واژه ی عصمت از چه زمان در معنای امروزی آن به کار رفته است؟

عصمت در لغت به معنای منع کردن و بازداشتن است و به همین معنا در برخی از آیات و روایات به کار رفته است که نمونه هایی از آن را بیان می کنیم: الف. (لا عاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللّه إِلاّ مَنْ رَحِمَ);[1] امروز هیچ کس را از قهر خدا جز به لطف او پناه نیست. (تنها رحمت او است که مانع از عذاب می گردد). ب. (وَ اللّه یَعْصِمُکَ مِنَ النّاسِ);[2] خدا تو را از شر و آزار مردمان محفوظ خواهد داشت. ج. (الاعتبارُ یُفیدُ العِصمَة);[3] عبرت گیری (از کارهای دیگران) مصونیت آدمی را به دنبال دارد (و از آزمودن دوباره ی اعمال ناپسند جلوگیری می کند). د. (إنَّ التَقوی عِصمَة لَکَ فِی حَیاتِک);[4] تقوای الهی (از آلودگی به گناه) بازتان می دارد. گفتنی است که بازداشتن و منع کردن، همواره با جبر و اکراه همراه نیست; بلکه در مورد کسی که به پند و اندرز بسنده می کند و دایره ی اختیار دیگری را تنگ نمی نماید نیز می توان این واژه را به کار گرفت.[5] از سوی دیگر، از دیدگاه آیات و روایات، پیامبران و امامان از هر گونه گناه و خطایی در امان اند. برای بیان این حقیقت، الفاظ و تعابیر گوناگونی به کار رفته که واژه ی عصمت نیز یکی از آن ها است;[6] چنان که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم)می فرماید: (أنَا وَ عَلی وَ الحَسن وَ الحُسَین وَ تِسعَة مِن وُلدِ الحُسَین مُطَهَّروُن مَعصومُون);[7] من و علی و حسن و حسین و نُه نفر از فرزندان حسین، پاک و معصوم هستیم. امیر مؤمنان علی(علیه السلام) نیز با اشاره به این حقیقت که خدای حکیم را نشاید که به اطاعت و پی روی همه جانبه از کسی فرمان دهد که از آلوده شدن به گناه در امان نیست، می فرماید: (انّما امَرَ اللّه عَزوَجَل بِطاعَة الرَسول لانَّهُ مَعصوم مُطَهّر لا یَأمُر بِمَعصیتِه)[8]; دلیل آن که خداوند مردم را به اطاعت (همه جانبه) از پیامبر می خواند آن است که وی پاک و معصوم است و به گناه فرمان نمی دهد. این، تنها نمونه هایی است از روایاتی که پیشینه ی کاربرد واژه ی عصمت را می نمایانند و بر این پندار که پیدایش این اصطلاح، سال ها پس از ظهور اسلام و در زمان رواج اندیشه های کلامی بوده است،[9] خط بطلان می کشند، با این همه، برای بهره گیری از معارف دینی نباید تنها از واژه هایی سراغ گرفت که به تدریج در معنای امروزی شان به کار رفته یا در این معانی رواج یافته اند. قرآن کریم، بی آن که واژه ی عصمت را به کار گیرد، با بیان های گوناگون دامان انبیا و اولیا را از هر گونه گناه و خطایی می زداید.[10] پیامبر گرامی اسلام و امیرمؤمنان نیز افزون بر این واژه، تعابیر دیگری به کار می برند که در رسایی و گویایی، چیزی از آن کم ندارد; چنان که پیامبر اکرم در تفسیر آیه ی تطهیر می فرماید: (فَانَا وَ اهل بیتی مُطَهَّرون مِن الذنُوب)[11]; من و اهل بیتم از گناه پیراسته ایم. .

موتور جستجوی پرسش و پاسخ دینی امین

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/03

لینک کوتاه