ها محکوم ‌ اند؛ چرا در این میان مذهب تانترا باید استثنا شود و تعالیمش از طرف اشو به عنوان دستورات نجات ‌ بخش معرّفی و تبلیغ شود؟ شناخت خداوند اشو معتقد است که مباحث استدلالی و منطقی برای شناخت خداوند، راه به جایی نمی ‌ برند. [261] از نظر او، روی آوردن به خدا از راه عقل و برهان، همانا از دست دادن خداوند است؛ زیرا عقل و منطق، بازدارنده اند. [262] او در جاهای دیگر، برخلاف گفته های خود می گوید: «شناخت خداوند از راه عقل و هوش، میسر است. از راه دانش، نمی ‌ شود به خدا رسید و از راه باور، نمی ‌ شود خدا را شناخت؛ بلکه از راه عقل و هوش می توان شناخت. برای شناخت خدا، هوشی فراوان نیاز است». [263]  اشو با عبادت هایی که ادیان و مذاهب به افراد یاد می دهند، مخالف است و معتقد است که عبادت، باید خودجوش باشد. در تعالیم اشو آمده است: «کلیساها و مذاهب، به تو آموزش عبادت می دهند؛ ولی در واقع، آنها تو را از نیایش، تهی می کنند؛ چرا که نماز، ماهیتی خودجوش دارد؛ یاد ‌ دادنی نیست... آنها عبادت از پیش آماده ای به شما می دهند؛ عبادت، امری خودجوش و درونی است. بگذارید عبادتتان هم خود جوش و درونی باشد. اگر با خدا تصنّعی صحبت کنید، پس کجا می توانید اصیل و طبیعی باشید؟... شما این طوری تمام ارتباط خود جوش را از دست می دهید». [264] اشو در جای دیگر این ‌ گونه به مریدانش توصیه می کند: «[برای تبدیل ترس به عشق] در جایی که احساس راحتی می کنید، بنشینید؛ آن ‌ گاه دست هایتان را روی دامنتان بگذارید؛ دست راست را زیر دست چپ قرار دهید. این حالت، مهم است... دو شست به هم متصل می شوند. آن وقت، استراحت کنید. چشم هایتان را ببندید... اگر ممکن است، با 50 دقیقه شروع کنید... هر روز این عمل را انجام دهید». [265]  این ‌ جاست که پاسخ دادن به چند سؤال زیر از سوی اشو، ضروری به نظر می رسد: اگر اشو با نیایش های تعریف شده و از پیش آماده، مخالف است و می خواهد هر کسی عبادت خودجوش داشته باشد، چرا خودش برای نیایش، آداب خاص توصیه می کند؟! اگر نماز به خاطر آداب مخصوصی که دارد، از نظر اشو، مطرود است، چرا وی مراقبه های خاص ابداع و ترویج می کند؟! و اگر به مسجد و کلیسا نیازی نیست، چرا وی مکانی برای پیروان خود ابداع نموده؟! اگر برای دین ‌ داری، به مکان خاصی احتیاجی نیست، چرا او کمون را جایگزین مسجد و کلیسا می کند؟ همه می دانند که «کمون بین ‌ المللی اشو» در هند، هر ساله پذیرای مریدان اشو می باشد و از نظر آنها این کمون، همچون معبدی مقدس است. به راستی چرا اشو فرض کرده که عبادت با شکل معیّن (مثل نماز)، با «درونی بودن» عبادت و نیایش سازگاری ندارد؟ چه دلیلی دارد خودجوش بودن عبادت فقط در قالب «عبادت ابتکاری» تعریف شود؟ از نگاه اشو «عبادت های ادیان الهی» الزاماً تصنّعی از آب در ‌ می آید در حالی که همین اشکال همه به عبادت مورد توصیه اشو هم وارد است. باید اضافه کرد که عبادت اصولاً چیزی است که خدا از بندگانش درخواست کرده (که البتّه عمل به این درخواست، باعث بهجت روح می ‌ شود) و اگر کسی؛ چنان ‌ که اشو تعلیم می ‌ دهد؛ فقط به هوای میل خود و با هدف کسب شادی و بهجت درونی به «عبادت ابتکاری» دست بزند، اطلاق «عبادت» بر چنین عملی، توهمی بیش نیست و کسی که مدعی کسب رضایت خداست؛ چون عبادت، به معنای تحصیل رضایت خالق است؛ باید از همان راهی برود که خدا گفته، نه هرچه میل انسان اقتضا کند. اشو معتقد است که مراقبه (تخلیه کامل ذهن؛ نه تمرکز)، کلید دریافت حقیقت است و همه روشن دلان تاریخ از همین مسیر، به مقصد رسیده اند. او سکوت عمیق را جایگزین عبادت هایی می کند که با لفظ و کلام، آمیخته اند. در عرفان اشو، تنها عبادت، «سکوت» است. [266] «کلمات برای ایجاد ارتباط بین مردم، خلق شده اند. خداوند، یک انسان نیست که نیاز باشد از راه سخن با او ارتباط برقرار کنید. تنها سکوت عمیق لازم است.» [267]  او با این استدلال، تمام عبادت ‌ ها و آداب جمعی ادیان را لغو می خواند و معتقد است که نیازی نیست جایی جمع شویم و برای عبادت، به جایی برویم؛ ولی خود او پرستش دسته جمعی شاکتی را به پیروانش توصیه می ‌ کند و مریدان را دعوت می کند که به مکان خاصی رفته، به صورت جمعی، از راه انرژی جنسی به عرفان برسند! اشو معتقد است که شهوت جنسی، مزاحم وصول به حقیقت است؛ پس باید کاری کرد که مسئله سکس، به امر عادّی و پیش پا افتاده، تبدیل شود؛ [268] امّا سؤالی که مطرح می شود این است که آیا واقعاً میل جنسی برای همگان خاموش شدنی است؟! میل تنوع ‌ طلب انسان را هیچ ‌ گاه نمی ‌ توان از بین برد و سرکوب کرد و همگان می ‌ دانند که غریزه جنسی از این نظر دریاصفت و سیری ‌ ناپذیر است و تنوع ‌ طلبی در غریزه جنسی تمامی ندارد. هم ‌ چنین گفته شده است اواخر عمر اشو، هنگام اقامت در آمریکا، وی نود ماشین بلیزر داشت و مدیر برنامه هایش در پاسخ به سوالِ دلیل تعدد این ماشین ها، اعلام کرده بود: «اشو، بسیار ماشین دوست دارد و می خواهیم تعداد این خودروها را به سیصد و شصت و پنج برسانیم؛ تا او برای هر روز سال یک ماشین داشته باشد». [269] آیا با چنین روحیه ‌ ای می ‌ توان مدعی آرامش بود؟ در حالی که راهبران آسمانی با اکتفا به حداقل امکانات مادّی و قناعت و ساده ‌ زیستی توانسته ‌ اند معنویت راستین را معرفی و عرضه نمایند. یکی از آموزه های اشو، این است که توصیه می کند نقص های خود را بپذیرید و با شهامت، با آنها روبه رو شوید و سعی کنید با همین نقص ها هم از زندگی لذّت ببرید. اشو می گوید: «من به کمال نرسیده ام؛ بلکه قابلیت لذّت بردن از نقص هایم را به دست آورده ام. هیچ ‌ کس به کمال نمی ‌ رسد» [270] . «نقصان، حقیقت زندگی است؛ شما سعی دارید به کمال برسید و من نقایص خود را پذیرفته ام». [271] البتّه برای خود اشو نمونه ‌ هایی اتفاق افتاده که نشان از راضی نشدن و قانع نشدن وی دارد؛ به عنوان مثال، او بارها اقدام به تغییر نام خود کرده است!! [272] نگرش اشو در مورد خداوند به جد قابل تأمل و بررسی است. او درباره خدا می ‌ گوید: «از نظر من، عشق مهم است و خدا برای رسیدن به عشق، اهمیت دارد و من به خدا علاقمند نیستم!» [273] . «عارف، در جست وجوی شادمانی، به زندگی روی می آورد. او پروای خدا در سر ندارد؛ البته عارف در راه خود، خدا را هم می یابد؛ اما او در جست وجوی شادمانی است» [274] . «اگر عاشق باشی، می توانی خدا را کاملاً فراموش کنی؛ چرا که از عشق، هر چیزی امکان ‌ پذیر است». [275] اشو درباره زندگی در دنیا و تشکیل خانواده می ‌ گوید: من معتقدم که جهان باید به وحدت برسد و مرزها برداشته شوند، بنابراین، من از حکومت واحد جهانی حمایت می کنم. [276] بساط ملّت ها باید برچیده شود و لازمه این کار، از بین رفتن خانواده است. [277] ازدواج، ریشه همه مشکلات است. [278] در کمون پیشنهادی من، از ازدواج، خبری نیست. [279] شاید شنیده اید که خانواده، مظهر عشق است؛ اما من می گویم خانواده، مخالف عشق است. خانواده با کشتن عشق، زنده است؛ اجازه نمی ‌ دهد عشق رخ دهد [280] . در خانواده جهانی، برای بچه دار شدن، به جای ازدواج رسمی، تلقیح مصنوعی جایگزین می شود و اصولاً بچه ها به کمون [خانواده همگانی] تعلق دارند؛ نه به پدر و مادرها. آنها اگر عاشق فرزندان خود هستند، فقط حق دارند آخر هفته را با فرزندان خود بگذرانند. [281] تلقیح مصنوعی، تنها شیوه علمی برای داشتن بهترین اولاد است. ما باید این اندیشه کهنه را از سرمان بیرون کنیم که می گوید: من پدر هستم». ما باید این اندیشه را خلق کنیم که من، بهترین فرزند را انتخاب کرده ام... به این طریق، باید ارزش ها را دگرگون کرد... تو دیگر نباید نگران باشی که چه کسی اسپرم و چه کسی زهدان خود را برای پرورش جنین در اختیار قرار می دهد. [282] به این ترتیب، چون کودک از طریق آمیزش جنسی به عمل نمی ‌ آید، آمیزش جنسی به صورت کام جویی و لذتی محض، در می آید و دیگر هیچ مسئولیت یا خطری با آن همراه نیست. [283] ناگفته پیداست که این همان چیزی است که تحت نام «کمون» توسّط کمونیست ها مطرح شد و به شکست انجامید. جالب است که حتی مترجمین کتاب ‌ های اشو هم این ایده را برنتابیده اند. اشو درباره دین می ‌ گوید: در وجود همه انسان ها، حسی به نام «نیاز به شادمانی» وجود دارد. شاد بودن، عین دین داری است [284] ، تمام ادیان از این میل و احساس به وجود آمده اند وگرنه، هیچ دلیلی بر وجود دین نبود؛ [285] دین بر باورها متکی نیست؛ دین، ریشه در تجربه دارد. [286] اشو درباره ارزش ‌ های اخلاقی می ‌ گوید: از نظر من، پای بندی به ارزش های اخلاقی، نتیجه ترس و امنیت ‌ جویی است و در حقیقت، این ارزش ها، ابزاری هستند که سیاستمداران و کشیش ‌ ها، برای تحکیم قدرت و تأمین منافع خود، درست کرده اند. [287] از نظر من، لازم نیست شخصی به شخص دیگر وفادار بماند. «نمی ‌ گویم اگر زنی را دوست ‌ داری، با او زندگی نکن؛ با او باش؛ اما نسبت به عشق، صادق و وفادار بمان؛ نه نسبت به شخص... وقتی عشق ناپدید می شود، وقتی شادی از میان می رود، آن وقت، به حرکت ادامه دهید ... از همان لحظه ای که احساس می کنید دیگر از چیزی خوشتان نمی ‌ آید و آن چیز، گیرایی و جاذبه اش را از دست داده است و شما را خوشحال نمی ‌ کند، از آن دست بردارید؛ فقط بگویید: متأسفم!» [288] . اشو درباره نداهای درونی می ‌ گوید: «به صدای قلبتان توجّه کنید و از آن پیروی کنید؛ به خاطر داشته باشید که من تضمین نمی ‌ کنم که آن ندا همیشه شما را به راه راست هدایت کند؛ بیشتر اوقات، شما را به گمراهی می برد. این حق شماست که آزادانه به گمراهی بروید[!!]. این، بخشی از کرامت شماست؛ حتّی در مقابل خداوند بایستید... گاهی زیباست که حتّی با خداوند هم مخالفت کنید[!!] این ‌ طوری، مستحکم می شوید.. درستی و نادرستی امور را کنار بگذارید. چیزی که امروز درست است، ممکن است فردا غلط باشد». [289] اشو درباره قیامت و حسابرسی انسان ‌ ها می ‌ گوید: «خداوند، قبلاً در مورد تو قضاوت کرده و این، چیزی نیست که قرار باشد در آینده اتفاق بیفتد؛ بلکه قبلاً اتفاق افتاده، در مورد مسئله روز رستاخیز، نگران نباش؛ نیازی به ترس نیست... همان لحظه که خداوند تو را آفرید، در مورد تو قضاوت هم کرده» [290] . «تو، مخلوق خدا هستی. اگر اشتباهی رخ بدهد، او مسئول توست؛ نه تو. اگر تو به گمراهی روی، او مسئول است؛ نه خودت[!!]. تو چطور می توانی مسئول باشی؟ اگر تو نقشه ای بکشی و غلط از آب درآید، کسی نمی ‌ تواند بگوید خود نقشه مقصر بوده است». [291] حقیقت آن است که اشو یکی از مأموریت خود را مبارزه با ادیان الهی قرار داده است و از آن ‌ جا که متأسّفانه اطّلاع چندانی از ادیان، به ویژه دین مقدس اسلام نداشته است همه ادیان را با یک دید می نگرد و به همه حمله می کند. قابل توجّه این ‌ که اشو به نفی امور بسیاری پرداخته است؛ نفی مسجد؛ نفی عبادت؛ نفی توبه و زهد؛ نفی دین؛ نفی شریعت؛ نفی خانواده؛ و ... جمع ‌ بندی از عجایب عرفان اشو این نکته است که وی خدا را هدف نمی ‌‌ داند و اصولاً او به خدا علاقه ‌ مند نیست [292] و آن ‌ چه برای اشو مهم است، به تعبیر خودش «عشق» است و خدا چون ابزار رسیدن به عشق است، اهمیت پیدا می ‌ کند که البته هم خدا و هم مذهب در پی شادمانی از راه می ‌ رسند. [293] او تصریح می ‌ کند که هدف عارف، خدا نیست؛ بلکه عشق است و عارف به خدا کاری ندارد: «عارف در جستوجوی شادمانی به زندگی روی می ‌ آورد. او پروای خدا در سر ندارد. البته عارف در راه خود، خدا را هم می ‌ یابد؛ اما او در جستوجوی شادمانی است. بنابراین، عرفان هیچ ‌ گونه مجموعه باورهایی در مورد بی ‌ خدایی یا با خدایی ندارد. عرفان بر هیچ باوری متکی نیست.» [294] از این بیان روشن می ‌ شود، عرفان اشو، عرفان بدون خداست و اگر احیاناً در این عرفان، خدا مطرح می ‌ شود، خدایی است که فقط حکم یک وسیله را دارد، نه هدف. خدا ابزار است، نه مقصد؛ راه است، نه غایت. به همین جهت به صراحت می ‌ گوید: «همه ‌ چیز را در مورد خدا فراموش کن. فقط به جست ‌ وجوی شادمانی بپرداز». [295] می توان گفت که نتیجه و حاصل سخنان اشو و پیام نهایی مکتب وی، این است: «ای انسان هایی که اهل گناه هستید و احیاناً از گناه خود پشیمان می شوید و گاهی دست و پا زدن فطرت تان، زیر چکمه های هوای نفس به شما تلنگری می زند! با آسودگی، گناه کنید و عذاب وجدان نداشته باشید و این ‌ گونه بپندارید که همین گناهان و معصیت ها، راه رسیدن به خداست. ای انسان ها! به این جرقه ها و بارقه های الهی، بی توجه باشید؛ تا عیش دنیایی ‌ تان کامل شود؛ بدون هیج ندامتی».   وین دایر  می ‌ خواستم درباره زندگی «وین دایر» و گرایش ‌ های او توضیح بدهید. وین دبلیو دایر [296] در یکی از شهرهای آمریکا متولّد شد. کودکی دایر با سختی ‌ ها و مشقّت ‌ های فراوانی همراه بود. وی کودکی خود را در خانوادهای پُرجمعیت و پُرماجرا سپری نمود، او شیرخوار بود که پدرش خانواده 4نفره خود را رها می ‌ کند. وی بارها و بارها از اعتیاد و الکلی بودن پدر خود یاد می ‌ کند، فرد معتادی که فقط به فکر خوش ‌ گذرانی و عیش و نوش خود بود [297] ، به ‌ گونه ‌ ای که فرزند 16 ماهه خود را به پسر 4 ساله ‌ اش می ‌ سپارد و زندگی و خانواده خود را رها می ‌ کند و با زنی دیگر پا به فرار می ‌ گذارد [298] . بالاخره پدر دایر در اثر افراط در نوشیدن مسکرات جان خود را از دست می ‌ دهد [299] و دایر از دیدن پدر محروم می شود. مادر وی بعد از جدایی از شوهر با مردی دیگر ازدواج می ‌ کند که از قضا وی هم الکلی و معتاد و بی ‌ مسئولیت بوده است. وین دایر در پایین ‌ ترین سطح اجتماع رشد کرد و در جوانی به مدّت 4 سال در نیروی دریایی آمریکا مشغول خدمت شد که البتّه با تلاش و زحمت توانست به دانشگاه راه یابد. در همین ایّام به علّت مشکلات عدیده اقتصادی، مشاغل مختلفی از جمله چمن ‌ زنی، پخش روزنامه [300] ، صندوق ‌ دار و شاگردی سوپر مارکت را تجربه نمود. [301] وین دایر در جوانی در حالی که اعتیاد به الکل و کافئین و مواد مخدر با زندگی او پیوند خورده بود [302] توانست در سایه مدیتیشین و بعد از تمرین و تلقین ‌ های فراوان آن را ترک کند. [303] وی همین ‌ طور از یک ازدواج ناموفّق یاد می ‌ کند که باعث به ‌ هم ‌ ریختگی زندگی دایر در مقطعی از زندگی شد. [304] وین دایر از فردی به نام «رام داس» به نام استاد عرفان خود نام می ‌ برد. لیست کارهای غیرعادی که وین دایر از زندگی خود برمی ‌ شمارد به ده ‌ ها مورد می ‌ رسد. مواردی از قبیل: جان سالم به در بردن از تصادف، [305] موفقیت در دوی ماراتن در اثر مکاشفه معنوی، [306] دیدن رؤیای صادقه، [307] به ‌ طور معجزه ‌ آسا موجب هدایت دیگران شدن [308] ، [309] و سالم ماندن از سانحه هوایی [310] ... داستان همگی آنها در آثارش منعکس شده است. وین دایر در سن 34 سالگی به نویسندگی روی آورد و بیش از 20 کتاب از وی منتشر شده است. بیشتر کتاب های وین دایر پیرامون «معنویت» و «عرفان» نگاشته شده است. از نگاه دایر هرچه انسان بیشتر به خداوند شبیه ‌ تر و نزدیک ‌ تر شود موحدتر است و فقط انسان است که می ‌ تواند جهان را جلوه خدا ببیند و خدا را در همه ‌ چیز و همه ‌ جا مشاهده کند. [311] باید اعتراف نمود بسیاری از صفات اخلاقی و ابعاد الهی وجود انسانی در نوشته ‌ های وین دایر به صورت زیبایی انعکاس یافته است. مفاهیم مثل سعادت، کمال، عشق [312] ، شکرگزاری [313] ، قناعت و ساده ‌ زیستی [314] ، گذشت و ایثار [315] ، خدمت به دیگران [316] ، راستگویی [317] . «دایر» صبحدم و زمان صبحگاهی را بهترین فرصت راز و نیاز با خدا می ‌ داند و این مطلب را بارها گوشزد می ‌ کند. [318] او می گوید: انسان در درون خود دو شخصیت و دو حقیقت دارند؛ یکی «خود برتر» که همیشه آماده است تا انسان را به ورای احساسات بکشاند. در مقابل، خود نفسانی قرار دارد که از آن در لسان روانشناسان «ایگو» تعبیر می ‌ شود. وین دایر برخلاف برخی عارف ‌ نماها - همچون اشو - که مروج سکساند و سکس و آزادی جنسی را راه رسیدن به حقیقت تصوّر کرده ‌ اند، آزادی جنسی را یک آزادی دروغین و جعلی می ‌ داند و آن را برآمده از نفس امّاره و خود کاذب (ایگو) می ‌ داند که این نوع آزادی خود ضدّآزادی است [319] . وی به حق تأکید می ‌ کند که «خداوند آزادی واقعی را می ‌ پسندد و نفس امّاره آزادی عاریتی را. لذّت بردن و خوش ‌ گذرانی کار بسیار خوبی است. امّا خوش ‌ گذرانی را با آزادی ناشی از خوش ‌ گذرانی نفس ‌ پسند (ایگوپسند) اشتباه نکنید... زیرا الهام نفس همیشه براساس احساس جعلی است که یک ایده قلابی است.» [320] او فرهنگ غربی و نفس امّاره را هم ‌ سو و هم ‌ جهت معرفی می ‌ کند و می ‌ گوید: «نفس امّاره از شما میخواهد که جنس مخالف را از نظر بدنی و فیزیکی تجسم کنید، ولی خود برتر شما اصرار دارد که به جنس مخالف به عنوان صاحب یک روح بنگرید... سینماها، مجلّه ‌ ها و... همه به ما یاد می ‌ دهند که به زنان به نظر فیزیکال نگریسته و ارتباط با آنها بدنی باشد و هدف را پیروزی بر جسم زنان معرفی می ‌ کنند... این کار باعث می ‌ شود که کل انرژی ذهنی ما صرف بدن و جنس مخالف شود نه وجود معنوی و روحانی او» [321] . نقد و کنکاش در اندیشه وین دایر در ارتباط با اندیشه وین ‌ دایر نکات زیر باید به دقت مورد توجه قرار گیرد. در غیر این ‌ صورت خواننده آثار وین ‌ دایر ممکن است با اندیشه های وی، «برخورد گزیده ‌ ای» کنند نه «مواجهه منظومه ‌ ای». به عبارت دیگر، ممکن است به ‌ جای این که به نظام اندیشه و مبانی افکار وی بنگرند؛ به بعضی از آموزه های فردی در کتب وی دل ‌ خوش کنند و به ‌ جای کلّی ‌ نگری، فریب چند موضوع جزئی را بخورند و نتوانند حقیقت ایده های وی را رصد کنند. 1. واقعیت این است که اندیشه های وین ‌ دایر - به ‌ رغم نقاط قوّتی که بیان آن گذشت؛ ادامه همان معنویت های دین ‌ ستیز در دنیای امروز است که از پیش خود، نسخه های سعادت ابدی و سلامت روانی را به بشر سرگردان امروز عرضه می کنند. تفکر وین ‌ دایر نه یک اندیشه منسجم و برخوردار از جهان ‌ بینی منطقی، که ترکیبی از نظریات دیگر دانشمندانِ معنویت ‌ گراست. سیری کوتاه در کتاب ‌ های دایر روشن می کند که ترکیبی از اندیشه ها و عرفان ها مجموعه افکار او را شکل داده است. برخی سردمداران عرفان و معنویت مانند: سای ‌ بابا و کریشنا مورتی، [322] دون خوان وکاستاندا [323] ،پاتا نجلی، ماهارشی ماهش [324] ، مایکل برگ کابالایی [325] تا روان ‌ شناسان، شخصیت ‌ ها و دانشمندان علوم جدید، مثل انیشتاین، اریک فروم، شکسپیر، ویلیام جمیز، یونگ، نلسون ماندلا [326] ، تا شخصیت ‌ ها و عرفای اسلامی، مانند مولوی و خیام و حافظ [327] هر کدام در اندیشه های دایر سهمی دارند. تحصیلات دایر روان ‌ شناسی است. او تا مرحله تدریس در دانشگاه و عضویت هیأت علمی هم پیش رفته، به همین جهت توصیه ها و نظرات او بیشتر با رویکرد روان ‌ شناختی عرضه شده است. توصیه های مکرّر در قالب عبارت های «سعی کنید»، «تلاش نمایید»، «به خود بباورانید»، «احساس کنید که دارید...»؛ گویای ماهیت روانشناختی مکتب دایر است. تلقین محوری صرف، بدون پشتوانه علمی و دینی و جهان ‌ شناختی، عرفان وین دایر را به «عرفان توصیه ‌ ای» تنزّل داده و ارزش علمی مکتب او را مخدوش نموده است. 2. در آثار دایر، مدیتیشن، یوگا و مراقبه های معمول، جایگزین عبادت در ادیان الهی گردیده و اصولاً در نگاه او، مدیتیشن، همان عبادت است که به معرفت درونی منتهی می ‌ شود. وی می ‌ گوید: «اگر می ‌ خواهید به تمرین مدیتیشن بپردازید، به تمام معنی آن را انجام دهید و سعادت و خوشی را در خلوت این عمل ببیند و اگر می خواهید نام دعا برآن بگذارید و آن را به ‌ عنوان گفتوگو با خداوند تلقّی کنید، چنین نامی را بگذارید و با تمام وجود دعا کنید». [328] وی موفقیت های خود را مرهون مدیتیشن میداند [329] و بارها مدیتیشن و یوگا را به دیگران توصیه می کند [330] . گفتنی است، مدیتیشن از آیین های شرقی به تمدّن غرب راه یافته است؛ پس از آن ‌ که عدّه ‌ ای خلاء بزرگ معنویت در غرب را دریافتند، در پی آن شدند از راه آیین های معنویت ‌ گرای شرقی بخشی از معضلات روانی انسان ماشینی را کاهش دهند. عرفانی که دایر عرضه می ‌ کند همان عرفان های هندی و خلوت ‌ نشینی مرتاضان است که متناسب با زندگی ماشینی طراحی شده و با فعالیت های اجتماعی و زندگی جمعی سازگاری داده شده است. سرانجام چنین مراقبه ‌ ای رشد معنوی نیست بلکه بیشتر سامان دادن به آشفتگی ذهن است. وین دایر بر «تمرکز فکر» نام عبادت می ‌ نهد؛ چون وی عبادت را ارتباط با خدا نمی ‌‌ داند، بلکه عبادت را در توجّه استقلالی به نفس خلاصه می ‌ کند و کنار زدن تشویش های ذهنی را خودسازی می ‌ پندارد؛ در حالی ‌ که عبادت ارتباط آگاهانه با خالق است که البتّه این ارتباط، آرامش درون و پرورش نفس را به دنبال خواهد داشت. باید دانست که در مدیتیشن تلاش مراقبه ‌ گر، تنها به تخلیه ذهن و از کار انداختن فعالیت ذهن متمرکز می ‌ گردد. نتیجه این که در این نوع مراقبه، سکون و رکود ذهن اتفاق می افتد تا به نحوی انسان از آشفتگی ذهن رها شود و در این فرایند، برنامه ‌ ای برای هدایت و رشد معنوی ارائه نمی ‌‌ شود. اما در مدل اخلاقی اسلام، قوای ذهنی تعطیل نمی ‌‌ شود، بلکه به شناسایی امیال منفی و پاک گرداندن آن از درون اقدام می کند و کار ذهن در مراحل ابتدایی سلوک، کمک به پیراستن درون است و در مراحل بالاتر کار سالک به آرایش روح می ‌ رسد و سالک به افزودن ذخایر معنوی خود اقدام می کند و در مقامات بالاتر با تأمّل در اسما و صفات حق به عروج روح کمک می ‌ نماید. در این روش، انرژی ذهن با جهت ‌ دهی مثبت به ‌ کارگیری می ‌ شود و در یک فرایند پویا مورد استفاده قرار می ‌ گیرد. امام علی (علیه السلام) فرموده است: «طوبی لمن شَغَلَه عیبُِه عن عیوب الناس» [331] ؛ «خوش به حال کسی که پرداختن به خود، او را از مشغول شدن به دیگران بازداشته است». از آن ‌ جا که در مدیتیشن و خلوت ‌ گزینی هندی، باید با تمامی افکار و خیالات مزاحم، عادی برخورد کرد و فقط شاهد رفت و آمد افکار بود و به عملیات نظاره، بسنده نمود؛ نظاره ‌ گر باید همه چیز را غیرواقعی ببیند و همه امور را با خود بیگانه فرض کند و با «عینک وهم» به همه چیز بنگرد، چرا که اگر قرار باشد با اخبار و رویدادها، جدّی برخورد کرد و حساسیت به خرج داد؛ در آن صورت «نظاره ‌ گری محض» اتّفاق نمی ‌‌ افتد. هرچند آن ‌ چه از ناحیه شاهد اتّفاق می ‌ افتد، «بی ‌ تفاوتی» در برابر پدیده های خارجی است، امّا در حقیقت، دادن رأی موافق به هر چیزی است که در عالم خارج اتفاق می ‌ افتد. چرا که ناظر قصد مقابله با هیچ ‌ چیزی را ندارد و خوب و بد، همه می ‌ آیند و می ‌ روند و او فقط باید خود را دور نگهدارد و خویشتن را در معرض قرار ندهد. نتیجه چنین تعاملی با واقعیات دنیای خارج، دادن رأی ممتنع به همه ‌ چیز و کنار کشیدن از هرگونه رفتار اصلاحی در عرصه اجتماع است و آن ‌ چه در نهایت رقم می ‌ خورد؛ «عدم احساس مسئولیت» در برابر دیگر انسان ها و از بین رفتن «روح همدردی» با دیگران است. آن ‌ چه در فرایند تخلیه ذهن انجام می ‌ شود، راندن و پس ‌ زدن خطورات و وسوسه های ذهنی است. بنابراین در این نوع مراقبه، نیروهای مهاجم معدوم نمی ‌ شوند و اقدامی برای ریشه ‌ کنی این ‌ گونه امواج مزاحم صورت نمی ‌ گیرد؛ بلکه عملیات تهذیب، تنها در «پس راندن افکار» خلاصه می ‌ شود. نتیجه این ‌ که مشکل آشفتگی ذهنی از ریشه حل نمی ‌ شود و این ‌ گونه افکار هم ‌ چنان به سمت ذهن هجوم می ‌ آورند. البتّه در یک اقدام منفعل، با آن ها مدارا می ‌ شود و با هل دادن ذهن به کناری، فقط جلوی صدمات آنی به ذهن گرفته می ‌ شود؛ به عبارت دقیق ‌ تر آن ‌ چه در حقیقت در مراقبه اتفاق می ‌ افتد رفع است نه دفع. بنابراین در مدیتیشن هرچند به طور موقت ممکن است انسان از ناحیه ذهن احساس آرامش کند، امّا از آنجا که ذهن از قوای مفید خالی می شود؛ توانمندی جدیدی به ذهن انسان اضافه نمی ‌ شود و اگر زمینه ‌ ای پیش آید دوباره ذهن درگیر تنش ها و پراکندگی ها خواهد بود. 3. وین دایر در نوشته ها و گفته هایش دائماً به مخاطبین خود، برنامه زندگی و مدل زیستن توصیه می کند. این توصیه ‌ ها هر چند به نام دین و به اسم «شریعت» عرضه نشده ‌ اند؛ در حقیقت، بدعتی است که به رقابت با دین و شریعت برخاسته است و ادعای کارکرد شریعت را دارد و این چیزی غیر از تنه زدن به تنه شارع در حوزه «جعل و قانون ‌ گذاری» نیست. دایر با تعبیراتی جذاب به معرفی ذات احدیت پرداخته؛ امّا لوازم این تعبیرات را نمی ‌ پذیرد. وی خدا را حکیم و توانا میداند؛ ولی از پذیرش این مطلب که این خدای حکیم، پیامبرانی را برای هدایت بشر گسیل کرده باشد، سر باز می زند. وی علم بی ‌ نهایت برای خداوند قائل است؛ امّا بشر را از این علم - که بهره تام از این علم، فقط از کانال رسالت میسّر است - محروم میداند. وی جهان را بدون عیب و نقص و نظام احسن می ‌ داند؛ اما چرا پازل حکمت خداوند را که به گفته او از دوران جنینی آدمی شروع می ‌ شود؛ با قبول غایت و مقصد برای هستی تکمیل نمی ‌ کند [332] ؟ مگر می ‌ توان خداوند را حکیم و توانا دانست امّا او را از ارائه برنامه زندگی - که این برنامه همان طرح تکامل و تعالی انسان است - برکنار دانست؟ باور به زندگی پس مرگ، قدمتی برابر زندگی بشر دارد و پیامبران در این مسیر، معلمان بزرگ انسان ‌ ها بوده ‌ اند؛ به ‌ گونه ‌ ای که باور به رستاخیز در تمام ادیان الهی مورد گوشزد قرار گرفته است؛ امّا چرا وی اساساً ایده رستاخیز را مطرح نمی ‌ کند و با ارائه تصویری مبهم از حیات روح، زندگی پس از مرگ را در هاله ‌ ای از ابهام رها نموده، بهشت را امری درونی معرفی می ‌ کند؟ [333] وی با پذیرش فرضیه «تناسخ» که با معاد در تضاد است، مرتکب خطای بزرگ شده و معلوم است که با وجود این ایده، جایی برای بهشت و جهنم و رستاخیز باقی نمی ‌ ماند و هدفمندی خلقت که وی مورد تأکید قرار داده است؛ مخدوش و بی ‌ اساس خواهد بود. 4. در شرایطی که سطحی ‌ نگری و مصرف ‌ گرایی، بر زندگی بشر امروزی سایه انداخته [334] ؛ تلاش دایر در معرفی خدا و وارد کردن خدا به فرهنگ منحط غربی، قابل تحسین است؛ اما نظام توحیدی وی، نظامی حداقلی است که فقط به قبول خداوند پرداخته؛ و روح بی ‌ نهایت طلب و کمال طلب انسان را به اکتفا کردن به مراحل پایین ایمان ترغیب می ‌ کند [335] و انتظارات حداکثری را که البته منطقی هم هست، از زندگی توحیدی کنار می ‌ زند و از خدا فقط به قبول آن، در پارهای از ساحت ‌ های وجودی انسان بسنده می ‌ کند. به همین جهت است که با اعتراف به این که «ما بخشی از سیستم هوشیار جهان هستی هستیم و برای منظور جهانی به اینجا آمده ‌ ایم [336] »؛ اضطراب و استرس را به عنوان درد بشر امروز معرفی می ‌ کند [337] و هدف را شادی و لذت و کامیابی می ‌ داند [338] . او درد معنوی بشر را تنها در مشکلات روانی انسان معاصر می بیند و تعالی روح و تحصیل فضایل اخلاقی را فراموش می ‌ کند. بنابراین، خدای دایر برای رفع استرس، نگرانی، خجالت، عصبانیت و ترس وارد زندگی می ‌ شود، نه برای پاسخ به نیاز خداجویی بشر و ارضای فطرت خداخواهی او [339] . به تعبیر دقیق ‌ تر، خدایی که دایر معرفی می ‌ کند، خدایی است که در خدمت انسان بحران ‌ زده مدرن است، نه خدایی که بشر باید در خدمت او و در مسیر اطاعت از او قرار گیرد. البتّه روشن است که اگر انسان، در مسیر بندگی خداوند گام بردارد، خداوند نیز امکانات جهان را در خدمت تعالی او بسیج خواهد کرد [340] ؛ امّا نگاه دایر، بیشتر «نگاه ابزارگرایانه» به خداست؛ نه «توحید محوری». خوانندگان آثار دایر، باید این خطر بزرگ اعتقادی را درک کنند و اصطلاحاتی از قبیل اعتقاد به «علم بی ‌ نهایت» خدا و «حکیم بودن» خدا در آثار دایر، آنان را فریب ندهد؛ چرا که این مفاهیم زیبا و البتّه صحیح، در حد «تصوّر ذهنی» و نقش آرامّبخشی آن، در آثار دایر مطرح شده ‌ اند و دایر به نتایج درخشان معرفتی و این مفاهیم بلند نپرداخته است. مگر می ‌ توان خدا را دارای تمامی صفات کمال فرض کرد، ولی به «نفی شریعت» قائل شد و فقط به مدیتیشن اکتفا کرد؟ فلاسفه، روان ‌ شناسان، متفکّرین و دانشمندان هرکدام از سعادت و کمال، تعریفی ویژه و بالتبع «برنامه» و «مدل زندگی» متفاوتی ارائه داده ‌ اند. آیا پذیرفتنی است که هستی؛ هدفمند و خداوند؛ حکیم باشد، ولی خداوند بشر را در سردرگمی رها کند؟ آیا با رحمت و لطف خدا سازگار است که از انسان در این سرگردانی، دستگیری نکند؟ 5. دایر کتابی مستقل با عنوان «ندای درونی» نگاشته است که پیام اصلی این کتاب «کافی بودن ندای درون برای سعادت» است. روشن است که با این ایده غلط پیامبران الهی از صحنه هدایت و ارشاد جامعه کنار گذاشته می ‌ شوند و صرفاً «پیامبری درونی» به صحنه می ‌ آید که خدا را هم در خدمت اهداف خود به کار می ‌ گیرد. البته در احادیث اسلامی از ندای فطرت و حکم عقل به پیامبر درونی تعبیر شده است؛ امّا این پیامبر درونی به تنهایی توان راهبری آدمی برای نیل به معرفت الهی را ندارد، بلکه در کنار این پیامبر درونی، راهنمایان الهی یعنی پیامبران بیرونی، به عنوان مرجع اصیل معرفی شده ‌ اند و تشخیص ندای وجدان از خواسته ‌ های حیوانی و امیال درونی به عهده پیامبران گذاشته شده است. «دایر» پیامبر انسان ‌ ها را «فرمان درون» می ‌ داند و راهنمای سالک را ندای درونی معرفی می ‌‌ کند؛ اما این ‌ که این ندا چگونه راهبری می ‌‌ کند و مرز تشخیص نداهای واهی از نداهای حقیقی کدامند؛ پاسخ را به سکوت و ابهام می ‌‌ گذراند؛ غافل از این ‌ که بعد از ارجاع آدمی به ندای درون، تشخیص ندای اصیل، اولین مشکل راه سلوک است. به عبارتی دیگر؛ ندای درون هم به مرجع تعیین ‌ کننده و اطمینان ‌ بخش نیاز دارد اگر مرجع ندای درون، ندای درونی دیگری باشد، آن ندای درونی دوم از کجا اطمینان ‌ بخش است؟ واقعیت آن است که تلقی وین ‌ دایر از دین، همان تلقی رایج برخی غربیان است که دین را پدیدهای شخصی و سلیقه ‌ ای می دانند و آن را یک تجربه درونی می ‌ دانند؛ نه راه بیان واقعی برای نیل به سعادت [341] ». 6. وین دایر احساس تقصیر و احساس گناه را نکوهیده و منافی معنویت می ‌ شمارد. [342] وی بر این باور است که اگر کسی نسبت به گذشته خود احساس تقصیر کرد، درون خود را آشفته نموده و انرژی خود را هدر داده است. [343] وی عفو و بخشش خویشتن را تنها راه نجات معرفی می کند. [344] چرا نتوان تصوّر کرد که «چون انسان از ظرفیت های وجودی خود، برای رسیدن به خدا بهره کامل نگرفته است»؛ خود را مورد نکوهش قرار دهد؟ واقعیّت این است که برخلاف گمان دایر، احساس قصور نه فقط مانع معنویت نیست؛ بلکه خود یک عامل محرّک به ‌ شمار می آید. در متون اسلامی، وجود عاملی که انسان را در تقصیرها، مورد خطاب و عتاب قرار می ‌ دهد و به آن «نفس لوّامه» تعبیر شده است؛ از موهبت های خداوند متعال برای تحرکِ سریع ‌ ترِ موتور معنویت و خداخواهی در وجود انسان شمرده شده است و تا زمانی که این میل در انسان سوسو می ‌ کند و توان عرض ‌ اندام دارد، گویای بهره ‌ مندی انسان از حیات معنوی است، نه زوال معنویت؛ چنان ‌ که دایر خیال کرده است. یادآور می ‌ شویم این ایده وین ‌ دایر از نگرش اومانیستی حاکم بر فرهنگ غرب نشأت گرفته است. در این نگاه، انسان باید بیشترین کامیابی را داشته باشد و اگر در موردی از سر قصور، بخشی از این لذّت را از دست داد و نتوانست حداکثر بهره را ببرد باید خود را ببخشد و با آرامش وجدان، لذت خود را بازیابد!! 7. از دیگر اشتباهات وین دایر، ایده «حمایت از صلح، نه مخالفت با جنگ» است. در نگاه دایر، زندگی باید با تفکّر مثبت اداره شود، نه تفکّر منفی؛ به همین جهت توصیه می ‌ کند: «به جای این که علیه تروریسم و جنگ اعلام انزجار کنید، طرفداران صلح باشید... اگر شما علیه چیزی باشید و با آن دشمنی نمایید، نفاق و اختلاف در ضمیر شما نقش خواهد بست... علیه هرچه بایستید، همان چیز علیه شما خواهد ایستاد. به جای ابراز انزجار نسبت به مواد مخدر و مبارزه علیه آن، کودکان را در انتخاب راه صحیح زندگی یاری دهید [345] ». شعار مذکور، خواسته یا ناخواسته، انسانهای معنویت ‌ گرا را ظلم ‌ پذیر و بسترساز تداوم بی ‌ عدالتی موجود خواهد نمود. روشن است که ثمره معنویت فردی و «عرفان عاری از رسالت اجتماعی» که دایر ارائه می ‌ کند، جز این نخواهد بود. این ایده که «بر ضدّ هیچ ‌ چیز جبه ‌ هگیری نکنید [346] »؛ دست تبهکاران را در چپاول و ظلم بازتر خواهد کرد و زمینه نظام جور موسوم به «دهکده جهانی» را فراهم خواهد کرد. البتّه دایر می ‌ گوید که «منظور من، توجیه گناه ظالمان نیست [347] »؛ امّا پای ‌ بندی به این ایده، امور خطیری هم ‌ چون اصلاح اجتماع و رفع ظلم را حوزه مطالبات انسان خارج کرده و معدود افراد خداگرا هم که انگیزه مبارزه با ظلم و بی ‌ عدالتی دارند با این اندیشه، میدان را برای جولان سرمایه ‌ داران و متجاوزان خالی خواهند نمود و آن ‌ گاه همه موانع از سر راه نظام سلطه کنار خواهد رفت و ظلم و ظلم ‌ پذیری به طرز وحشتناکی نهادینه و مستقر خواهد شد. با تأسف، وی این ایده خطرناک را بارها تکرار و به طرز ناصوابی توجیه و تفسیر می کند. درک ناصحیح دایر که جمع بین «مبارزه با مواد مخدّر» و «راهنمایی کودکان» را «اجتماع نقیضین» می ‌ داند، هیچ محملی برای توجیه و دفاع ندارد [348] . در خصوص «ذهن معجزه ‌ گر» که در آثار وین دایر بسیار مورد تأکید است و امروزه از آن به «قانون جذب» یاد می ‌ شود، باید اذعان داشت که این ‌ گونه قدرت ‌ های شگرف مخصوص ذهن نیست و بعضی دیگر از اعضا مانند چشم و زبان و... در حیطه کارکرد خود، قدرت ‌ های شگرف مخصوص به خود دارند و به علاوه این «قدرت خالق ‌ گونه»، برای ذهن که ذهن یک خدا در بدن فرض شود و هرچه تجسّم کند، همان خلق می ‌ شود؛ بسیار جای تردید و تأمل دارد؛ چنان ‌ که از ناحیه بسیاری از متفکّرین این گستردگی قدرت ذهن مورد تردید قرار گرفته است. 8. وین دایر به گونه ‌ ای وانمود می ‌ کند که گویی دست ‌ یابی به قدرت ‌ های غیرعادی (مکاشفه و کرامت)، برای سالک هدف است و این معنا از نقل کرامت ‌ های مختلف در کتاب ‌ هایش به خوبی پیداست. در حالی ‌ که نزد عارفان راستین اسلامی کشف و شهود هدف و خواسته اصلی سالک نیست به ‌ گونه ای که حتّی اهل ‌ معرفت از بازگو کردن آن نزد دیگران خودداری می کنند. چنان ‌ که علامه طباطبایی صاحب تفسیر بزرگ المیزان، می ‌ گوید: استاد ما (مرحوم قاضی) به ما توصیه می ‌ کردند که در سیر و سلوک به کرامات توجهی نکنید؛ زیرا شما را از ادامه مسیر باز می ‌ دارد. مرحوم علامه محمّدحسین تهرانی، از عرفای بزرگ معاصر، مکاشفه را به پنج مرحله تقسیم و تصریح می ‌ کند که سه مرحله اوّل قبل از ورود به عالم الهی و توحید محقق می شود و مشترک بین کافر و مؤمن است: مشاهدات طبیعیه و مادیه: در این مرحله، انسان امور مخفی درباره امور طبیعی و ریاضی و... را مشاهده می ‌ کند. مشاهدات قلبیه: در این مرحله، سالک از عالم طبیعت عبور کرده و وارد عالم مثال شده است. در این مرحله، تجسّم بعضی از معانی را می ‌ بیند و می ‌ تواند در بیداری همانند خواب، عالم مثال را ببیند. مشاهدات روحیه: در این مرتبه، انسان از عالم مثال عبور کرده و به عالم روح و عقل وارد می شود. در این مرحله است که فرد می تواند طیّ ‌ الارض کند و افکار دیگران را بخواند و... . مشاهدات سرّیه: این مکاشفات به عالم خلوص مربوط است و در این ‌ جا رویت اسما و صفات محقق می شود. مشاهدات ذاتیه: این مکاشفات به عبور از مراتب خلوص و وصول به مراتب توحید مطلق مربوط است [349] . بنابراین، آن ‌ چه وین دایر به عنوان نشانه عرفان آورده است، دلیلی بر توحید و ایمان واقعی نیست، بلکه نه فقط برای برخی انسان های دیگر نیز قابل دسترسی است، بلکه معیاری صحیح بر سلوک به سوی خدا و کسب فضایل اخلاقی نیست. خلاصه این ‌ که باید توجه داشت؛ عرفانی که وین دایر تبلیغ می کند معنویتی شخصی است و محدود به اخلاقیات فردی و تهی از رسالت اجتماعی، فاقد نظام اعتقادی منسجم، به دور از پشتوانه عقلی و فلسفی صحیح می باشد و آنچه وین ‌ دایر پیرامون آموزه های اخلاق فردی مثل قناعت، راستگویی، محبّت به دیگران و... گفته است فقط بخشی از آموزه های اخلاق در ادیان الهی است که تنها در سایه نظام اعتقادی صحیح می تواند به صورت یک پازل جا داده شوند، ‌ در غیر این ‌ صورت نگاهی ناقص و ناپایدار به انسان و نیازهای او خواهد بود.   قانون جذب  آیا «قانون جذب» مبنای علمی دارد و یا تنها جنبه عرفانی دارد؟   قانون جذب را می توان در این عبارت خلاصه کرد: افکار تبدیل می شوند به اجسام قانون جذب به جملات کاری ندارد به تصوّرات کار دارد. مهم نیست که بگویی این را می ‌ خواهم یا نمی ‌ خواهم، وقتی به «این» می ‌ اندیشی در زندگی ‌ ات جذب می ‌ شود، اگرچه به صورت منفی بگویی. پس تنها آنچه را که می ‌ خواهی تصور کن. «بر هر چه که تمرکز کنید همان اتفاق می افتد. مهم این است که بتوانیم ذهنمان را بر مطلوب های خود متمرکز کنیم». «تنها کافی است به گوشه ذهنتان بچسبید و به تصاویر ذهنی ‌ تان تمرکز دهید و آن قدر به آن انرژی مثبت بدهید تا در دنیای برون به صورت واقعیتی عینی جلوه گر شود». [350] «این قانون همان قانون جاذبه عمومی است امّا در حیطه افکار. قانون جاذبه نیوتن می ‌ گوید: «کره زمین همه اجسام را به سمت خود می ‌ کشد، امّا قانون جذب می ‌ گوید: تمام چیزهایی را که ما تصوّر می ‌ کنیم به سوی ما جذب می ‌ شوند». [351] «قدم اوّل در فعال ‌ سازی قدرت ذهن، تغییر تصاویر ذهنی است. رویدادهای زندگی همه پرداخته تجسّمات انسان است بنابراین باید نیروی تجسم و تصوّر ذهن را باور داشت و به تغییر نگرش نسبت به خود، محیط پیرامون، دیگران و زندگی همّت گماشت تا موجبات تغییر در واقعیت این امور فراهم شود. آینده انسان ها از راه شیوه تفکّری که برمی گزینند رقم می خورد و در حقیقت آنها به آنچه تفکّر می کنند تبدیل می شوند. [352] پدیده ‌ هایی که در زندگی انسان ها اتّفاق می افتد زاییده تفکر آنهاست نه مستقل از فکر.» [353] «هر چیزی که می ‌ خواهید در زندگی شما اتّفاق بیفتد در ذهن خود تصوّر کنید. از درون بر آن تمرکز کنید و از بیرون به آن علاقه نشان دهید و به تصوّر ذهنی عشق بورزید. حالا انرژی درونی شما تصادفاتی را جذب خواهد کرد که با آرزوهای شما جور درخواهند آمد [354] و ذهن بر هرچه تمرکز پیدا کند همان توسعه پیدا می ‌ کند و بزرگ می ‌ شود. [355] این قدرت ذهن، از زبان و بیان متأثر می ‌ شود، بیان کلمات و عبارات باعث می ‌ شود بدن فیزیکال به همان راهی برود که اظهار شده است». [356] «تو همه چیز را به طرف خودت جذب می ‌ کنی. مردم، شغل، شرایط زندگی، وضع سلامتی، ثروت، قرض، شادی، ماشینی که سوار می ‌ شوی و اجتماعی که در آن زندگی می ‌ کنی. مثل آهن ‌ ربا همه اینها را به طرف خودت جذب می ‌ کنی. به هرچه فکر کنی همان اتّفاق می ‌ افتد. کلّ زندگی تو تجلّی افکاری است که در ذهنت جریان دارند». [357] «با تصوّر شما و افکار شما تمام دنیا یک کاتالوگ می ‌ شود در دست شما. انگار شما دارید به جهان سفارش می ‌ دهید». [358] شما در سه گام به آرزوهای خود دست می ‌ یابید: نخست؛ خواستن: «به دنیا فرمان بده». دوم؛ باور: «باور داشته باش که به خواسته ‌ ات رسیده ‌ ای». سوم؛ تجسم: «احساس کن که به خواسته ‌ ات رسیده ‌ ای» [359] . «افکار ما تبدیل می ‌ شوند به اجسام. هر چیزی در فکرت بگذرد به زودی آن را در مشت خواهی گرفت». [360] ادّعای اصلی در جذب آنچه که در قانون «راز» روی آن تکیه می ‌ شود «قدرت خداگونه ذهن» است که از آن به عنوان «تجسّم» یاد می شود. تئوری «راز» در مورد ظرفیت دیگر استعدادهای بشری ساکت است و بلکه عادی بودن آنها را پذیرفته است و در مورد قدرت بینایی و شنوایی و بویایی و... فرضیه جذب ادّعایی ندارد. ادّعای اصلی در قانون جذب در مورد قوه ذهن است. این ادعا چنین است: ذهن انسان قادر است بر پدیده های خارجی اثر گذارد و امور بیرون از وجود انسان را به سود انسان تغییر دهد. به عبارت دیگر با استفاده از نیروی خلاق ذهن می توان بر امور بیرون از جسم انسان، تصرّف کرد. ادّعای دوّم این است که تأثیرگذاری ذهن بر پدیده ها از نوع تأثیرات عادی نیست؛ بلکه از نوع تأثیرِ علّت بر معلول است. منادیان جذب، تنها از تأثیرگذاری و تأثیرپذیری میان ذهن و حوادث و پدیده ‌ ها، سخن نمی گویند بلکه از خالقیت ذهن می گویند و «خلق و آفرینش» را به ذهن نسبت می دهند که ذهن انسان هرچه را تجسّم نماید، به صورت یقینی و قطعی به وقوع می پیوندد. بنابراین نباید تصوّر شود که منظور از تئوری جذب تنها مثبت ‌ اندیشی، تلقین و اموری از این قبیل است. راه های نفوذ و گسترش تئوری جذب چندسالی است که قانون جذب در رسانه ها و فضای مجازی در حال ترویج و گسترش است. اوّلین بار در سال 2006 یک کارگردان استرالیایی به نام راندابرن در پی رسانه ای کردن این ایده برآمد و به تولید «فیلم راز» [361] اقدام کرد و حتی این فیلم چندبار از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد!! به گفته مدافعین فرضیه جذب، این فرضیه نه فقط مورد قبول بزرگان تاریخ بوده است که مورد استفاده ایشان بوده است و اساساً راه موفقیت علماء و دانشمندان و حکمرانان کشف همین راز بوده است و البتّه پا را فراتر گذاشته ادعا می ‌ کنند که بزرگان بشریّت «این راز» را کتمان می ‌ کردند. فیلم راز، اصرار دارد پذیرش این فرضیه را به برخی از دانشمندان و مخترعین نسبت دهد. در کشور ما نیز برخی به دنبال بومی ‌ سازی این فرضیه هستند و در موارد متعدّدی از آیات و روایات نیز جهت تطبیق این فرضیه با اسلام کمک می گیرند!! این افراد به ویژه در سخنرانی ها و کارگاه هایی که با عنوان موفقیت و خلاقیت و خانواده برگزار می شود، این موضوع را مورد توجّه و تبلیغ جدّی قرار داده ‌ اند و کتاب های فراوانی با عنوان های تکنولوژی فکر، راز، جذب، قدرت تفکّر، جادوی فکر و... منتشر کرده ‌ اند. در تئوری جذب ادعا شده که تمامی موجودات گوش به فرمان انسان ‌ اند. هرچند در متون اسلامی از «قدرت تسخیر انسان و تصرّف در پدیده ها» سخن به میان آمده است [362] ، امّا باید توجّه داشت که هر موجودی و هر پدیدهای در چارچوب مشخصی و در حدود معینی در خدمت انسان ‌ ها قرار گرفته ‌ اند. برخلاف آن چه در تئوری جذب ادعا شده که انسان، خدای روی زمین معرفی می شود و ذهن انسان قادر به خلق تمامی خواسته ‌ هاست. در معارف اسلامی، انسان به عنوان مخلوقی که باید همت خویش را جهت تعالی معنوی فرد به کار گیرد و به امکانات مادی به قدر ضرورت اکتفا کند مورد توجه قرار گرفته است. هم ‌ چنان که در متون روان ‌ شناختی نیز به نقش مثبت ‌ اندیشی و تلقین توجّه شده است، امّا هیچ ‌ کدام به صورت نامحدود و به عنوان عامل مستقل «نقش ‌ آفرینی ذهن» را نپذیرفته ‌ اند.  آنچه در روان ‌ شناسی جهت درمان افسردگی تحت عنوان «روش شناخت ‌ درمانی» مطرح است مبتنی بر این نظریه است که به جای حوادث بیرونی، افکار و طرز تلقی انسان ‌ هاست که روحیه آنها را شکل می ‌ دهد [363] . در این روش با کاستن از فشارهای عصبی، ایجاد امیدواری به آینده در فرد تقویت می ‌ شود. در این روش، از یک طرف احساسات فرد شناسایی می ‌ شوند و از طرف دیگر افکار معادلِ آن احساس، مشخص می ‌ گردد. مثلاً معلوم می ‌ گردد احساس تنهایی، نتیجه فکر «عدم توجّه به دیگران» است یا احساس درماندگی در اثر فکر عدم بهبود وضعیت ایجاد می ‌ گردد یا باور در خطر بودن موجب ترس و بیمناکی می ‌ شود. [364] بنابراین مقابل هر فکر منفی یک حال منفی و احساس منفی وجود دارد. برخلاف مدّعیان قانون جذب که تفکّر و تجسّم را شاه ‌ کلید می ‌ دانند و برای رسیدن به آرامش و خواسته های خود آن را به تنهایی کافی می ‌ دانند، دکتر دیوید برنز شناخت ‌ درمانی را از عمومیت می ‌ اندازد و اعلام می ‌ کند «شناخت ‌ درمانی به تنهایی برای درمان اختلالات روانی - مناسب نیست و برای روان ‌ پریشی و بیشتر بیماری های دیگر به دارو و درمان نیاز است». [365] از سوی دیگر تئوری جذب با مفهوم «خود تلقینی» نیز متفاوت است. هرچند به گفته روان ‌ شناسان «هر انگیزش مغزی یک حرکت خود ‌ انگیخته مؤثّر را به ‌ کار می ‌ اندازد» [366] و مجموعه احساسات و اطلاعات و افکار در نیمه هوشیاری ما رسوخ می ‌ کند و بر اجزای مبهم و آشنای شخصیت ‌ مان اثر می ‌ گذارد؛ امّا در این روش نیز تئوری راز به طور مطلق تأیید نمی ‌ شود، بلکه «نقش ذهن» به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار مطرح است. از ‌ این ‌ رو در خود ‌ تلقینی «آفرینندگی ذهن» مطرح نیست بلکه با سامان دادن افکار می ‌ توان احساسات را سامان داد که در نتیجه عوامل فعالیت و اقدام (دقّت شود!) در وجود انسان به کار افتد و با اراده و کار و تلاش، وصول به مطلوب محقق شود. یکی از بزرگ ‌ ترین ادعاها در مورد قدرت ذهن مربوط به دکتر راین است. دکتر راین و همسرش بعد از 25 سال مطالعات آزمایشگاهی به این نتیجه رسیدند که ذهن دارای نیرویی است که می ‌ تواند مستقیماً روی مادّه فیزیکی اثر گذارد. وی این نظریه را حرکت فیزیکی ناشی از نیروی ذهن (پسیکو کینه سیس) نامید [367] . با کمی دقت معلوم می ‌ شود حتی ادعای دکتر راین نیز تأییدی بر قانون جذب محسوب نمی شود، چرا که وی اولاً این قدرت را فقط در بعضی افراد قابل اثبات دانست و از سوی دیگر به ‌ کارگیری و اعمال آن را هم محدود نمود به ‌ گونه ‌ ای که احتمال داد که این عمل در بازی طاس فقط قابل انجام باشد. هری لورین نیز می گوید: «اگر اندیشه شما حالت رویا و خیال داشته باشد بدانید که به جایی نمی ‌ رسید. حرف مرا به اشتباه نگیرید. اگر رؤیاها و خیال ‌ ها سازنده باشند و اگر منتهی به عمل و اقدام شوند مولّد و مفید هستند. امّا اگر رؤیا و خیال جای اقدام و عمل را بگیرد، وضع خراب است. روزی از «ریچارد هیم بر» (شعبده ‌ باز معروف) خواستم موفقیت را در یک جمله تعریف کند. گفت: «کار زیاد که به درستی انجام شود و اندیشیدن به شکلی سازمان ‌ یافته باشد به موفقیت منتهی می ‌ شود». نمی ‌ توان منکر درستی این حرف شد. سخت ‌ کوشی و کار زیاد یک دارایی و سرمایه است. بنابراین آن ‌ چه در کتاب ها و مکتب ها روان ‌ شناسی بر صحّت آن تأکید شده است همان تأثیر تدبیر و برنامه ‌ ریزی و عمل است نه عاملی انحصاری به نام ذهن. [368] دلایل اثبات قانون جذب 1. قانون تشابه در جادوگری قانون تشابه می ‌ گوید: «شبیه، شبیه خود را می ‌ آفریند.» [369] در قانون تشابه افکار و باورها و قدرت تجسم نقش اصلی را دارند. به همین علّت جادوگران معتقد بودند که برای باروری و حاصل ‌ خیزی مزارع باید در کشت ‌ زارها اعمال جنسی و باروری انجام داد. [370] در طول تاریخ افرادی که حاضر می ‌ شدند به تمرینات جادوگری بپردازند، تصور می ‌ کردند که می ‌ توانند با تمرکز روی برخی از امور و نیز استفاده از ابزار و وسایل خاص، صورتی مجسّم و موهوم از فکر مورد نظر را برای خود و دیگران خلق کنند. چنان ‌ که قرآن کریم در داستان رویارویی ساحران با حضرت موسی (علیه السلام) می ‌ فرماید: «یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِنْ سِحْرِهِمْ أَنَّها تَسْعی » [371] ؛ «از سحرشان برای او تخیل ایجاد کردند که آن ریسمان ‌ ها می ‌ جنبد». تئوری جذب براساس قانون تشابه، ‌ نقش ‌ آفرینی قدرت ذهن را اثبات می کند در حالی ‌ که قانون تشابه بیشتر در فضای جادوگری و مشابه ‌ سازی خیال با واقعیت، خودنمایی می کند و از حقیقت و واقعیت به دور است. به همین جهت در طول تاریخ جادو، رقیب دین و جادوگر، رقیب رسولان الهی بوده اند. 2. توده بحرانی این ایده که در بعضی از کتب روان ‌ شناسی هم نقل شده است به عنوان یکی از قراین و شواهد در اثبات فرضیه جذب مطرح است. طبق این ایده ادّعا می شود اگر شمار قابل ‌ توجّهی (عدد کافی) از انسان ‌ ها - حتّی دیگر موجودات - از رفتار خاص و الگوی خاصی تبعیت کنند همان رفتار در تمام آن «گونه» تظاهر خواهد یافت. کمترین نصاب در «گونه» که موجب سرایت رفتار به تمام آن صنف خواهد شد «عدد بحرانی» یا «توده بحرانی ‌ گونه» نام دارد. [372] درباره این ایده، گفته می شود؛ میمونی در کشور ژاپن به ‌ طور ابتکاری سیب ‌ زمینی را در آب شور دریا شست و آن را خورد. متعاقباً بعضی از همنوعانش از او تقلید کردند. تعداد زیادی از میمون ‌ های حاضر این عمل را انجام دادند. با تعجب مشاهد شد میمون ‌ هایی که در چند فرسخی زندگی می ‌ کردند و هیچ تماسی با میمون ‌ های ساحل نداشتند این رفتار را از خود بروز دادند. کن کیس [373] در کتابش معتقد است که اگر تعدادی از افراد نوع بشر از بحران جنگ هسته ‌ ای آگاهی یابند و این حس را به اکثریت انتقال دهند و اکثریت این رفتار را در خود تظاهر دهند، جنگ هسته ‌ ای اجتناب ‌ ناپذیر است. فیزیکدانان از این نصاب به «انتقال مرحله ‌ ای» نیز تعبیر می ‌ کند و آن هنگامی است که اتم ‌ های تشکیل ‌ دهنده یک ملکول به ترتیب خاصی قرار گیرند و تعداد آنها به نصاب نزدیک شود و در این هنگام است که بقیه اتم ‌ ها خود به خود در همان مسیر قرار می ‌ گیرند. حرکتی عجیب از یک میکروب در یک نقطه از زمین باعث بروز حرکت دیگر میکروب ها - بدون هیچ تماسی - در کره زمین می ‌ شود. این مطلب در مورد رفتار توده ‌ ها در جوامع بشری قابل توجه است به طوری که رفتار کلّی انسان ‌ ها و مواضع جمعی آنها متأثر از حس مشترک آنها است که تبیینی دیگر از همان «وحدت وجود» است!! [374] همچنین در کشفیات نوین فیزیک کوانتوم گفته شده است؛ ذرّات کوچک ‌ تر از اتم به ‌ طور مداوم اتخاذ تصمیم می ‌ کنند و عجیب ‌ تر این که تصمیمات اتخاذ شده بر اساس تصمیماتی است که در جای دیگر اتخاذ می ‌ شود. ریز ذرات اتم به فوریت می ‌ دانند که در جای دیگر چه تصمیمی اتخاذ شده است. مبنای استدلال فلسفه کوانتوم این است که همه چیزهایی که در جهان به ظاهر منفرد و مستقل به نظر می ‌ رسند در واقع اجزایی از یک کلیت مستقل به ‌ شمار می ‌ روند. دنیای علم به سختی می ‌ کوشد به آن ‌ چه رهبران روحانی بشریت گفته ‌ اند دست یابد. در علم مکانیک کوانتوم در این مسئله - ذی ‌ حیات بودن ذرات عالم و دستورگیری از حقیقت دیگر - تمایزی بین جاندار و بی ‌ جان وجود ندارد. تمامی اجزاء عالم ضمن اینکه در کار انفرادی خود عاری از نقص و خطا می ‌ باشند در همان زمان با ذرّات دیگر و با کل کائنات هماهنگ و هم ‌ نوایند و به فواصل زمانی احتیاجی ندارند. [375] طرفداران قانون جذب از این ‌ گونه شواهد برای اثبات فرضیه خود استفاده می کنند، در حالی ‌ که این چند نمونه حداکثر می تواند «قانون جذب را به عنوان فرضیه» مطرح نماید که لازم است با تکرار و آزمون به مرحله «قانون تجربی» برسد. علاوه بر این ‌ که قراین بالا چندان ارتباطی با تئوری راز ندارند بلکه حداکثر شواهد «وحدت وجود» و «یگانگی هستی» است و علامت نوعی هماهنگی و همسویی در فعل و انفعالات پدیده ها است. این نکته ظریف را وین دایر دریافته است و در آثارش از این ‌ گونه شواهد به عنوان «دلایل وحدت وجود» استفاده کرده است. جاذبه های فرضیه جذب آن ‌ چه در جلسات جذب اتفاق می افتد بخشی از آن دارای جاذبه های شیرین برای شرکت ‌ کنندگان است. مانند توجّه به مفهوم کلیدی «امید» که به «نشاط، طراوت و بالندگی روحی» ختم می ‌ شود و از این حیث ارزشمند و مهم است. هرچند این دستاورد منحصر به تئوری راز نیست، اما این ویژگی، به صورت پررنگی در کارگاه ‌ های راز برجسته می ‌ شود و به عنوان یک «مزیّت اخلاقی» از آن یاد می ‌ شود. در این تئوری بر «شعورمندی» موجودات تأکید شده و این حقیقت پذیرفته شده است. لازم به ذکر است در متون اسلامی - قرآن و روایات و متون فلسفی اسلامی - نه فقط «شعورمندی کائنات» بلکه مراتب بالاتر یعنی «عبادت و تسبیح و تهلیل»، «علم و معرفت به مبدأ آفرینش»، «رشد و تکامل» و «هدفمندی مجموع هستی» نیز مورد توجه قرار گرفته است. خداوند می فرماید: «إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ» [376] ؛ «هیچ چیزی نیست مگر آن حمد و تسبیح خدا می ‌ گوید». در جایی دیگر قرآن می ‌ فرماید: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ» [377] . «تسبیح» را برای موجودات بدیهی می ‌ شمارد و «علم و آگاهی» را برای تمامی موجودات اثبات می کند. درباره آیات شریفه «والیه ترجعون» و «کلّ یجری لاجل مسمّی» علامه طباطبایی(ره) فرموده ‌ اند: حکم جریان و سیر و رشد و تکامل، عمومی است که همه اجسام مشمول آن هستند. [378] تئوری راز، با تکیه بر ظرفیت ‌ ها و استعدادهای شگرف وجود آدمی در میان مخاطبان جاذبه زیادی ایجاد نموده است. توجّه به استعدادهای روحانی و توانمندی های معنوی نفس انسانی باعث خلق جنبش های فراوانی در دنیای امروز شده است. این جریان ها که همگان را به نوعی به سمت و سوی گرایش ‌ های معنوی می کشاند، تلاش می کنند در ایجاد حس معنوی و آرامش، هواداران خود را به تجربه لذّت نزدیک نمایند. رهبران جذب، هم ‌ اکنون با ابزارهایی هم ‌ چون دعوت به امید و شادمانی و نشاط، قبول شعورمندی کائنات و تکیه بر استعدادهای معنوی انسان در جذابیت ‌ بخشی به این ایده توفیق یافته ‌ اند. ایرادات فرضیه جذب نبود پشتوانه علمی برای اثبات هر ایده یا فرضیه ای باید سراغ یکی از سه گزینه رفت: 1. تجربه قطعی. 2. عقل بدیهی. 3. نقل مسلم. در قانون جذب نه تجربه قطعی قابل قبول وجود دارد و نه از دلیل فلسفی و برهان قانع کننده بر این ایده خبری هست و بهره گیری از برخی آیات متشابه و روایات غیرمرتبط، نمی تواند پشتوانه وحیانی و دینی برای قانون جذب درست نماید. باید توجه داشت که آن ‌ چه درباره ارزش تفکّر در روایات آمده است، مربوط به تصویرپردازی ذهن نیست، بلکه مربوط به حوزه نگرش ‌ هاست که جهت خودسازی به کارگیری می شود. این خودسازی در دوعرصه آیات انفسی و آفاقی اتفاق می افتد. در قانون جذب، تصویرِ مطلوب در ذهن است که ارزش پیدا می کند، در حالی ‌ که در تفکّر، مطلوب واقعی کشف حقیقت و کسب رضایت خداوند و تعالی روح است، به ‌ علاوه در تفکر، یک فرایند کیفی مطرح است که تعقّل و پرورش قوّه عاقله و ادراک های عالی انسانی مدّ نظر است. اخلاق ستیزی به راستی خوبی و بدی انسان ها در «راز» چه اندازه مورد توجّه است و پرداختن به «خوب شدن» چه میزان مهم معرفی می شود؟ متأسّفانه باید گفت که در «راز» توجّهی به لزوم خوب بودن و اجتناب از بدی نمی شود. بلکه ادعا می ‌ شود «مهم مطلوبِ خوب است نه مطالبه ‌ گر خوب». گفته می شود: «مهم نیست تو خوب و یا بد باشی و مهم نیست چیزی بخواهی که در ذات خود خوب باشد یا خوب نباشد بلکه مهم خواست و طلب توست...». این ‌ گونه «محوریت دادن به خواست ها» و هواهای آدمی که در بین سردمداران جذب دیده می شود، محصول رویش بذر سکولاریسم در زمین اومانیسم است!! بنابراین طبیعی است که در این تئوری حرفی از خوبی و بدی مطلوب ها نیست و نظام ارزشی فراتر از میل و طلب انسان تصویر نمی شود و ملاکی برای سنجش مطلوب ها معرفی نمی شود. به همین جهت است که «اریک فروم» مدعی است «باید محبت به انسان و عدالت را جانشین خدا نمود و سخن از خدا را باید کنار گذاشت». [379] در تئوری راز عبارت «فرمانبردارم سرورم» به عنوان زبان حال کائنات و جهان هستی، بارها تکرار می شود و به عنوان «قوی ‌ ترین قانون نظام هستی» از آن یاد می شود. نتیجه ایده جذب آن است که خوشی ها و لذت های انسان تعیین ‌ کننده مطلوب های اوست و رفاه به جای قرب الهی و کمال معنوی او می نشیند و غایت و افق زندگی انسان به جای تعالی معنوی، به رفاه این جهانی تغییر می کند. رفاه محوری بررسی های میدانی نشان می هد که با انتشار کتاب های «راز»، ‌ «تکنولوژی فکر»، «قدرت ذهن» و «معجزه فکر» فعالیت شرکت گلدکوئیست و دیگر شرکت های هرمی اوج گرفت و وسوسه میلیاردر شدن و ثروت های نجومی، عدّه ای را از فضای کار و کسب به عرصه تخیّل و تجسّم کشاند و باعث بیچارگی و بی ‌ خانمانی افراد زیادی گردید تا جایی که فقط در تهران تعداد 4000 خانوار دارایی خود را از کف دادند. تردیدی وجود ندارد که انسان نیاز های مختلف مادّی از جمله مسکن، پوشاک، سلامت، روحیه شاداب دارد. از سوی دیگر شکّی نیست که پرداختن به نیازهای معیشتی و رفع نیازمندی ‌ های اساسی زندگی غیر از «رفاه ‌ مداری» و «لذّت ‌ محوری» است. از اشکالات جدّی این فرضیه «تأکیدی» است که بر «مطلوب های حسّی و مادّی» و به عبارت دقیق ‌ تر «چرب و شیرین های سرگرم ‌ کننده و زودگذر» می ‌ شود. «همیشه به ثروت های بیکرانی که در آینده به دست خواهید آورد بیندیشید... همواره بگویید من ثروتمندم... کاری کنید که درون شما و ضمیر ناخودآگاه شما ثروت را احساس کند و همان شرایط را برای شما فراهم کند... احساس کنید ثروت خود را و احساس کنید رفاه خود را... به نمادهایی از ثروت مثل اسکناس، چک، و تصاویر شمش های طلا خیره شوید و با آن معاشقه کنید... [380] »!! در کارگاه ‌ های جذب، رفاه و لذت چنان برجسته می ‌ شوند که گرایش ‌ های متعالی روح انسان و رشد معنوی و تکامل روحی وی در میان این همه مطالبات سطحی گم می ‌ شود و هدفمندی خلقت فراموش می گردد و هدف زندگی در عیش و عشرت و کام ‌ یابی حداکثری خلاصه می شود و بدین ‌ سان به ابتذال کشیده می شود. آنچه به عنوان خواست و مطالبه انسان در این ‌ گونه کتاب ها و به ویژه در فیلم راز مثال زده می ‌ شود اسکناس های سبز، خانه، ماشین، پست و مقام، تجهیزات زندگی، پول، امکانات خانه بیشتر... چندین و چندبار تکرار می ‌ شوند. به راستی مگر غیر از این است که تجسّم مداوم این خواسته ‌ ها، باعث می ‌ شود که این مطالبه در عمیق ‌ ترین لایه ‌ های وجودی انسان نفوذ کند و روح و روان انسان با مطلوب های حسی انس بگیرد؟ نتیجه این است که بعد از آن ‌ که این ‌ گونه مطلوب ها با نهاد و ضمیر انسان پیوند خورد، روح انسان به جای تکامل معنوی، ‌ چرب و شیرین های زندگی دنیوی را به عنوان مقصد نهایی تعقیب می ‌ کند و سرمایه عمر انسان این چنین بر باد می ‌ رود. سنجش گریزی در فیلم راز به صراحت عنوان می شود که «هیچ قانون ثابت و مستندی وجود ندارد که رسیدن به مطلوب چقدر طول می کشد». به راستی چرا هیچ راهی برای اثبات قطعی و دائمی این فرضیه وجود ندارد؟ «در فرضیه راز، از آن رو که زمانی برای تحقّق رؤیاها مشخص نشده، هیچ ‌‌ گاه نمی ‌ توان این فرضیه را ابطال کرد، زیرا تا آخرین لحظه عمر، یک نفر باید منتظر باشد شاید روز بعد، روز رسیدن به آرزویش باشد. بنابراین هنگامی می ‌ توان این فرضیه را ابطال کرد که یک نفر با اندیشه و احساس مثبت نسبت به آرزویش، ناکام بمیرد. به این ترتیب برای هیچ ‌ کس در این دنیا امکان سعی و خطا و تجربه کردن قانون جذب وجود ندارد، زیرا با سعی اول تا پایان عمر باید برود و با مرگش خطای آن کشف می ‌ شود. بنابراین قانون جذب در طول زندگی خطاپذیر نیست. البتّه شاید بتوان گفت که حتّی با مرگ یک انسان آرزومند ناکام نیز قانون جذب ابطال نمی ‌ شود، چون شاید علّت ناکامی او نادرستی قانون جذب نبوده بلکه او به اندازه کافی قدرت تجسم و یا احساس مثبت به خرج نداده است. زیرا در قانون جذب شاخص و معیاری برای حد نصاب احساسات مثبت و تجسم خلاق وجود ندارد [381] »!! توجیه ظلم ‌ پذیری در تئوری راز به صراحت از «عدم مخالفت با امور منفی» صحبت می شود و به ‌ عنوان یک نگاه جدید و لازم به مخاطب توصیه می شود. با این نگاه «حمایت از صلح نه مخالفت با جنگ» به بهانه اتلاف انرژی تبدیل به یک راهبرد اساسی می شود. در قانون جذب گفته می شود: زندگی باید با تفکّرات مثبت اداره شود نه تفکّرات منفی؛ به همین جهت توصیه می کنند «به جای اینکه علیه تروریسم و جنگ اعلام انزجار کنید طرفداران صلح باشید... اگر شما علیه چیزی باشید و با آن دشمنی نمایید نفاق و اختلاف در ضمیر شما نقش خواهد بست... علیه هرچه بایستید همان چیز علیه شما خواهد ایستاد. در عوض ابراز انزجار نسبت به مواد مخدر و مبارزه علیه آن، کودکان را در انتخاب راه صحیح زندگی یاری دهید.» [382] شعار فوق خواسته یا ناخواسته در خدمت آمال و نقشه های متجاوزان و جنگ ‌ طلبان و نظام سلطه جهانی است و بیش از همه ایشان از آن سود خواهند برد و به خوبی انسان های معنویت ‌ گرا را ظلم ‌ پذیر و بستر ‌ ساز تداوم بی ‌ عدالتی موجود خواهد نمود. روشن است ثمره معنویّت فردگرا و نگرش تک بُعدی به پاره ای از ابعاد روح، این فرضیه را به سمت، تهی شدن از رسالت اجتماعی خواهد برد. این ایده که «بر ضد هیچ چیز جبهه ‌ گیری نکنید» [383] دست تبهکاران را در چپاول و ظلم بازتر خواهد کرد و زمینه نظام سلطه جهانی موسوم به «دهکده جهانی» را فراهم خواهد کرد. مخدوش بودن عمومیت جذب ادّعای پیروان جذب عمومیت و استثناناپذیری آن است. اما باید دید که این ادّعا چه میزان در بستر واقعیت های عینی قابل اثبات است. افراد بسیاری بوده ‌ اند که مطلوبی را مدنظر داشته ‌ اند و به شدت در فضای ذهن به آن تصویرپردازی ذهنی داده ‌ اند و به گونه ‌ ای تمرکز ذهنی داشته ‌ اند که حتّی سلامت درونی و روانی آنها از ناحیه این مشغولیت ذهنی صدمه دیده است امّا به مراد خویش دست نیافته ‌ اند. آیا غیر از این است که قانون جذب در موارد این ‌ چنینی که مساعدترین بستر را برای تحقق داشته است، تحقق نیافته است؟ ناکامی این افرادی آیا با ادعای عموم که مبلغین جذب ادعا می ‌ کنند در تضاد نیست؟ حتّی اگر بپذیریم که این تئوری در مواردی هم جواب داده است باید نسبت موارد تصدیق شده با مواردی که مطالبه گر در وصول به مطلوب ناکام مانده است سنجیده شود تا سستی این ادّعا بیشتر روشن گردد. باید یادآوری کنیم که منظور ما مواردی است که در شرایط عادّی و با استفاده از امکانات موجود احتمال وصول به آنها پایین است و در آن موارد اسباب و علل ظاهری و طبیعی چندان در دسترس انسان ‌ ها نیستند و تجسّم ‌ کننده اقدام عملی دیگری غیر از «تجسم هدف» نداشته است مانند کارگری که در شرایط عادی 300هزار تومان درآمد دارد و با ابزار تجسم می خواهد این درآمد به 3میلیون در ماه برسد. باید پرسید در این موارد تئوری جذب چنددرصد قابلیت عرض اندام دارد؟ آیا کسی که با زبان انگلیسی ناآشناست می ‌ تواند با نشستن در کُنج ‌ خانه و تصوّر این ‌ که دارد کلمات و اصطلاحات انگلیسی را یاد می گیرد به این زبان مسلّط شود؟! یکی از ابهام هایی که در این فرضیه جواب قانع ‌ کننده ای به آن داده نشده است این است که گفته شده؛ بزرگان بشریت این قانون را فهمیده بودند ولی آن را فاش نکردند تا بتوانند همچنان بزرگی را برای خود نگهدارند و در تاریخ بشریت یاد و نام ایشان ماندگار بماند و همه از موفقیت ایشان یاد کنند!! امّا سؤال این است که چرا بسیاری از بزرگان نیز گرفتار ناکامی ها و شکست ها شدند؟! چرا این ابزار را فقط در یک جنبه به کار گرفتند؟ چرا حکما فقط حکیم ماندند و از حکومت بی ‌ بهره بودند؟ و چرا حکمرانان چندان بهره ای از حکمت و علم نبردند؟ ایشان که از این راز بزرگ باخبر شدند چرا نتوانستند همه ‌ جانبه از آن استفاده کنند؟ یقیناً این جواب که «آنها نخواستند»، جواب قانع ‌ کننده ای نیست. تاریخ از افراد زیادی نام می برد که برای رسیدن به حکومت شب و روز نداشتند و به عشق خواسته خود شب را به صبح می رساندند و امیدوارانه به پیش می تاختند امّا کاری از پیش نبردند و با ناکامی سر به بالین خاک گذاشتند. اگر احساس و طلب و تجسم ذهنی، به ‌ صورت معجزه ‌ آسا باعث جذب مطلوب ها می شود، چرا این افراد به اهدافی که روح و روان ایشان را به تسخیر درآورده بود نایل نشدند؟!! اساسی ‌ ترین ابهام در فرضیه جذب «میزان اثرگذاری قدرت تجسم» و به عبارت دقیق ‌ تر «برد قدرت ذهن» است. مثلاً آیا با قدرت تفکّر می ‌ شود قوّه بینایی یک فرد نابینا را طی یک هفته برگرداند؟ یا دیگری می ‌ تواند یک عقب ‌ مانده ذهنی را با «تجسم بهبودی وی» درمان کند؟ یا اصلاً می ‌ توان تصوّر کرد با استفاده از تئوری جذب یک موجود جدید ایجاد نمود؟ این ها مواردی است که به قطع از شمول تئوری جذب فراتر است و این ‌ گونه معجزه ‌ گری ها در تئوری جذب، راهی برای طرح و قبول ندارد. آن ‌ چه که به عنوان یافته ‌ های فیزیک کوانتوم ادّعا می شود؛ فقط در حدّ «پذیرش تأثیر متقابل میان پدیده ها» ست نه رابطه علّی و معلولی. به عبارت دیگر حداکثر در حدّ «علّت ناقصه» این رابطه وجود دارد نه «علت تامه». در قانون جذب ادعا می شود که هرچه را شما تصوّر کنید چه مثبت و چه منفی؛ همان دقیقاً اتّفاق می افتد. حال سؤال این است که آیا واقعاً هر مشکلی که در زندگی انسان پیش بیاید حتماً قبلاً انسان به آن مشکل تصویرسازی ذهنی داده بود؟ آیا اگر کسی همسرش را در یک تصادف از دست دهد، از قبل حتماً این اتّفاق را بارها تجسّم کرده بود؟ آیا مریضی ها هم در اثر تجسّم حالت مرض، اتفاق افتاده است؟ اگر زلزله ای یا سیل اتفاق افتد و تعدادی جان خود را از دست دهند؛ آیا همگی قبلاً مرگ خود را در حالت زلزله یا سیل تجسّم کرده بودند؟ آیا بستگان آنها این ‌ گونه مرگ را در مورد زلزله ‌ زده ها تصوّر کرده بودند؟ لازم است اشاره شود که فرضیه جذب در بین مدّعیان و مبلغان داخلی یک «پیوست» دارد که این پیوست در نسخه ‌ های خارجی وجود ندارد. در بین مروّجان خارجی مثل آنتونی رابینز، وین دایر ولوئیر هی و... آنچه معیار و میزان است «طلب» انسان است. یعنی فقط تصوّر یک مطلوب کافی است که آن مطلوب به خدمت انسان درآید، امّا مدعیّان داخلی بنا بر اقتضای ارزش ‌ های دینی و فرهنگ بومی مردم «توجّه به خدا» را هم به این قانون ضمیمه کرده ‌ اند. به عبارت واضح ‌ تر می ‌ گویند: «تو مطلوب خود را تصوّر کن و بر این تصوّر ممارست کن. ذهن - که خالقش خداست آن را به تو می دهد». یعنی وجه مشترک رهبران جذب در داخل و خارج کشور این است که هر دو گروه اعطا کننده را ذهن انسان می دانند ولی مروّجین جذب در داخل کشور بر این نکته تأکید دارند که خالق ذهن خداست. البته هر دو طیف می ‌ پذیرند که خداوند قوه آفریندگی و خلق را به ذهن تفویض نموده است و خود در گوشه ‌ ای نشسته و فرمانروایی ذهن بر کائنات و خود خدایی انسان را نظاره می ‌ کند!! به راستی نقش خالق هستی در فرآیند نقش ‌ آفرینی ذهن چیست؟ عمل ذهن و عکس ‌ العمل کائنات چه نسبتی با مبدأ آفرینش دارد؟ آیا خالق ذهن، ذهن را در فرآیند تصرف به حال خود رها کرده یا این که لحظه به لحظه ذهن این توانایی را از مبدأ آن دریافت می کند؟ خالق ذهن چه هدفی از تعبیه این قوه در انسان داشته است؟ جواب به این سوال هرچه باشد خود یک تبیین خاص از هستی (نوعی جهان ‌ بینی) است و در بردارنده یک نگرش خاص به هستی خواهد بود. ابهام دیگر در این فرضیه این است که آیا منظور از «قدرت ذهن» همان قدرت روح است؟ که البتّه این معنا خلاف ظاهر کلمات گویندگان است. هرچند بسیاری از مدافعان این تئوری وجود روح را قبول دارند به ویژه طرفداران داخلی، روح را یک مخلوق خدایی می ‌ دانند؛ ولی این مطلب باز ناگفته مانده است که آیا این قدرت ذهن از روح نشأت می ‌ گیرد و اصولاً نسبت بین این قدرت ذهنی و روح انسان چگونه تبیین می ‌ شود؟ باید پرسید چرا از نسبت دادن این قدرت به روح خودداری می ‌ شود و در همه موارد این قدرت مستقیماً به ذهن نسبت داده می ‌ شود و اصلاً از روح انسانی صحبتی به میان نمی ‌ آید؟ به ‌ راستی آیا عالمانه ‌ تر نیست که گفته شود این قدرت - ‌ به فرض وجود آن - از قدرت ‌ های روح است امّا با ابزار ذهن محقق می ‌ شود؟ البتّه ما درصدد کشف انگیزه ها و اغراض نیستیم و هیچ ‌ کدام از این مروجین اسلام ‌ گرای جذب را به سوء ‌ نیت و غرض ‌ ورزی متهم نمی کنیم ولی از ایشان باید پرسید که اگر برای رسیدن به مطلوب ها ابزار ذهن این ‌ قدر معجزه ‌ آسا عمل می کند آیا جا نداشت خداوند حکیم هم ‌ چنان که ابزارهای معنوی مانند دعا، صدقه، زیارت، توسل و... توسّل را به ‌ عنوان وسیله کسب مطلوب ‌ ها و البته وسیله قُرب معرفی کرد، تمرکز و تجسم را هم به عنوان یک راه ذکر می کرد؟ وسیله به این مهمّی چرا در متون دینی به آن تصریح نشده است؟ پاره ای از این عزیزان برای اثبات این فرضیه به آیه «فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ» [384] تمسک نموده ‌ اند و بعضی دیگر به حدیث پیامبر که فرمود: «الفقر سواد الوجه فی دارین»؛ «فقر باعث بیچارگی در دو دنیاست» استدلال می کنند! کدام مفسّر از صدر اسلام تاکنون از آیه بالا قدرت ذهن را فهمیده است. البتّه ما قدرت ‌ های ذهن را انکار نمی ‌ کنیم، امّا آیا استعدادهای انسانی و قوای معنوی منحصر به ذهن است؟ نسبت قانون جذب با عمل انسان چه نسبتی است؟ دانش ‌ آموزی را فرض کنید که جهت قبولی تلاش می ‌ کند و هیچ تجسّمی و تصوّری و تفکّری از قبولی خود (به عنوان یک برنامه) ندارد و بعد از تلاش و جدیت موفق می ‌ شود چرا مدّعیان قانون جذب، این ‌ گونه موارد را در قانون جذب به بررسی نمی ‌ گذارند. جمع بندی قانون جذب امروزه به عنوان یک ابزار بی ‌ بدیل که ذهن تنها نقش را در این فرآیند به عهده دارد مطرح می ‌ شود. این ابزار هم یک ابزار ذهنی محض است که «تصور مطلوب» نام دارد. این تصور مطلوب با فکر و اندیشه و اعتقاد و ایمان و باور تفاوت ماهوی دارد، در تصور ذهنی نیازی به هیچ باوری نیست. تنها باوری که لازم است پذیرش حقانیت فرضیه جذب است و بس. نباید فراموش کرد که در تبلیغات و کارگاه های جذب در کشور ما، نقش دیگر عوامل نه از روی غفلت که حساب شده مطرح نمی شود. علت هم یک چیز بیشتر نیست و آن این است که رهبران جذب در ایران به دیگران وعده رفاه و امکانات زندگی را می ‌ دهند؛ آن هم با دو قید «سرعت» و «سهولت». بنابراین اگر از مخاطبین خود بخواهند که تلاش و زحمت لازم است، دیگران خواهند گفت که اگر قرار باشد با همان راه های متعارف و توأم با سختی و زحمت پولدار شویم؛ در آن صورت، جذب تحفه جدیدی نخواهد بود. در صورتی ‌ که همه می دانیم برنامه ریزی و مدیریت مقوله ای است که انسان در عرصه زندگی از آن برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کند، هرکس در طول زندگی خود با مسائل و مشکلاتی روبه ‌ روست. مثلاً یک دانشجو با مسائلی از این قبیل مواجه است: چگونه درس بخوانم؟ چگونه زندگی زناشوئی را تشکیل دهم؟ در زندگی با چه کسانی معاشرت داشته باشم؟ چه مطالعات و تحقیقاتی داشته باشم تا به موفقیت تحصیلی برسم؟ اوقات فراغت را چگونه سپری کنم؟ برنامه ریزی و مدیریت، اهداف را روشن تر و قابل دسترس تر می سازد، به ‌ طوری که هیچ ‌ کس برحسب تصادف به هدف خود نمی رسد بلکه با برنامه ریزی به سمت تحوّل و دگرگونی مثبت و مفید پیش می رود، و انتخاب هایش را عاقلانه تر می کند تا سرانجام به مقصد برسد. برنامه ریزی و مدیریت یک روند فعّال و پویا در جهت هدف ‌ یابی و کامروایی است. کسب روزی، تحصیل، کار و فعالیت اجتماعی، ازدواج و زناشویی، روابط اجتماعی، صله ‌ رحم، انجام وظایف اجتماعی و مسئولیت های فردی و گروهی و جملگی اموری هستند که هر کس موظف است درباره آن ها اطلاعات لازم را کسب نموده و با یک برنامه ریزی دقیق برای موفقیت در آنها به تلاش و مجاهده بپردازد. امام علی (علیه السلام) فرمود: «عمل خود را رفیقت قرار ده و آرزویت را دشمنت... آرزوهایتان را دروغگو بدانید و عمرتان را برای پرداختن به بهترین کارهایتان، غنیمت بشمارید و چونان صاحبان تشخیص و خِرد [به عمل] مبادرت کنید». در فرضیه جذب آن ‌ چه «شاه کلید» محسوب می شود تمرکز و تجسّم مطلوب است نه اقدام عملی و برنامه ‌ ریزی و مشورت. فکر ‌ گرایی و خیال ‌ پردازی جایگزین ارتباط منطقی با دنیای خارج می شود و عملیاتی کردن طرح ها و ایده ها جای خود را به «نگریستن آمال» می دهد. امروزه هرچند آن دسته از افرادی که شهرت و بازار خود را از قانون جذب دارند، سعی می کنند که از جذب به عنوان یک قانون یاد کنند، تا دیگران هم ‌ چنان بر اعتماد خود باقی بمانند؛ امّا واقعیت این است که بسیارند افرادی که جذب را امتحان کرده ‌ اند و نه فقط به جواب نرسیده ‌ اند بلکه مختصر دارایی خود را هم از دست داده ‌ اند (مانند بسیاری از مال باخته های شرکت های هرمی که پیش ‌ شرط ورودشان به شاخه، مطالعه کتاب راز یا تکنولوژی فکر بود). این افراد ناکارآمدی این ایده را در میدان عمل تجربه نموده ‌ اند و دیگر حاضر نیستند بابت شرکت در سمینار های راز و تکنولوژی فکر هزینه کنند. البتّه هستند افراد محدودی که با مدیریت، تلاش، پشتکار و مشورت با دیگران به اهداف خود دست یافته ‌ اند و توجّه به این عوامل ندارند و به خاطر تبلیغات گسترده مدعیّان جذب حاضر نیستند قبول کنند که توفیق ایشان ارتباطی با قوّه ذهن و تمرکز ندارد. امروزه حتّی در دائرة المعارف ها - حتّی در ویکی ‌ پدیا که طرفداران در تهیه مطالب آن دستی دارند - از قانون جذب به عنوان یک ایده علمی نام نمی برند. این متن را ببینید: «قانون جذب یک قانون انتزاعی است و به ‌ طور خلاصه بیان می ‌ کند که هر ‌ آنچه در ذهن انسان تصوّر شود اعمّ از خوب یا بد، زشت یا زیبا و... در دنیای واقعی نمود خواهد یافت. بنا به تعبیر یکی از افراد حاضر شده در این فیلم قانون جذب مختصراً در این جمله تعریف می ‌ شود: «افکار، تبدیل می ‌ شوند به، اجسام!». [385] خوشبختانه مخالفت به موقع بسیاری از متخصّصین فیزیک با ایده جذب باعث شد که بسیاری از افرادی که این ایده را برآمده از فیزیک کوانتوم می دانستند، به این ایده به ‌ عنوان یک یافته تجربی نگاه نکنند. امروزه در محافل علمی کسی ادّعا نمی کند که فرضیه جذب مورد تأیید فیزیک کوانتوم است. کار به جایی رسیده که بعضی از منادیان جذب در کشور، صریحاً گفته ‌ اند که از اوّل نباید جذب در فضای فیزیک مطرح می شد، چرا که این ایده به ‌ راحتی در فیزیک قابل اثبات نیست و اساساً جذب یک ایده متافیزیکی است که فیزیک نمی تواند آن را به محک تجربه ببرد. وی می گوید: «به نظر می رسد مدافعان قانون جذب اصلاً نباید به سراغ قوانین علمی برای اثبات درستی کارکرد این قانون می رفتند. چون دانشمندان مقابل آنها قد علم می کنند و آنها هم چون قصد دارند با ابزارهای علمی و فیزیکی، به توصیف یک پدیده متافیزیکی و غیرمادی بروند طبیعتاً شکست می خورند و نمی توانند به خوبی از خود دفاع کنند. این همان خطایی بود که در فیلم راز یا Secret صورت گرفت و بلافاصله در جلسات پرسش و پاسخ بین تماشاچیان این فیلم و سازندگان این مجموعه روی علمی نبودن ادعاهای کوانتومی انتقاد مطرح شد.» [386] از سوی دیگر در میان روان ‌ شناسان مشهور و برجسته کسی یافت نمی شود که ایده جذب را به صورتی که در فیلم راز ادعا شده تأیید نماید. البتّه روان ‌ شناسی تأثیر اندیشه بر روان و درون را تأیید می ‌ کند و بعضی از مکاتب روان ‌ شناسی با همین نگاه شکل گرفته ‌ اند. باید توجّه داشت اثرگذاری فکر بر احساسات و روان، مورد اذعان متون دینی هم هست؛ امّا می دانیم که در تئوری جذب ادّعای آفرینندگی ذهن و تأثیر تامّ ذهن در جذب خواسته ‌ ها، مطرح است بدون این ‌ که به عامل دیگری نیاز باشد. به ‌ طور نمونه در کتاب راز مردی معرفی می ‌ شود که تصویر خانه دلخواه خود را روی تخته آرزوهایش نصب کرده و هر روز به آن می ‌ نگریسته و خود را در آن تجسم می ‌ کرده است. اما بعد از سال ‌ ها وقتی که فرزندش پس از اسباب ‌ کشی یک جعبه قدیمی را باز می ‌ کند و عکس ‌ های آرزوی پدر را می ‌ بیند و می ‌ پرسد این ‌ ها چیست؟ پدرش متوجّه می ‌ شود که اکنون در همان خانه آرزوها زندگی می ‌ کند! به نظر شما کسی که مدّت ‌ ها عکس خانه آرزوهای خود را در برابر چشم قرار داده و به آن نگریسته و با احساسات مثبت آن را تجسّم کرده، وقتی در واقعیت آن خانه را می ‌ بیند، آرزو و تصوراتش را به یاد نمی ‌ آورد؟ و باید فرزندش عکس ‌ های چند سال پیش را به او نشان دهد تا متوجّه شود خانه ‌ ای که در آن زندگی می ‌ کند همان خانه ‌ ای است که مدّت ‌ ها در فکر خود تجسم می ‌ کرده است؟ این در حالی است که حافظه انسان وقتی با احساسات همراه می ‌ شود بسیار قدرت ‌‌ مند عمل می ‌ کند و خاطرات کوچک و ناچیز با کوچک ‌ ترین اشاره و نشانه ‌ ای به یاد می ‌ آید. نباید فراموش کرد که ایده جذب از نگاه امانیستی (انسان ‌ محوری) حاکم بر غرب سرچشمه گرفته و با این نگرش، اهداف متعالی و معنوی انسان به حاشیه می ‌ رود و به ‌ جای آن اهداف دنیوی، پدیدار می ‌ شود و انسان به فراموشی عاقبت و آخرت تشویق می ‌ شود. «انسان هرچه را می خواهد در اختیار دارد. فقط باید این نکته را بداند چه می خواهد و هدف و مقصودش چیست. برای رسیدن به مقصود باید دو ایده مشخّص را به ذهن ‌ تان وارد کنید و آن دو ایده ثروت و موفقیت هستند... باید هر شب پیش از خواب رفتن، دو کلمه ثروت و موفقیت را آن ‌ قدر تکرار کنید تا خوابتان ببرد. چون هر ‌ چه را قبل از خوابیدن و در حالت خلسه پیش از خواب با خودتان نجوا کنید بر ضمیر ناخوداگاهتان نقش می بندد.» [387] طبق متون دینی این میل اگر در وجود انسان فعال گردد یکی از ارزشمندترین قوای انسانی را که همان نیروی عقل است، از کار می اندازد و آن را زمین می زند. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «اکثر مّصارع العقول تحت بروق المطامع»؛ «بیشترین زمین ‌ خوردن های عقل مربوط به جاهایی است که برق طمع جستن می کند». [388] مطلب آخر این ‌ که ایده جذب یک راهکار جدید برای وصول به مطلوب ‌ ها نیست؛ بلکه یک استراتژی جدید برای به میان آوردن سبک زندگی جدید آمریکایی است. بنابراین جذب یک راهبرد است نه یک راهکار. سخن پایانی نسل جوان و فرهیختگان دانش و تلاش، همگی خواهان «خوب»ها و «خوبی»هایند و در پی آنانند که ایمان و پاکی درون را با صفا و صمیمیت برون هم ‌ نوا سازند، به طوری که زندگی فردی ‌ شان بر پایه آراستگی و وارستگی استوار گردد و زندگی اجتماعی ‌ شان براساس درستی و راستی شکل بگیرد. آنچه در این کتاب آمده حاصل مطالعات فراوان و تجربیات متراکم می باشد. به امید آن که صفحات روشنی پیش روی شما جوانان عزیز و دانشگاهیان فرهیخته بگشاید و علاوه بر بازشناسی «راه از بی ‌ راهه» و «عرفان از سراب» شما را به راه ‌ یابی به سوی لطف و محبت خداوند رهنمون باشد و در ادامه غریق نجات برآشفتگان بی ‌ راهه ‌ ها باشید. ______________________ [1] . ر.ک: دانشنامه امام علی (علیه السلام) ، ج 4، صص 21-18 ؛ لغت نامه دهخدا، ج 10، ص 15818، ذیل واژه عرفان.  [2] . خودشناسی، تکامل و عرفان، گردآوری، تنظیم و تلخیص محمدرضا جوادی، ص 202، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1378 ش، تهران.  [3] . شرح غرر و درر، ج 2، ص 48.  [4] . مصباح الشریعه منسوب به امام صادق (علیه السلام) ، باب 56.  [5] . گلشن راز، ص 28، نشر اشراقیه، چاپ اول، 1368 ش، تهران.   [6] . دیوان حافظ، ص 35، نشر طلوع، چاپ اول، بی تا، بی جا.   [7] . آشنایی با علوم اسلامی، بخش عرفان، صص 191-190 و 226-225، انتشارات جامعه مدرسین، 1362ش، قم.   [8] . همان، ص 226.  [9] . منطق الطیر.   [10] . منازل السائرین، مقدمه ص 12.  [11] . همان.  [12] . فتوحات مکیه، ج 2، ص 383.   [13] . شرح چهل حدیث، ص 589.  [14] . نساء (4)، آیه 100.  [15] . شرح چهل حدیث، صص 625-623.  [16] . آشنایی با علوم اسلامی، بخش عرفان، ص 225.  [17] . ر.ک: مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، ص 125؛ تاریخ تصوف در اسلام، دکتر غنی، صص 215-212.  [18] . برگرفته از آیه 24 سوره سجده.  [19] . دیوان حافظ، غزل اول.   [20] . دیوان اشعار، آیت ‌ اللّه علامه حسن زاده آملی، ص 138، نشر فرهنگی رجا، چاپ اول، 1364.  [21] . بقره (2)، آیه 165.  [22] . مثنوی معنوی، دفتر اول، ابیات 23-10، 25 و... .   [23] . جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن مجید، ج 11، صص 218-149 و 402-223، مرکز نشر اسراء، چاپ سوم، 1379 ش، قم.  [24] . شرح منازل السائرین، ص 41.  [25] . طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، صص 164-163، مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ اول، 1379 ش، تهران.  [26] . شیخ الاسلامی، علی، راه و رسم منزل ها، ج 1، ص 64، مرکز نشر فرهنگی آیه، چاپ اول، 1379 ش، تهران.  [27] . چهل حدیث، ص 279.   [28] . غنی، قاسم، تاریخ تصوف در اسلام، ص 657.  [29] . غرر الحکم و درر الکلم، ج 7، ص 121.  [30] . اصول کافی، ج 2، ص 76.   [31] . شرح چهل حدیث، حدیث 29.  [32] . راه و رسم منزل ها شرح منازل السائرین، ج 1، ص 187.  [33] . راه و رسم منزل ها، ج 1، ص 436.  [34] . منازل السائرین، انتشارات بیدار، ص 195، چاپ اول، قم.  [35] . راه و رسم منزل ها، ج 1، ص 294؛ یک ساغر از هزار، صص 202-198.  [36] . شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 200.  [37] . راه و رسم منزل ها، ج 1، ص 261.  [38] . مقامات معنوی، ج 2، ص 42، محسن بینا، چاپ 6، تهران.  [39] . شرح حدیث جنود عقل و جهل، صص 172-170.  [40] . راه و رسم منزل ها، ج 1، ص 303.  [41] . جامع السعادات، ج 3، ص 285.  [42] . دیوان حافظ، غزل 25.   [43] . دیوان اشعار امام خمینی ره، ص 237.  [44] . شرح غرر الحکم، ج 6، ص 427.  [45] . ر.ک: تفسیر موضوعی قرآن مجید، ج 11، صص 57-54.  [46] . سنایی، حدیقه.  [47] . نهج البلاغه، ترجمه خطبه 210، مرحوم دشتی.   [48] . وین دایر، عرفان ص 228   [49] . گنجینه ای از تلمود، آبراهام کهن، فریدون گرگانی، ص231.   [50] . خدا، جهان، انسان و ماشیح در آموزه ‌ های یهود، آبراهام کهن، ترجمه: فریدون گرگانی، ص232.   [51] . همان، ص 234.   [52] . همان، ص 235.   [53] . همان، ص 231.   [54] . حکمت اک، ص 4 و ص 8و7.   [55] . اشو، مراقبه هنر وجد و سرور وکتاب شهامت، بخش های آخر.   [56] . قدرت سکوت، ص 13.   [57] . دالایی لاما هنر شادمانگی، ترجمه: حمید رفیعی، ص 1380.   [58] . این فنا با آن چه در عرفان اسلامی وارد شده فرق دارد. در عرفان اسلامی حقیقی بیپایان به نام خداوند وجود دارد و سالک در مسیر پیوستن به آن حقیقت گام برمیدارد ولی در بودیسم هدفی جزء «رهایی از رنج تحمیل شده به انسان از ناحیه طبیعت»، تصویر نمی ‌ شود. بماند که ابزار رسیدن به هدف در این دو هیچ اشتراکی ندارد. [59] . جریان ‌ شناسی انتقادی عرفان ‌ های نوظهور، ص 122.   [60] . هویت، جمیز، ترجمه رضا جلالیان، ص 128.   [61] . فصوص، ج1، 35.   [62] . نفحات الانس، عبدالرحمن جامی، ص 305.   [63] . مصباح یزدی، محمد تقی،کشف و کرامت.   [64] . رساله سیر وسلوک، علامه تهرانی، ص 218.   [65] . انسان از منظر دیگر، ص25.   [66] . همان، ص 20 به بعد.   [67] . عرفان کیهانی، ص58.   [68] . عرفان کیهانی، ص 70.   [69] . همان، ص 83.   [70] . همان، ص 87.   [71] . عرفان کیهانی، ص71.   [72] . انسان از منظر دیگر، صص 20 و 126.   [73] . عرفان کیهانی، ص55.   [74] . فصلت (41)، آیه 6.   [75] . همان، ص 41.   [76] . ر.ک: انسان از منظر دیگر، ص 60.   [77] . جامع الاسرار، سید حیدر آملی، ص353.   [78] . عرفان کیهانی، ص 112.   [79] . ابن عربی، فصوص، ج 1، ص 35.   [80] . انسان از منظر دیگر، ص74.   [81] . همان.   [82] . فتوحات مکیه ابن عربی، ج4، ص 261.   [83] . اسفار ج 8، ص 142.   [84] . ملاصدرا، اسفار، ج2، ص323، به نقل از مبانی عرفان نظری، یزدان ‌ پناه ص145.   [85] . قیصری، شرح فصوص، ص347.   [86] . موجودات غیرارگانیک، ص14.   [87] . انسان و معرفت، ص 218.   [88] . همان؛ سایت عرفان حلقه.   [89] . نمل (16)، آیه 40.   [90] . احتجاج، ترجمه جعفری، ج 2، ص 203.   [91] . بقره (2)، آیه 34.   [92] . اسراء (17)، آیه 27.   [93] . کهف (18)، آیه 50.   [94] . مریم(19)، آیه 44.   [95] . اعراف (7)، آیه 13.  [96] . حجر(15)، آیه 34.   [97] . حجر(15)، آیه 35.   [98] . THE BOOKOF LUCIFER. [99] . The Roman god, Lucifer, was the bearer of light, the spirit of the air, [100] . هر دینی که ابلیس و شیطان را موجودی پست و شریر معرفی می ‌ کند از نظر لاوی دین دست راستی است و مکتبی که او در برابر این ادیان دست راستی بنیان می ‌ نهد را مسیر دست چپ می ‌ نامد.   [101] . احتجاج، ترجمه: جعفری، ج 2، ص 203.   [102] . موجودات غیرارگانیک، ص 11.   [103] . همان، ص13.   [104] . همان، ص 14.   [105] . موجودات غیرارگانیک، ص35.   [106] . موجودات غیرارگانیک، ص15.   [107] . عهد عتیق، سفر پیدایش، فصل 3.   [108] . همان.   [109] . موجودات غیرارگانیک، ص14.   [110] . انسان و معرفت ؛ سایت عرفان کیهانی.   [111] . انسان و معرفت، ص 218.   [112] . همان، ص 219.   [113] . ر.ک؛ مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 7، ص 213.   [114] . همان.   [115] . انعام (6)، آیه 43 .   [116] . احتجاج، ترجمه جعفری، ج 2، ص 203.   [117] . عرفان کیهانی ص 97.   [118] . آل ‌ عمران (3)، آیه 119.   [119] . انسان از منظر دیگر، ص 202.   [120] . توبه (9)، آیه 102.   [121] . فاطر (35)، آیه 6.   [122] . جاثیه (45)، آیه 24.   [123] . عرفان کیهانی.ص124.   [124] . بقره (2)، آیه 165.   [125] . انسان از منظری دیگر، ص15 و 80.   [126] . عهد عتیق، سفر خروج، فصل 32 (البتّه در مطالب تحریف شده تورات ساختن گوساله را به هارون برادر حضرت موسی (علیه السلام) نسبت می ‌ دهند).   [127] . Hathor. [128] . Aphis. [129] . نک.دانشنامه اینترنتی بریتانیکا، بخش تاریخ و جامعه، مقاله «بعل» (http://www.britannica.com/EBchecked/topic/47227/Baal) [130] . صافات (37)، آیه 125.   [131] . فراماسونری جهانی، ص 23.   [132] . sabath. [133] . Giovanni Pico della Mirandola از نامدارترین و مؤثرترین چهره ‌ های فکری رنسانس و به عنوان «پدر کابالیسم مسیحی» شناخته می ‌ شود. [134] . زرسالاران یهودی و پارسی، ج4، ص94.   [135] . تاریخ تمدن، ج5، رنسانس، ص560.   [136] . نک: (زرسالاران یهودی و پارسی،ج2)؛ (زرسالاران یهودی و پارسی، ج4، بخش ریشه ‌ های فراماسونری)؛ (تاریخ جادوگری).   [137] . Catherine de Medici. [138] . سیری در تاریخ جادوگری، ص90.   [139] . La Voisin. [140] . همان ص 92.   [141] . همان ص 93.   [142] . Hellfire Club. [143] . Philip, Duke of Wharton. [144] . Do what thou wilt. [145] . Franç ois Rabelais. [146] . Sir Francis Dashwood. [147] . West Wycombe [148] . West Wycombe Caves. [149] . Aiwass. [150] . The Book of Law. [151] . Thelema. [152] . در نام این انجمن نظرات مختلفی بیان شده است،که یکی از آن ‌ ها Argentium Astrum می باشد. این لغت به زبان لاتین بوده و در زبان انگلیسی به معنای«ستاره نقره ای» است.   [153] . Raoul Loveday. [154] . Betty May [155] . en.wikipedia.org/wiki/Abbey_of_Thelema. [156] . Netherwood. [157] . مقاله شیطان پرستی موجی در زمان حال یا طرحی برای آینده.   [158] . کهف (18)، آیه 50.   [159] . بقره (2)، آیات 34-38   [160] . عهد عتیق، سفر پیدایش، فصل 3.   [161] . همان.   [162] . نساء (4)، آیه 76.   [163] . Anton Lavey. [164] . Magic Circle. [165] . Knight Templar، متعلق به دوران قرون وسطی . [166] . Hell fire clu، قرن 18 میلادی . [167] . Hermetic Order of Golden Down، قرن 19 میلادی . [168] . به همین دلیل است که ترجمه صحیح واژه « Satanism » شیطان ‌ گرایی می باشد، نه شیطان ‌ پرستی ( Devil Worship )   [169] . Satanic Bible/religious holiday. [170] . The satanic Bilbe , devices used in a satanicritual, Altar. [171] . فرهنگ واژه ‌ ها، ص 41.   [172] . همان، ص52.   [173] . http://jjnet.com/archives/documents/humanist.htm. [174] . Anti Relegion. [175] . Anti Christ. [176] . Black Mass. [177] . Rock & Roll. [178] . نک : کمیته 300 کانون توطئه جهانی.   [179] .Woodstock. [180] .Deicide. [181] . شیطان پرستی موجی در زمان حال یا طرحی برای آینده.   [182] . The Satanic Bible, p 31. [183] . ماتریکس - مکاشفه قرن، ص 171.  [184] . رک: جامعه ‌ شناسی، صص423-443.   [185] . اصول کافی، ج2، ص267.   [186] . روم (30)، آیه 30.   [187] . اعترافات یک سالک، خوان آریاس، ترجمه دل ‌ آرا قهرمان، ص143.   [188] . همان، ص 144.   [189] . همان، ص 106.   [190] . همان، صص 54 تا 58.   [191] . همان، ص 61.   [192] . همان، ص 59. [193] . همان، ص 124.   [194] . اعترافات یک سالک، خوان آریاس، ترجمه: دل آرا قهرمان، ص 88.   [195] . در ساحل رودخانه پیدرا، ترجمه: دل آرا قهرمان، ص 7.   [196] . همان، ص 154.   [197] . شیطان /177.   [198] . کوه پنجم، ص 40. [199] . همان، ص 56.   [200] . همان، ص 61.   [201] . همان، ص 97.   [202] . کوه پنجم، ص 239.   [203] . کوئیلو، شیطان و دوشیزه پریم، ص 106.   [204] . کوئیلو، شیطان و دوشیزه پریم، ص 16.   [205] . خاطرات یک مغ، ص84.   [206] . زهیر، ص 25.   [207] . شیطان و دوشیزه پریم، ص 164.   [208] . کیمیاگر، یادداشت پیش ‌ گفتار، ص 15.   [209] . کوئیلیو، بریدا، آرش حجازی، ص 192.   [210] . ورونیکا، آرش حجازی، ص 27.   [211] . اعترافات یک سالک، ترجمه: دلآرا قهرمان، ص 33.   [212] . کنار رودخانه پیدرا نشستم و گریه کردم، ترجمه: دلآرا قهرمان، ص6.   [213] . کوئیلیو، یازده دقیقه ص 98.   [214] . سخنرانی در ایران، ضمیمه کتاب کیمیاگر، انتشارات کاروان.   [215] . اعترافات یک سالک، خوان آریاس، ترجمه: دل آرا قهرمان، ص108.   [216] . مناطقی از استپ در شمال آسیا در اوج داستان زهیر به میان آمده و او همسر گمشده اش را آنجا پیدا می کند.   [217] . کوه های پیرنه در فرانسه و مناطقی دیگری از اروپا در رمانهای خاطرات یک مغ، کنار رود پیدار نشستم و گریستم و کوه پنجم آمده است.   [218] . رمان والکری ها ماجرای سفر در بیابان های آمریکا و یافتن گروی از ساحران به نام والکری هاست.   [219] . داستان کیمیاگر حکایت سفر جوانی ارپایی به اهرام مصر برای یافتن گنج است. (ر.ک: مظاهری سیف، حمیدرضا، جریان شناسی انتقادی عرفانهای نو ظهور، ص 188).   [220] . مصاحبه در ایران - تهران، سایت انتشارات کاروان.   [221] . Eckankar. [222] .Paul Twitchell. [223] . Shariyatki-Sugmad. [224] . Mahanta. [225] . Sugmad. [226] . Gail Atkinson. [227] . Vairagi Exk Masters. [228] . Rebazar Tarz [229] . Darwin Grass. [230] . Kalnerangan. [231] . پال توئیچل- واژنامه- 1380:128.   [232] . پال توئیچل، سرزمین دور، 1379: 207.   [233] . همو، اک ‌ ویدیا، 1380: 124.   [234] . پال توئیچل، واژنامه،1380: 12   [235] . همو، اک ‌ ویدیا،1380: 124.   [236] . پال توئیچل، واژنامه،1380: 232.   [237] . همو، اکنکار کلید، 1379 : 16.   [238] . همان، 68-69.   [239] . کرامر تاد و منسون داگلاس، اکنکار حکمت، 1380: 7.   [240] . همان، 23.   [241] . همان، 274.   [242] . سیمیسون پتی، پالجی، 1377: 302.   [243] . Manumukhs. [244] . Gourumukhs. [245] . پال توئیچل، سرزمین ‌ های دور،1379: 374.   [246] . همو، اکنکار کلید جهان، 1379: 235.   [247] . کرامرتاد و منسون داگلاس، 1380: 21.   [248] . پال توئیچل، 1379: 236.   [249] . ساراها 3، ص 64.   [250] . اشو، شهامت، ص 133.   [251] . آفتاب در سایه، ص 188.   [252] . ساراها 3، ص 91.   [253] . اشو، راز، ص 203.   [254] . یک فنجان چای، ص 145.   [255] . داریوش شایگان، ادیان و مکاتب فلسفی هند، ج2، صص 716 تا 719.   [256] . الماس ‌ های اشو، ص 240.   [257] . اشو، آواز سکوت، ص 285، شهامت ص 179.   [258] . kali-yuga. [259] . maithuna. [260] . تاریخ جامع ادیان، جان بایر ناس، ص 281.   [261] . اشو، با خود یکی شو، ص 28 ؛ من درس شهامت می دهم، ص 98.   [262] . اشو، بگو آری، ص 77.   [263] . اشو، مراقبه هنر شور و سرمستی، ص 32.   [264] . اشو شهامت، صص 87 و 90.   [265] . اشو، شهامت، ص 199.   [266] . اشو، بگو آری، ص 77.   [267] . همان، ص 186.   [268] . آواز سکوت، ص 93.   [269] . جلال ‌ الدین آشتیانی، عرفان، ص 231.   [270] . ساراها 3، ص 6.   [271] . همان، ص 86.   [272] . اینک برکه ‌ ای کهن، ص 41.   [273] . اشو، دل به دریا بزن، ص 32.   [274] . اشو، پرواز در تنهایی، ص 60.   [275] . اشو، شهامت، ص 98.   [276] . همان، ص 134.   [277] . همان، ص 100.   [278] . همان، ص 20.   [279] . همان، ص 97.   [280] . اشو، آینده، ص 145.   [281] . همان، ص 99 و 100.   [282] . آینده طلایی، ص 88.   [283] . همان، ص 87.   [284] . اشو، دل به دریا بزن، ص 46.   [285] . اشو، مراقبه هنر شور و سرمستی، ص 18.   [286] . اشو، پرواز در تنهای، ص 109.   [287] . آینده طلایی، صص42 و 43.   [288] . ساراها 4، ص 107.   [289] . اشو، شهامت، صص 26 و 27.   [290] . اشو، شهامت، ترجمه: خدیجه تقی ‌ پور، ص 127.   [291] . همان، ص 127.   [292] . اشو، دل به دریا بزن، ص 31.   [293] . الماسهای اشو، ص 25.   [294] . اشو، پرواز در تنهایی، ص 60.   [295] . اشو، با خود یکی شو، ص 97 ؛ من درس شهامت میدهم، ص 115.     . wayne.w.dyer [297] . وین دایر، ندای درونی، ص 39.   [298] . ندای درونی، ص 184.   [299] . خود حقیقی، ص 75.   [300] . عرفان، ص 204.   [301] . معنویت، ص 122.   [302] . وین دایر، اعجاز واقعی، صص32، 108، 147، 345.   [303] . خود حقیقی، ص 148.   [304] . اشراق در 60 روز، ص 18.   [305] . اعجاز، ص 113.   [306] . عرفان، ص 340.   [307] . عرفان، ص 81.   [308] . عرفان، ص 348.   [309] . خود حقیقی، ص 66.   [310] . خود حقیقی، ص 104.   [311] . ندای درونی، ص 247.   [312] . راه حل معنوی، صص 38و 47 ؛ معنویت، ص 92 ؛ ندای درونی، ص 9؛ خود حقیقی، صص 124 و 226 و 295.   [313] . معنویت 2، ص260.   [314] . عرفان، صص 243 و 245.   [315] . عرفان، ص 390.   [316] . ندای درونی، صص 232و 236.   [317] . معنویت، 2، ص 95.   [318] . ندای درونی، ص 11.   [319] . خود حقیقی، ص 179.   [320] . همان، ص 180.   [321] . همان، صص298 و 297.   [322] . اعجاز واقعی، ص 190 و 285 ؛ راه حل معنوی، صص 31 و 86.   [323] . خود حقیقی، 291 ؛ عرفان، ص 280.   [324] . راه حل معنوی، صص 26 و 50 و 32 و 33 ؛ ندای درونی، ص 68.   [325] . معنویت، ص 17.   [326] . ندای درونی، صص 230- 241 – 167 – 181 – 279 ؛ عرفان، ص 312 ؛ معنویت، ص 61 ؛ راه حل معنوی، صص 46 - 41.   [327] . راه حل معنوی، ص 38 و 47 ؛ ندای درونی، صص 9 و 113 ؛ معنویت، ص92 ؛ خود حقیقی، ص124.   [328] . خود حقیقی، ص 159.   [329] . عرفان، ص 373.   [330] . ندای درونی، صص 147 – 270 ؛ خود حقیقی، ص 160 ؛ عرفان، ص66.   [331] . نهج البلاغه، خطبه 176.   [332] . معنویت، ص 29.   [333] . عرفان، ص 59.   [334] . کیم وو چونگ، سنگ فرش هر خیابان از طلاست، ترجمه: محمد سوری، ص36.   [335] . محمد تقی مصباح یزدی، به سوی او، ص 218.   [336] . خود حقیقی، ص 26.   [337] . راه حل معنوی، ص 41.   [338] . معنویت، ص 104 ؛ ندای درونی، صص 137 و 165.   [339] . معنویت، ص 54 و 56.   [340] . «من جاهد فینا لنهد ینهم سبلنا».   [341] . محمد لگنهاوزن، اسلام و کثرت ‌ گرایی دینی، ترجمه: نرجس جواندل، ص85.   [342] . راه حل معنوی، صص63- 66 ؛ معنویت 2، صص 172، 196، 294، 297.   [343] . خود حقیقی، صص 201 و 204.   [344] . عرفان، ص 429.   [345] . عرفان، ص 228. [346] . عرفان، ص 233.   [347] . عرفان، ص 406.   [348] . اعجاز واقعی، صص 74، 189، 401، 403 ؛ عرفان، صص 227، 406، 109.   [349] . رساله سیر و سلوک، ص 218.   [350] . وین دایر، اعجار واقعی، ص 260.   [351] . فیلم راز، قسمت اول.   [352] . وین دایر، معنویت، ص 46 ؛ عرفان، ص 71 – 188 – 214 – 112 – 121 – 186 ؛ خود حقیقی، ص 37.   [353] . وین دایر، عرفان ص 74 ؛ معنویت، ص 110.   [354] . وین دایر، خود حقیقی، ص 37.   [355] . خود حقیقی، ص 44.   [356] . خود حقیقی، ص 110.   [357] . راز، ص32.   [358] . آزمندیان، CD مقدماتی کلاس تکنولوژی فکر.   [359] . راز، صص 57- 62.   [360] . فیلم راز، قسمت اول.   [361] . the secret. [362] . «سخر لکم مافی الارض جمیعاً» ، جاثیه (45)، آیه 13.   [363] . دیوید برنز، شناخت ‌ درمانی، ترجمه مهدی قراچه ‌ داغی، نشر پیکان، ص16.   [364] . همان، ص 25.   [365] . شناخت درمانی، ص 42.   [366] . پل ژاگو، قدرت خود تلقینی، ص 8.   [367] . همان، ص 140.   [368] . هری لورین، قدرت ذهن، ترجمه: مهدی قراچه ‌ داغی، ص 16.   [369] . تاریخ جادوگری، ص68.   [370] . تاریخ تمدن، ج1، ص79.   [371] . طه (20)، آیه 66.   [372] . وین دایر، عرفان، ص 141.   [373] .kenkees. [374] . همان، ص 143.   [375] . عرفان، ص 360.   [376] . اسرا (17)، آیه 44.   [377] . نور (24)، آیه 41.   [378] . ترجمه المیزان، ج 11، ذیل آیه.   [379] . عبدالله نصری، فلسفه آفرینش، ص358.   [380] . تکنولوژی فکر، آزمندیان، علیرضا، ص 238.   [381] . مظاهری سیف، مطالعات معنوی، ص99.   [382] . عرفان، ص 228.   [383] . عرفان، ص 233.   [384] . مومنون (23)، آیه 14.   [385] . قانون جذب، ویکی ‌ پدیا، دانشنامه آزاد.   [386] . سخنرانی فرامرز کوثری (سایت وی).   [387] . وین دایر، راز قانون جذب، ص 140.   [388] . نهج البلاغه، حکمت 219.   .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه