۱. سنن الهی در حقیقت عبارتند از قوانینی همواره ثابت که نظام تکوین و تشریع را می سازند. « ... فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدیلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْویلاً.» (فاطر:۴۳) برای مثال:اینکه همه ی انسانها با فطرت الهی زاده می شوند یک سنّت و قانون ثابت و تبدیل ناپذیر است. « فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ .» (الروم:۳۰) یا اینکه انسانها ذاتاً اصل حسن و قبح را می شناسند یک سنّت زوال ناپذیر است. « وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها .

1. سنن الهی در حقیقت عبارتند از قوانینی همواره ثابت که نظام تکوین و تشریع را می سازند. « ... فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدیلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْویلاً.» (فاطر:43) برای مثال:اینکه همه ی انسانها با فطرت الهی زاده می شوند یک سنّت و قانون ثابت و تبدیل ناپذیر است. « فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ .» (الروم:30) یا اینکه انسانها ذاتاً اصل حسن و قبح را می شناسند یک سنّت زوال ناپذیر است. « وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها . فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها » (شمس:7،8) یا اینکه مکر بد به خود مکر کننده باز می گردد یک قانون ثابت است. « وَ لا یَحیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِهِ فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ سُنَّتَ الْأَوَّلینَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدیلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْویلاً : و نیرنگ زشت جز [دامن ] صاحبش را نگیرد. پس آیا جز سنّت [و سرنوشتِ شوم ] پیشینیان را انتظار مى برند؟ و هرگز براى سنّت خدا تبدیلى نمى یابى و هرگز براى سنّت خدا دگرگونى نخواهى یافت.» (فاطر:43) یا هر که دارای شرایط خاصّی باشد که در کتب فقهی گفته شده است، وجوب نماز و روزه به عنوان یک سنّت تشریعی بر او حاکم می شود. یا اینکه ثروت حاصل از ربا نابود می شود و صدقات رشد می کنند ، یک سنّت پایدار در نظام هستی است ؛ کما اینکه حرمت ربا و استحباب صدقات نیز یک سنّت تشریعی است « یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثیمٍ. » (البقرة:276)امّا اگر در برخی سنن الهی به ظاهر تغییری مشاهده می شود ، در حقیقت تغییر در سنّت نیست بلکه در چنین مواقعی یا خود سنّت محدود و مشروط به حدود و شروطی بوده است که با فقد آن حدود و شروط خود آن سنّت نیز برطرف می شود یا سنّت دیگری که حاکم بر آن سنّت بوده به کار افتاده بر سنّت اوّلی غلبه نموده است. برای مثال نماز مانع از فحشا و منکر است امّا به این شرط که با حضور قلب باشد. لذا اگر کسی نماز خواند و مرتکب منکر هم شد سنّت مذکور تعطیل نشده بلکه به خاطر مفقود بودن شرط ، سنّت مذکور نیز کم اثر یا بی اثر می شود. یا پاک کننده بودن توبه ی حقیقی یک قاعده ی ثابت و تبدیل ناپذیر است که بر بسیاری از سنن الهی حکومت داشته آنها را مقهور خود می کنند. 2. شکّی نیست که حتمیّت موت بر صاحبان نفوس نیز از سنن تغییرناپذیر الهی است و برای هیچکس چاره ای جز چشیدن طعم مرگ نیست ؛ کما اینکه ابتلاء و امتحان مکلّفین نیز از سنن تخلّف ناپذیر الهی است. « کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ : هر نفسى چشنده ی مرگ است ، و شما را از راه آزمایش به بد و نیک خواهیم آزمود، و به سوى ما بازگردانیده مى شوید.» (الأنبیاء:35). همچنین شکّی نیست که امتحان برخی افراد با نقص در انفس است که یکی از مصادیق آن مریضی است ؛ چون مریضی نیز نوعی نقص در سیستم بدنی انسان است که گاه قابل جبران است و گاه غیرقابل جبران.« وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ : و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ ] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جانها و محصولات مى آزماییم و مژده ده شکیبایان را.» (البقرة:155)پس مرگ برای همگان سنّت است. امتحان نیز سنّت است. اینکه امتحان برخی می تواند از راه بیماری باشد این هم سنّت است . امّا اینکه خدا حتماً کسی را با مریضی امتحان نماید این سنّت نیست. کما اینکه مردن به سبب بیماری نیز سنّت الهی نیست ؛ مریضی تنها یکی از اسباب مرگ است ؛ تصادف و خفگی و ... نیز که مریضی نیستند جزء اسباب مرگ محسوب می شوند. البته همه ی این اسباب اوّلاً صرفاً معدّ و زمینه ساز مرگند نه علّت حقیقی آن. ثانیاً این امور تنها اسباب موت اخترامی ( مرگ با اجل معلّق) هستند نه اسباب موت طبیعی که با اجل مسمّی است. برای موت طبیعی هیچ اسباب ظاهری خاصّی نیاز نیست ؛ بلکه به محض اینکه حرکت جوهری شخصی تمام شدن انتقال او به عالم برزخ اجتناب ناپذیر خواهد شد حتّی اگر در سلامت کامل باشد. « وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَکَ عَلَیْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا یَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا یَسْتَقْدِمُون : و اگر خداوند مردم را بخاطر ظلمشان مجازات مى کرد، جنبنده اى را بر پشت زمین باقى نمى گذارد؛ ولى آنها را تا زمان معیّنى به تأخیر مى اندازد. و هنگامى که اجلشان فرا رسد، نه لحظه ای تأخیر مى کنند، و نه لحظه ای پیشى مى گیرند. » (النحل:61)پس طبق موارد پیش گفته نمی توان دعا نمود که خدایا کسی را نمیران! یا کسی را امتحان نکن! امّا اگر کسی مریض شد می توان دعا نمود که خدایا او را نمیران! یعنی این بیماری را مرض موت او قرار نده ! همچنین می توان دعا نمود که : خدایا فلانی را به وسیله ی بیماری امتحان نکن! چون راههای دیگری نیز برای امتحان وجود دارد. و چون هر بیماری به دست خدا امکان شفا دارد لذا می توان در مورد تک تک بیماران دنیا دعا نمود که : خدایا فلانی را شفا بده! فلانی را هم شفا بده! فلانی را هم شفا بده! و ... و چون شمارش تک تک بیماران دنیا عادتاً ممکن نیست لذا می توان به نحو عامّ دعا نمود که: خدایا همه ی مریضان مسلمین یا همه ی مریضان عالم را شفا بده! اگر چه می دانیم که به دلائلی خدا همه را شفا نمی دهد بلکه تنها برخی را شفا می دهد ؛ چون چه بسا بیماری برخی افراد ، مرض موت آنهاست و اجل آنها رسیده است یا بیماری برخی مومنین لطف خداست در حقّ آنها تا گناهانشان را بیامرزد ؛ بیماری برخی غیر مومنین لطف خداست در حقّشان تا متوجّه حقّ شوند. ولی چون ما نمی دانیم چه کسی قابل شفا یافتن است و چه کسی قابل نیست لذا به نحو عامّ دعا می کنیم تا هر که قابلیّت شفا یافتن دارد دعای ما شامل حالش شود. و البته در مورد دیگر بیماران نیز خداوند متعال دعای ما را بی جواب نخواهد گذاشت چون استجابت دعا نیز از سنن حتمی خداست. « ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُم» لکن آنجا که دعای ما امکان اجابت در حقّ کسی را ندارد ، خداوند متعال به جای اجابت خواسته ی ما خیر دیگری را نصیب آن شخص می کند ؛ مثلاً بیماری او را شفا نمی دهد ولی به جایش خیر دیگری نصیبش می کند. در روایات نیز توصیه نموده اند که هنگام دعا آن را توسعه دهید ؛ یعنی همه مردم یا مسلمین را داخل در دعای خود کنید ؛ چرا که تنگ نمود دایره ی دعا در امور نوع دوستانه نوعی سوء ظنّ به عمومیّت رحمت خداست. همچنین موجب ضیق صدر خود دعا کننده می شود ؛ در حالی که گسترده دعا نمودن باعث سعه صدر انسان شده در جلب رحمت الهی مؤثّرتر است. در ادعیّه ی وارده از اهل بیت (ع) نیز دعاهای تقویت کننده ی روحیّه ی نوع دوستی و رأفت و مهرورزی معمولاً به صورت عامّ و جهانی مطرح شده اند تا چنین روحیّه ای را تقویت نمایند. برای مثال فرموده اند: « اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَانٍ اللَّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدِینٍ اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ اللَّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیبٍ اللَّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیضٍ اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاکَ اللَّهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِکَ اللَّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ » ( مستدرک الوسائل ،ج7 ،ص447 ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه