آیا زرتشتیان به ثنویت معتقدند یا نه؟ و اگر معتقدند مگر نه اینکه این دین به عنوان دین الهی در قرآن مطرح شده است؟ (حج، آیه ۱۷) و اینکه آیا اینان موحدند یا مشرک؟

از نظر تاریخى در بنیاد دین زرتشت دچار ابهامات زیادى وجود دارد. به عقیده برخى از دانشمندان و دین شناسان، احتمالاً اصل دین زرتشت، الهى بوده و اوستا نیز کتاب مقدس آن دین است . در تعبیر قرآن از آنان، به عنوان «مجوس» یاد مى شود . از قرآن استفاده مى شود که مجوس از اهل کتاب هستند . بنابراین به احتمال قوى دین زرتشت، در اصل از ادیان آسمانى بوده است ؛ گرچه مانند دیگر ادیان باستان، در طول تاریخ دچار تحریف ها و دگرگونى هایى شده است(1). بر این اساس على القاعده دین زرتشت باید در اصل توحیدى بوده باشد، ولى در عین حال از نظر تاریخى، به روشنى معلوم نیست که توحیدى بوده یا ثنوى؟ «اوستا»ى موجود نیز این ابهام را رفع نمى کند ؛ زیرا قسمت هاى مختلف این کتاب، تفاوت فاحشى با یکدیگر دارد . بخش «وندیداد» اوستا صراحت در ثنویت دارد ؛ ولى از بخش «گاتاها» چندان دوگانگى فهمیده نمى شود . بلکه بر حسب ادعاى برخى از محققان، از آن، یکتایى استنباط مى گردد . به علت همین تفاوت و اختلاف بزرگ اهل تحقیق معتقدند اوستاى موجود اثر یک نفر نیست ؛ بلکه هر بخش آن از یک شخص است و نفوذ ثنویّت در آن، از ناحیه سوابق عقیده دو خدایى در نژاد آریا، قبل از زرتشت بوده است . اگر بخواهیم «گاتاها» را ملاک توحیدى انگاشتن آیین زرتشت قرار دهیم، نمى توانیم این آیین را توحیدى بدانیم ؛ زیرا توحید کامل شامل امور زیر مى شود: 1. توحید ذاتى؛ یعنى یکتایى و یگانگى خداوند. توحید ذاتى خود به دو معنا منحل مى شود: 1-1. یگانه بودن ذات الهى و عدم تعدد خداوند.1-2.و بساطت مطلق ذات الهى و عدم ترکب ذات. 2. توحید صفاتى؛ یعنى یگانگى ذات و صفات الهى و عدم وجود صفات زاید بر ذات.3. توحید افعالى؛ یعنى این که تنها فاعل مستقل خداوند است؛ و خالقى جز خداوند در دار هستى وجود ندارد. اما حداکثر آنچه به استناد «گاتاها» مى توان گفت این است که زرتشت طرفدار «توحید ذاتى» بوده است ؛ یعنى، تنها یک موجود را قائم به ذات و غیر مخلوق مى دانسته و آن «آهورمزدا» است و همه موجودات دیگر حتى اهریمن (انگره مئنیو ) آفریده آهورمزدا است . به عبارت دیگر زرتشت براى درخت هستى، بیش از یک ریشه قائل نبوده است . همچنین شاید بتوان زرتشت را طرفدار «توحید در عبادت» ؛ یعنى، یگانه پرست بدانیم ؛ ولى براى اینکه یک آیین، توحیدى باشد، علاوه بر توحید ذاتى و توحید در عبادت، توحید در خالقیت و ربوبیت نیز لازم است و آیین زرتشت - به حسب مدارک تاریخى - از نظر خالقیّت، کاملاً ثنوى است ؛ زیرا از تعلیمات آن استفاده مى شود که قطب مخالف «انگره مئنیو» (خرد خبیث )، «سپنت مئنیو» (خرد مقدس ) است . سپنت مئنیو، منشأ اشیاء نیک است ؛ یعنى، همان اشیائى که خوب است و مى بایست آفریده بشود . اما انگره مئنیو یا اهریمن، منشأ اشیاء بد است ؛ یعنى، منشأ اشیائى که نمى بایست آفریده شود و آهورامزدا یا سپنت مئنیو مسئول آفریدن آنها نیست ؛ بلکه انگره مئنیو مسئول آفریدن آنها است . مطابق این فکر، هر چند هستى دو ریشه اى نیست ؛ ولى دو شاخه اى است ؛ یعنى، هستى اى که از آهورامزدا آغاز مى گردد، به دو شاخه منشعب مى شود : «شاخه نیک» که عبارت است از سپنت مئنیو و آثار نیک آن و «شاخه بد» که عبارت است از انگره مئنیو و همه آفریده ها و آثار بد آن . این ثنویت در آفرینش لاجرم به ثنویت و دوگانه انگارى در ربوبیت و اداره نظام هستى نیز منجر مى شود. بنابراین اگر گاتاها را - که اصیل ترین، معتبرترین و توحیدى ترین اثرى است که از زرتشت باقى مانده است - ملاک قرار دهیم، زرتشت را در شش و پنج خیر و شر، و اینکه نظام موجود، نظام احسن نیست و با حکمت بالغه جور نمى آید، گرفتار مى بینیم . این جهت، او را از پیامبران آسمانى، جدا مى سازد(2) . مگر آن که همه اینها تحریفات و اضافات پس از زرتشت باشد و دین حقیقى او مشتمل بر همه مراتب توحید بوده و اکنون از میان ما غایب است. پی نوشت ها:1) براى آگاهى بیشتر در این زمینه رجوع کنید : الف . جلال الدین آشتیانى،زرتشت . ب . داود الهامى، چهره زرتشت در تاریخ . پ . مترجم مازندى، پارسیان اهل کتابند .2) جهت آگاهى بیشتر ر .ک : مجموعه آثار شهید مطهرى، عدل الهى، چاپ 9، صص 65 - 66 . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه