منظور از نفس اماره چیست؟ در چه صورتی ما دارای نفس اماره هستیم؟

همان طور که گفته شده است حالاتی که برای نفس انسان می تواند عارض شود سه نوع هست نفس اماره و نفس لوامه و نفس مطمئنه اما مراد از نفس اماره چیست؟  گفته شده است اگر انسان به تشخیص عقل خود ارزشی قائل نشود و بر خطای خود اصرار ورزد، در این صورت گفته می شود، نفسْ «امّاره به سوء» شده است. «نفس امّاره» یعنی انسان خواسته هایی دارد که اگر تعدیل و کنترل نشود به طغیان و فساد می انجامد. اصل آن خواسته ممکن است چیز بدی نباشد، اما اگر جلوی آن باز گذاشته شود و هیچ کنترلی بر آن اعمال نگردد موجب تباهی انسان می شود. بنابراین صِرف این که نفس دعوت به غذا خوردن، تفریح کردن، ارضای غریزه جنسی و... می کند، نشانة امّاره به سوء بودن آن نیست. نفس آن گاه «امّاره به سوء» می شود که حد و مرز را رعایت نکند. تعیین حد و مرز نیز با تشخیص و حکم عقل و شرع انجام می شود. نفس امّاره راه نفوذ شیطان در درون آدمی است یعنی نفس امّاره پذیرای وسوسه گری شیطان و اجراکننده دستورات او در نفس آدمی است، بنابراین شیطان به عنوان عامل بیرونی و نفس امّاره به عنوان عاملِ درونی موجب گمراهی و شقاوت انسان می شوند مگر این که خداوند متعال او را مورد ترحّم قرار دهد: «وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ ما رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحیمٌ؛ من خود را از گناه تبرئه نمی کنم؛ زیرا نفس طغیان گر به شدّت به بدی فرمان می دهد مگر آن که پروردگارم رحم کند؛ زیرا پروردگارم بسیار آمرزنده و مهربان است» (1) امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشَاءِ فَمَنِ ائْتَمَنَهَا خَانَتْهُ وَ مَنِ اسْتَنَامَ إِلَیهَا أَهْلَکتْهُ وَ مَنْ رَضِی عَنْهَا أَوْرَدَتْهُ شَرَّ الْمَوَارِدِ؛ نفس همواره به بدی و زشت کاری فرمان می دهد پس هر که به نفس خویش اعتماد کند نفس به او خیانت می ورزد و هر که به آن دل خوش کند نفس او را به هلاکت می افکند و هر که از آن خرسند شود، نفس او را در بدترین جایگاه فرود می آورد». (2) امام علی علیه السلام پس از پایان جنگ نهروان بر کشتگان خوارج گذشت و فرمود: بدا به حال شما! آن کس که فریبتان داد به شما ضرر رساند. پرسیدند: ای امیرالمؤمنین! چه کسی آنان را فریب داد؟ فرمود: شیطان گمراه کننده و نفس امّاره که آنان را با آرزوها فریب داد و ایشان را به گناهان کشانید و نوید پیروزی به آنان داد و در نتیجه آن ها را در آتش افکند. (3) ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1) سورة یوسف:12، آیة53. 2) تمیمی آمدی، عبد الواحد، «غرر الحکم و درر الکلم»، ص227. 3) نهج البلاغه، حکمت323. (بخش 18)   .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه