بسم الله الرحمن الرحیمسلام علیکمدر آیات ۷۸ و ۷۹ سوره مبارکه نساء آمده است: «أَیْنَمَا تَکُونُواْ یُدْرِککُّمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ کُنتُمْ فِی بُرُوجٍ مُّشَیَّدَةٍ وَ إِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ یَقُولُواْ هَـذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَ إِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَقُولُواْ هَـذِهِ مِنْ عِندِکَ قُلْ کُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ فَمَا لِهَـؤُلاء الْقَوْمِ لاَ یَکَادُونَ یَفْقَهُونَ حَدِیثًا * مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّهِ وَ مَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِکَ وَ أَرْسَلْنَاکَ لِلنَّاسِ رَسُولاً وَ کَفَى بِاللّهِ شَهِیدًا»با توجه به آنکه عبارت «مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّهِ وَ مَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِکَ» در بین دو خطاب به حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است، به نظر می‌رسد این جمله نیز خطاب به حضرت باشد (که ظاهرا مطابق با نظر علامه طباطبایی (ره) است). اگر چنین است مقصود قسمت دوم آن، «مَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِکَ»، چیست؟متشکرم

درپاسخ به این پرسش به توضیحات علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل توجه کنید : آیه مورد بحث که خطاب را متوجه رسول خدا (ص) کرده از این بابت بوده که آن جناب در جنگ احد صدمه ها دید: زخمى در صورت مبارکش وارد آمد، دندانهاى شریفش شکست، مسلمانانى کشته و زخمى شدند و خود آن جناب مستحق چنین مصائبى نبود، چون پیامبرى معصوم بود. مع ذلک در این آیه مصائب را مستند به خود آن حضرت کرده و در آیاتى دیگر مستند به مجتمع مسلمانان نموده و توجیهش این است که آنجا که مصائب به مجتمع نسبت داده شده، چون که مجتمع فرمان خدا و رسول را مخالفت کردند و این مخالفت باعث سیئه و مصیبت شد: مصیبت و سیئه اى که دست مجتمع آن را به بار آورد، مجتمعى که آن جناب هم در آن قرار داشت و آنجا که به شخص شریف آن حضرت نسبت داده شده است.لذا از این رو است که آن جناب مسئولیتى را قبول فرموده که از همان آغاز کار معلوم بود که این مصائب و سیئات را در پى دارد و آن مسئولیت نبوت و دعوت بشر به سوى خداى تعالى است بر بصیرت، پس این مصائب در حقیقت نسبت به آن جناب جنبه محنت الهیه و نعمتى را دارد که صاحبش را به درجاتى بالا مى برد.و این تنها امت اسلام نیست که قرآن کریم مصائبش را مستند به خودش مى داند بلکه از نظر قرآن کریم هر مصیبتى و بلائى که بر هر قومى نازل شود، مستند به اعمال آن قوم است و ما ایمان داریم که قرآن کریم جز به حق نظر نمى دهد و از نظر قرآن آنچه خیرات و حسنات به قومى برسد از ناحیه خداى سبحان است.بله در این میان آیات دیگرى هست که چه بسا پاره اى از حسنات را تا اندازه اى به اعمال انسانها نسبت دهد، از آن جمله آیات زیر است، توجه بفرمائید:وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ « و اگر جمعیت ها ایمان مى آوردند و از خدا مى ترسیدند، ما، در برکاتى از آسمان راى به رویشان مى گشودیم. سوره اعراف، آیه 96.» و وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ کانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ ما بعضى از آنان راى بعد از آنکه صبر کردند و به آیات ما یقین داشتند، امامانى قرار دادیم که به امر ما هدایت کردند. سوره سجده، آیه 24.وَ أَدْخَلْناهُمْ فِی رَحْمَتِنا إِنَّهُمْ مِنَ الصَّالِحِینَ و آیات قرآنى در این معنا بسیار است.به جز اینکه خداى سبحان در کلام مجیدش خاطرنشان مى سازد که هیچ خلقى از خلائقش بر هیچ هدفى از اهدافش نمى رسد و به سوى هیچ خیرى از خیراتش راه نمى یابد مگر به تقدیرى که خداى تعالى برایش مقدر کرده، و مگر از راهى که او پیش پایش بگذارد، در این باره مى خوانیم: الَّذِی أَعْطى کُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى ، وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکى مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً ، با در نظر گرفتن این دو آیه و آیات قبل معناى دیگرى براى مساله مورد بحث (یعنى این که چگونه حسنات مستند به خداى تعالى است؟) به دست مى آید و آن این است که انسان داراى هیچ حسنه اى نمى شود مگر آنکه خداى تعالى به او تملیک کند و او را به آن حسنه برساند، بنا بر این حسنات هر چه هست از خداى تعالى است و سیئات از انسانها است و با در نظر گرفتن این حقیقت معناى آیه مورد بحث که مى فرماید: ما أَصابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ ما أَصابَکَ مِنْ سَیِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ ... روشن مى گردد.پس حسنات از یک نظر از آن خدا است، براى این که خالق آنها خدا است و حسنات هر چه باشند مخلوق او هستند، و از سوى دیگر گفتیم: که خلقت با حسن، لازم و لا ینفک یکدیگر بوده و از نظر دیگر باز از آن خدا است، چون حسنات خیراتند و خیرات به دست خدا است و غیر خداى تعالى کسى مالک آن نیست مگر آنکه او به وى تملیک کرده باشد.و هیچ نوع از انواع سیئات به ساحت قدس او مستند نیست، براى این که به آن جهت که سیئه است خلق نشده و کار خداى تعالى خلقت و آفریدن است و سیئه به بیانى که گذشت، خلقت بردار نیست، چون امرى عدمى است، مثلا اگر انسانى دچار سیئه اى باشد در حقیقت فاقد رحمتى از طرف خداى تعالى است و این فقدان هم مستند به اعمال گذشته او است، او کارى کرده که نتیجه اش این شده که خداى تعالى رحمت خود را نسبت به او امساک نموده است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه