دلایل استفاده از همزه در آخر کلمات قرآنی و عربی؛ مانند: «اسماء»، «ماء» و...، چیست؟

«اسم» که یکی از سه نوع کلمه موجود در زبان عرب است، به اعتبارات گوناگون دارای تقسیمات متعدد می‌باشد؛ از جمله در علم صرف، اسم به اعتبار حرف آخر خود به پنج قسم زیر تقسیم می‌گردد:1. اسم مقصور؛ هر اسمى که آخرش «الف» باشد؛ چه این‌که الف، «لام الفعل» باشد[1] یا زائده الحاقیه[2] یا برای تأنیث[3] به آن مقصور گفته می‌شود.[4]2. اسم منقوص: هر اسمى که آخرش یاء غیر مشدّد باشد، و آن یاء جزء کلمه و ماقبلش مکسور باشد؛ مانند: والی، قالی، منتفی، قاضی، به آن منقوص اطلاق می‌گردد.[5] بنابراین، اسمى که آخرش واو باشد؛ مانند: «کفو و مدعوّ» یا آن‌که یاء مشدّد باشد، مانند: «مرضىّ و کرسىّ» یا آن «یاء» جزء کلمه نباشد؛ مانند: «ابى و اخى» یا آن‌که ماقبل «یاء» مکسور نباشد؛ مانند: «ظبى و وحى» به آن در اصطلاح، منقوص گفته نمی‌شود.[6]3. اسم صحیح الآخر: هر اسمى که آخرش حرف علّه نباشد، اگرچه در وسط و اولش باشد به آن صحیح الآخر گفته می‌شود؛ مانند: «ضرب، وعد، قول، اخذ».[7]4. اسم شبه صحیح الآخر: هر اسمى که آخرش «یاء» یا «واو» باشد و ما قبل آنها ساکن باشد، را شبه صحیح الآخر گویند؛[8] مانند: «ظبى و دلو».[9]5. اسم ممدود: هراسمى که آخرش الف زائده و همزه باشد، آن‌را ممدود گویند چه این‌که همزه‌اش اصلی باشد؛[10] مانند: «سماء، ثناء، دعاء، قضاء و...» یا همزه‌اش زائده الحاقیه،[11] باشد؛ مانند: «حرباء، قوباء، علباء، و...»، یا برای تأنیث،[12] باشد؛ مانند: «نفساء، صحراء، عاشوراء و...». البته اگر الف و همزه هر دو اصلى باشند؛ مانند: «ماء، باء، راء، داء» از نظر صرفی داخل در تعریف ممدود نخواهد بود ولی در قرائت، ممدود محسوب می‌شود.[13]بنابراین، علت استفاده از همزه در آخر برخی از کلمات گاهی بدین جهت است که همزه جزء اصل کلمه است بدون این‌که منقلب از چیز دیگر باشد؛ مانند: «ماء، باء، راء، داء، قرّاء، وضّاء، ارجاء»[14] و گاهی همزه جزء اصل کلمه ولی منقلب از واو یا یاء می‌باشد؛ مانند: «سماء، اعطاء، ارتضاء، ثناء، دعاء، قضاء و...» و گاهی نیز زائده الحاقیه است؛ مانند: «حرباء، قوباء، علباء» و گاهی نیز برای تأنیث است؛ مانند: «صحراء، حمراء، نفساء، اربعاء عاشوراء، کبریاء و...».[15] .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه