چیستى عصمت چگونه بیان شده است ؟

چیستى عصمت پرسش 1. عصمت به چه معنا است و چگونه به دست مى آید؟معناى لغوى عصمت «عصمت» در لغت از ماده «عصم»، به معناى منع کردن، بازداشتن یا محافظت کردن آمده است «1»: کاربردهاى این واژه دلالت بر محافظت و ممانعت از امور ناپسند و ناگوار دارد. «2» واژه عصمت در قرآن نیز چندین بار به معناى لغوى آن به کار رفته است؛وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ «3».لا عاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ «4».منع و بازدارى یا محافظت گاهى به نحو سلب اختیار است و گاهى به صورت فراهم کردن وسائل و مقدماتى است که فرد بتواند به اختیار خود از کارى خوددارى کند و یا از گزندى در امان بماند. «5» برخى نیز عصمت را به معناى «وسیله بازداشتن» و «ابزار مصونیت» گرفته اند؛ نه عمل بازداشتن.براى مثال: اگر براى نجات غریق طنابى به درون آب افکنیم، چنانچه او طناب را گرفته و نجات یابد، گفته مى شود که این طناب براى او «عصمت» بود.برخى از مفسران، آیه شریفه وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا «1» را به همین معنا تفسیر کرده اند؛ یعنى ریسمان الهى را «عصمت» خویش قرار دهید. «2» ابن زجاج از لغت شناسان بزرگ عرب اصل عصمت را ریسمان معنى کرده و بر آن است که این واژه توسعه معنایى پیدا کرده تا آنجا که به هر وسیله اى که باعث حفظ چیزى شود، عصمت گفته مى شود. «3» بر اساس این تعریف در معناى لغوى عصمت دو نکته لحاظ شده است:الف. کمک از جانب کسى براى دیگرى از طریق ارایه ابزار حفاظتى لازم.ب. استفاده حفاظت شونده از ابزار ارایه شده به اختیار خود.این معنا با نصوص دینى نیز همخوانى دارد. امیر مؤمنان علیه السلام فرموده اند:«انّ التّقوى عصمة لک فى حیاتک» «4»؛ «تقوى عصمت (نگهدارنده) تو در زندگانى ات است».معناى اصطلاحى عصمت در اصطلاح علم کلام، نیرویى درونى است که انسان را از ارتکاب گناه یا خطا باز مى دارد. در تعریف اصطلاحى عصمت آمده است:«العصمةُ لطفٌ یمنع مَن اختص به مِن الخطاء و لا یمنعه على وجه القهر و الّا لم یکن المعصوم مُثاباً» «1»؛ «عصمت لطف [ى از ناحیه پروردگار] است که هر که بدان اختصاص یابد را از خطا باز مى دارد، اما نه به صورت جبرى؛ زیرا اگر جبرى باشد براى معصوم پاداشى در بر نخواهد داشت».مشهور فیلسوفان و برخى از متکلمان گفته اند: عصمت ملکه اى نفسانى است که انسان را ارتکاب گناه باز مى دارد؛ هر چند که قدرت بر انجام آن را از او سلب نمى کند. «2» چگونگى عصمت از آنچه در تعریف پیش گفته آمد چند نکته در رابطه با چگونگى عصمت به دست مى آید:یک. عصمت «ملکه» است. ملکه در مقابل «حال» قرار دارد و عبارت است از صفت راسخ نفسانى که در آن زوال و تغییرى نیست. اما «حال» صفتى نفسانى است که ثابت و همیشگى نباشد. بنابراین عصمت صفتى است که در نفس رسوخ کرده و انسان را از گناهان باز مى دارد، هر چند قدرت بر انجام گناه را از او سلب نمى کند. «3»دو. عصمت، انسان را از خطا و گناه باز مى دارد.سه. منظور از عدم ارتکاب گناه این است که چون گناه عبارت از هتک حرمت بندگى و مخالفت با دستورات حضرت حق است و در هر حال یا به زبان و یا در عمل با مقام بندگى منافات دارد، انسان معصوم در درون خود حالتى ثابت دارد که او را از افتادن در دره مخالفت باز مى دارد و به او اجازه گناه و اشتباه نمى دهد. «1» چهار. منظور از عصمت از خطا و اشتباه حداقل این است که انسان معصوم اگر پیامبر باشد در دریافت وحى و تبلیغ و اجراى رسالت الهى خود اشتباه نمى کند. به عبارت دیگر در دریافت حقیقت، بیان، تطبیق واجراى آن مصون از اشتباه است.پنج. این نیروى درونى و ملکه نفسانى در موجودى است که قابلیت و شأنیّت آن را داشته باشند. براى مثال درباره ماشین حساب، رایانه و یا حیوانات نمى شود گفت داراى ملکه اى هستند که به واسطه آن گناه نمى کنند. زیرا آنها به خاطر فقدان اختیار شأنیّت گناه ندارند و به گونه اى ساخته و آفریده شده اند که گناه درباره آنها معنى ندارد. بنابراین عصمت اساساً در حوزه کُنش اختیارى انسان معنى دارد.شش. عصمت سازگار با اختیار آدمى است، و مستند به امداد الهى است، لذا اختیار و فیض الهى دو رکن عصمت مى باشند و هیچ یک از دو عامل یاد شده به تنهایى علّت تامّه عصمت نیست.__________________________________________________(1). تفسیر المیزان، سید محمد حسین طباطبایى، ج 2، ص 136 .. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه