روایاتی داریم که بیانگر این هستند که ثروتمندان موقع حسابرسی آخرت ، شرایط سختی را تحمل می کنند. سوالم این است که اگه اینطوری باشه و برای هر نعمتی که خدا به ما داده است، در یک چنین شرایط سختی باید جواب نعمتها و مال و ثروت خود و محرومین را بدهیم، آیا مومنان و مسلمانان از اینکه حتی اگر بخاطر خدا و امام زمان و امور خیر و ایجاد رفاه برای دیگران ثروت بدست بیاورند، دلسرد نمیشوند ؟

با تشکر. شرایط برای افراد مختلف، مانند فقیر و غنی متفاوت است. برای توضیح مطلب به نوشتار زیر توجه کنید: 1. در روایتى معتبر مى‌خوانیم که امام صادق علیه السلام فرمود: «مؤمنان فقیر[3] چهل سال زودتر از ثروتمندان مؤمن از نعمت‌هاى بهشتى استفاده مى‌کنند» سپس فرمود: «مثَل فقیر و غنى مثَل دو کشتى است که به عشارى (مأمور أخذ عوارض) بگذرند. کشتى خالى را زود روانه مى‌کنند وکشتى پربار را براى حسابرسى نگاه مى‌دارند».[کافى، ج 2، ص 260، ح 1] 2. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «خداوند در روز قیامت همانند کسى که پوزش مى‌طلبد، به فقیران مى‌فرماید: به عزّت و جلالم سوگند که شما را در دنیا براى خوارى و ذلّت فقیر نکردم و امروز خواهید دید که با شما چه خواهم کرد. هر کس در دنیا به شما نیکى کرده، دستش را بگیرید و وارد بهشت کنید. فقیرى گوید: خدایا، اهل دنیا در دنیا زنان خوشرو و زیبا داشتند و لباس‌هاى نرم و فاخر مى‌پوشیدند و غذاهاى لذیذ مى‌خوردند و در خانه‌هاى خوب ساکن مى‌شدند و بر مرکب‌هاى نفیس و راهوار سوار مى‌شدند، پس امروز به ما نیز مانند آنان عطا فرما. خداوند مى‌فرماید: به هر یک از شما همانند هفتاد برابر آنچه به جمیع اهل دنیا از اوّل دنیا تا آخر دنیا داده‌ام، مى‌دهم».[همان، ص 261، ح 9] 3. از حضرت رسول صلى الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: «روز قیامت گروهى از مردم به سوى بهشت حرکت مى‌کنند. ملائکه به آنها مى‌گویند: کیستید؟ گویند : فقرا هستیم. گویند: دوست دارید پیش از حساب و کتاب به بهشت بروید؟ جواب مى‌دهند: چیزى به ما نداده‌اید که ما را بر آن حساب کنید. خداوند متعال فرماید: راست مى‌گویید به بهشت بروید».[کافى، ج 2، ص 264، ح 19] 4. از امام کاظم علیه السلام روایت شده است که فرمود: «اغنیا را به سبب گرامى بودنشان نزد من، توانگر نگردانیدم و فقیران را به سبب خواریشان نزد من، بى‌چیز نکردم بلکه توانگران را با فقیران امتحان کرده‌ام و اگر فقیران نبودند توانگران هرگز مستوجب بهشت نمى‌شدند».[همان، ح 20] بنابراین در روز قیامت همه انسانها از عالم قبر به امر الهی برانگیخته شده و در صحرای محشر در پیشگاه خداوند متعال حاضر می شوند تا به اعمال آنها رسیدگی شود و هر کسی به جزای عمل خود برسد، اهل خیر و نیکی به بهشت و اهل شر و بدی به جهنم وارد شوند . در قرآن کریم و روایات اسلامی مطالب زیادی راجع به قیامت، حساب و کتاب و نوع زندگی در جهان آخرت و نیز وصف نعمات بهشتی و عذاب های جهنمی بیان شده که نشان از اهمیت این موضوع دارد . آنچه در این زمینه اهمیت دارد زبان دین است که زبان انذار و تبشیر و خوف و رجاء است. زبان این قبیل روایات نیز، زبان انذار از یک امر واقعی و مهم در سرنوشت است که بر اهمیت مساله یعنی حساب و کتاب قیامت و محاسبه دقیق الهی دلالت دارد. عمده در محاسبه دقیق الهی که بر اساس عدل الهی انجام می گیرد، نحوه اکتساب و استفاده و پاسداشت از نعمتها و امانتهایی همچون ولایت، فرصت عمر، جوانی، سلامتی، مال و ثروت و اولاد و غیره می باشد. این انذار به معنای این نیست که راه اصلاح بن بست و ناامیدکننده است، بلکه انسان با دقت در نعمتها همچون مال می تواند بر نحوه اکتساب و استفاده آنها نظارت نماید، مثلا منبع کسب درامد خود را بازبینی کند و در کار و خدمت خود کمکاری نکند و خمس و زکات و صدقات واجب خود را بپردازد؛ و در صورتی که خطایی انجام داده، اعم از حق الله و حق الناس توبه و جبران و اصلاح نماید. ثروت و مال در قرآن به خیر تعبیر شده است؛ یعنی اگر درست از راه شرع و قانون بدست آید، نه تنها عامل فساد نیست بلکه خیر است. بنابراین نگرانی از مال و ثروت برای کسانی است که بی مبالات و بی ملاحظه عمل می کنند، نه کسانی که به تعبیر شما برای خدا و در راه خدا و کسب رضایت او و خدمت به بندگان بویژه محرومان و دین خدا خرج می کنند. در محاسبه الهی تفاوتی بین بندگان نیست، و هر کس ثروت بیشتری داشته باشد بیشتر جوابگوست؛ لکن کسانی که از ابتدا و در مراحل اولیه مواظب مال و ثروت خود بوده اند، در مراحل بعد کار آسانتر خواهد شد؛ زیرا ثروت آنها بدون محاسبه بر روی هم انباشت نشده است؛ اینها هرچند نسبت به سایرین کمتر هستند، اما همین تعداد هم نشان از آن دارد که راه صلاحیت و شایستگی و اصلاح و جبران باز است. البته گروه اندکی نیز هستند که بدون محاسبه یا با محاسبه آسان وارد بهشت می شوند: الف. کسانی که در قیامت حساب ندارند:در میان آیات قرآنی چندین [1] آیه به تقسیم بندی انسانها در روز قیامت اشاره نموده است که دو گروه از این انسانها عبارتند از: اصحاب الیمین و اصحاب الشمال . « اصحاب الیمین کسانی هستند که اعمال خوب دارند ولی خوبی به ذات و سرّ (باطن) آنها رخنه نکرده است، چون یکسره خودشان را به خدا نفروختند؛ و الاّ از مقربین شده بودند .» [2] این گروه پس از حساب و کتاب وارد بهشت می شوند و بر اساس درجة خوبی و نیکی شان در درجات و طبقات بهشت جای می گیرند . در مقابل «اصحاب الشمال کسانی هستند که در دنیا بیشتر دنبال معصیت و جرم و جنایت رفته اند، ولی احیاناً هم کارهای خوبی انجام داده اند، یا اهل خیری هستند که عشقشان به حق زیاد نبوده و در مقابلِ اعمال زشتی که انجام داده اند مستحق عقوبتند، و بالاخره باید برای مدتی کوتاه هم که شده در دوزخ بسوزند .» [3] و پس از گذراندن دوران عذاب وارد بهشت شوند . پس این دو گروه اعمالشان مورد محاسبه قرار می گیرد و هر کدام پس از رسیدگی به اعمال به بهشت یا جهنم راه پیدا می کنند. اما در بین بندگان خدا گروهی و لو اندک، سراسر وجود و عمر خود را معطر به عطر بندگی خدا کرده اند و ذره ای از بدی و گناه در آنها راه پیدا نکرده است و ظاهر و باطن آنها پاک و مطهر است و به اعتراف خود شیطان آنها از وسوسه ها و گمراهی او در امان مانده اند . « شیطان سوگند یاد می کند که ای پروردگار! به عزت تو قسم که من یکایک از افراد بشر را اغواء و گمراه می کنم مگر آن بندگان تو را که مخلص و پاکیزه شده باشند.» ( حجر/40) بنابراین چون بندگان مخلص و مقرب خدا سراسر عمر خود را مشغول عبادت و بندگی خالص خدا بوده اند و شیطان هم به گرد آنها نچرخیده است تا آنها را آلوده کند لذا در قیامت به عنوان برگزیدگان و نخبگان آزمونهای الهی یکسره و بی حساب وارد بهشت می شوند و در جوار رحمت پروردگار بهرمند می گردند. که قرآن کریم در این باره می فرماید : « فَإِنَّهُمْ لَُمحْضَرُونَ إِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الُْمخْلَصِینَ»(صافات/ 128) (همة مردم در روز قیامت برای حساب و کتاب در پیشگاه خدا حاضر می شوند مگر بندگان مخلص خدا .) روایات اسلامی نیز بعضی از افرادی را که بدون محاسبه مجوز ورود به بهشت را دریافت می نمایند، به ما معرفی می کند:«از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ منقول است. خداوند می فرماید: «ای بندگانی که در راه من دشمنان را کشته اید و کشته شده اید و اذیت و آزار در راه من به شما رسیده است و در راه من جهاد کرده اید، داخل بهشت شوید. پس آنها بدون عذاب و بدون حساب وارد بهشت می شوند.» [4] و در روایتی دیگر می خوانیم:«حضرت امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ » فرمودند: روز قیامت از جانب رب العزه ندا رسد که جمیع اهل محشر بشنوند: اهل صبر کجایند؟ جمعی برخیزند و ملائکه از آنها استقبال کنند. پس ندا رسد که راست گویند بگذارید تا بی حساب داخل بهشت شوند، پس ندا شود: اهل فضل کجایند؟ گروهی برخیزند .... و به دستور به بهشت روند، ندای دیگر رسد: همسایگان خدا کجایند؟ پس گروهی برخیزند .... بی حساب به بهشت روند .» [5] و در روایتی دیگر از امام سجاد ـ علیه السّلام ـ می خوانیم: «اذا جمع الله الاولین و الاخرین ینادی مناد: این الصابرون لیدخلوا الجنة جمیعاً بغیر حساب. الی ان قال ـ قالت الملائکة لهم: من انتم؟ قالوا: الصابرون، قالوا: و ما کان صبرکم؟ قالوا: صبرنا علی طاعة الله و صبرنا من معصیة الله .» [6] یعنی خداوند زمانی که همة بندگان را جمع می کند منادی صدا می زند: صابرین کجا هستند تا بدون حساب وارد بهشت شوند ـ تا اینکه ـ ملائکه به آنها می گویند: شما چه کسانی هستید؟ آنها می گویند ما صابرین هستیم. ملائکه می پرسند صبر شما چگونه بوده است؟ آنها می گویند: ما صبر کردیم بر اطاعت خدا و صبر کردیم از انجام معصیت خدا . همچنین بنا به روایتی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ بدست می آید که«فقرا » [7] و «اهل بلاءِ » [8] نیز بدون حساب به بهشت وارد می شوند. از آنچه گذشت بر می آید که حقیقتاً شایسته ترین بندگانی که بدون حساب و کتاب صلاحیت ورود به بهشت را دارند حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمة اطهار ـ علیهم السّلام ـ می باشند. در مقابل این گروه عده ای هم هستند که بنابر روایات اسلامی خداوند آنها را بی حساب وارد جهنم خواهد نمود : در روایتی از حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ آمده است: «ستة یدخلون النار بغیر حساب: الامراء بالجور، و العرب بالعصبیة، و الوهاقین بالکبر، و التجار بالکذب، و العلماء بالحسد، و الاغنیاء بالبخل .» [9] شش گروه بدون حساب وارد آتش می شوند: فرمانروایان به خاطر ظلم و ستم، قوم عرب به خاطر تعصب،‌ دهقانها به خاطر کبر، تاجران به خاطر کذب و دروغ، علماء به خاطر حسد و ثروتمندان به خاطر بخل .» امام صادق ـ علیه السّلام ـ نیز در این باره می فرمایند:«ثلاثة یدخلهم الله النار بغیر حساب: امام جائر، و تاجر کذوب و شیخ زان » [10] سه گروه را خداوند بدون حساب وارد آتش می کند: پیشوای ظالم، تاجر دروغگو و پیر مرد بدکار . عده ای نیز هستند که از ریشه به یگانگی خدا ایمان نیاورده اند و مسیر شرک و کفر را پیموده اند آنها هم صلاحیت حساب و کتاب و رسیدگی به اعمال را ندارند و بی حساب وارد جهنم می شوند. چنانکه در روایتی«شیخ صدوق ـ رحمة الله علیه ـ به سند خود از حضرت امام رضا ـ علیه السّلام ـ از حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ روایت نمود که پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: خداوند متعال همه خلایق را محاسبه می کند مگر کسی که به خدا شرک آورد پس او را بدون حساب به سوی جهنم برند .» [11] « چرا که شرط قبولی اعمال اعتقاد به اصل توحید است و بدون آن هیچ عملی پذیرفته نیست. شرک آتش سوزانی است که شجره اعمال آدمی را می سوزاند. شرک صاعقه ای است که تمام محصول زندگی او را به آتش می کشد و شرک همچون طوفانی است که اعمال آدمی را متلاشی می سازد و با خود می برد. چنانکه در آیة 18 سورة ابراهیم می خوانیم: «اعمال کسانی که به پروردگارشان کافر شدند همچون خاکستری است در برابر تند باد در یک روز طوفانی، آنها توانایی ندارند کمترین چیزی از اعمالی را که انجام داده اند به دست آورند، و این گمراهی دور و دراز است .» [12] [1] . برای نمونه مراجعه شود به آیات 11 ـ 7 سورة واقعه . [2] . حسینی طهرانی، آیة الله سید محمد حسین، معاد شناسی،‌ج 7، ص 69، نشر حکمت، چاپ اول 1404 هـ .ق . [3] . همان کتاب . [4] . محمدی ری شهری، میزان الحکمة، ج 1، ص 625، انتشارات دارالحدیث . [5] . همان، ص 321 . [6] . همان، ص 624 . [7] . همان، ص 625 . [8] . همان، ص 625 . [9] . همان، ص 625 . [10] . همان، ص 625 . . مجلسی، محمد باقر،‌ حق الیقین، ج دوم، تهران، انتشارات جاویدان بی تا، ص 303 . [12] . تفسیر نمونه، ج 19، ص 527 . منبع : اندیشه قم ب. کسانی که در قیامت حساب آسان دارند .فَسَوْفَ یُحاسَبُ حِساباً یَسیراً (انشقاق / 8 )در اینکه منظور از حساب یسیر چیست بعضى گفته اند: منظور حساب سهل و آسان است که سخت گیرى و دقت در آن نباشد، از سیئات بگذرد و حسنات را پاداش دهد. در حدیثى از پیغمبر اکرم ص مى خوانیم:ثلاث من کن فیه حاسبه اللَّه حسابا یسیرا، و ادخله الجنة برحمته.قالوا: و ما هى یا رسول اللَّه؟! قال: تعطى من حرمک، و تصل من قطعک و تعفو عمن ظلمک:سه چیز در هر کس باشد خداوند حساب او را آسان مى کند، و او را به رحمتش در بهشت وارد مى سازد.عرض کردند: آنها چه چیز است اى رسول خدا؟! فرمود: عطا کنى به کسى که تو را محروم کرده، و پیوند برقرار سازى با کسى که از تو بریده، و عفو کنى کسى را که به تو ستم کرده است «1».این مطلب نیز از روایات استفاده مى شود که دقت و سخت گیرى در حساب در قیامت به میزان عقل و دانش انسانها بستگى دارد، چنان که امام باقر ع مى فرماید:انما یداق اللَّه العباد فى الحساب یوم القیامة على ما آتاهم من العقول فى الدنیا: خداوند در قیامت در حساب بندگان به اندازه عقلى که در دنیا به آنها داده است دقت و سخت گیرى مى کند! «2».__________________________________________________ (1) مجمع البیان ذیل آیات مورد بحث. (2) نور الثقلین جلد 5 صفحه 537. (3) تفسیر نمونه، ج 26، ص: 303 پیامبر(ص) در معنای این آیه قرآن (ثم أورثناالکتاب الذین اصطفینا ... ) می فرماید : فأما الذین سبقوا فاولئک یدخلون الجنة بغیر حساب و أما الذین اقتصدوا فاولئک یحاسبون حسابا یسیرا وأما الذین ظلموا أنفسهم فاولئک الذین یحبسون فی طول المحشر( کنز العمال ، 3031 ( آنهایی که در خوبی ها پیش افتاده اند ، بدون حساب به بهشت می روند و کسانی که متعادل بودند، حسابشان آسان خواهد بود ؛ اما افرادی که به خودشان ظلم کردند و تابع دین نبودند ، زندانی خواهند شد. و در جایی دیگر می فرماید : امتی ثلاثة أثلاث ، فثلث یدخلون الجنة بغیر حساب و لا عذاب و ثلث یحاسبون حسابا یسیرا ثم یدخلون الجنة و ثلث یمحصون و یکشفون( کنز العمال ، 34522).امت من سه گروهند : یک گروه بدون حساب وارد بهشت می شوند و عذابی نمی بینند و گروه دیگر به آسانی حساب پس می دهند و بعد به بهشت وارد می شوند و گروه سوم محاکمه می شوند و سختی بینند.امیر مومنان ، علی (ع) می فرماید : و الناس یومئذ علی طبقات و منازل ، فمنهم من یحاسب حسابا یسیرا و ینقلب إلی أهله مسرورا و منهم الذین یدخلون الجنة بغیر حساب لا نهم لم یتلبسوا من أمر الدنیا بشی ء و إنما الحساب هناک علی من تلبس بهاها هنا و منهم من یحاسب علی النقیر والقطمیر و یصیر إلی عذاب السعیر( الاحتجاج ، ج 1 ، ص572 )مردم در روز قیامت چند طبقه خواهند شد ، برخی از آنها به آسانی حسابرسی می شوند و شادان به سوی خانواده و فامیل خود بر می گردند و برخی از آنها بدون حساب وارد بهشت می شوند ، زیرا به امور دنیوی آلوده نشده بودند ، تنها حساب و کتاب از کسانی می شود که به بدی های دنیا آلوده شده بودند و گروهی از انسانها هم شدیدا مورد بازخواست و محاسبه قرار می گیرند و به جهنم برده می شوند.شخصی از کسی طلب داشت می‌گفت بِده می‌گفت بابا ندارم می‌گوید تا یک قِران آخرش را می‌گیرم چشمت هم کور شود. این آقای بدهکار از شیعیان بود آمد خدمت امام صادق(علیه السلام) سلام کرد و گفت آقا فلانی از شیعیان شماست از من طلب دارد خیلی با من بدرفتاری می‌کند هرچه می‌گوئیم دو سه هفته دیگر این همینطور پایش را گذاشته روی خرخره من و فشار می‌آورد همینطور که آن بدهکار شکایت طلب کار را به امام صادق(علیه السلام) می‌کرد طلب کار وارد شد سلام علیکم امام فرمود به ایشان چه کردی؟ دارد شکایت می‌کند گفت کاری نکردم طلب دارم می‌خواهم تا یک قِران آخر از او بگیریم برو برگرد هم ندارد باز نزد امام صادق(علیه السلام) گردن کلفتی کرد امام صادق(علیه السلام) فرمود تو مسلمانی قرآن خواندی؟ گفت بله فرمود آیه «یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ» را خوانده‌ای؟ (مردان خدا از بدحسابی خدا می‌ترسند) گفت بله فرمود مگر خداوند بدحساب است گفت تفسیرش را نمی‌دانم فرمود کسانی که مثل تو با مردم سخت می‌گیرند خدا هم روز قیامت با آنها سخت می‌گیرد کسانی که با مردم در دنیا آسان می‌گیرند خداوند روز قیامت حسابشان را آسان می‌گیرد(درسهایی از قران ، محسن قرائتی، تفسیر سوره مبارکه قارعه). .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه