كسي كه تازه مي‌خواهد نماز بخواند و تازه به مسجد بيايد چگونه بايد افراد مسجد آن را بيشتر در احكام هدايت كنند؟

مقدمه: ضرورت به كارگيري روشهاي مناسب در آموزش احكام عمل به احكام و تكاليف ديني شرط لازم رهايي انسان از آتش جاوداني و رسيدن به سعادت ابدي است. بدون شك زماني انسان مي‌تواند براي انجام احكام اسلام كه كليد بصيرت و سبب نورانيت ضمير انسان است كمر همت ببندد كه در مورد مسائل احكام آموزش صحيح و كامل ديده باشد. متأسفانه آنچه كه در مورد آموزش احكام توسط دلسوزان متدين مورد غفلت واقع مي‌شود به كارگيري روش‌هاي مناسب در ارائه احكام به مخاطب است. بي ترديد بسياري از دين باوران خواهان يادگيري احكام اسلام توسط افراد آگاه جامعه و به كار گيري آن در متن زندگي هستند اما ممكن است عليرغم اين نيت خير ناخواسته روش‌هايي را در آموزش احكام به كار برند كه نتيجه آن به جاي سود ضرر باشد. فردي كه تازه وارد مسجد شده است مانند غنچه‌اي است كه بايد زمينه رشد و شكوفا شدن آن در مسجد فراهم شود. همانگونه كه كوچكترين اشتباه در پرورش غنچه منجر مي‌شود كه غنچه از پيمودن راه كمال خود باز بماند. اگر در برخورد با افراد تازه وارد اشتباهي صورت بگيرد ممكن است ضررهاي جبران ناپذيري را به همراه داشته باشد. در برخورد با افراد تازه وارد بايد از افراد آگاه، خوش برخورد و آشنا با مسائل تربيتي استفاده شود و از دخالت افراد ناآگاه و بد اخلاق به شدت جلوگيري شود. افراد دلسوز و آگاه بايد مسجد را مكاني مطلوب براي مخاطب جلوه دهند و مسجد را چنان معرفي كنند كه مخاطب احساس كند مسجد محل رفع نيازهاي گوناگون وي مي‌باشد. با روشن شدن اهميت و ضرورت به كارگيري شيوه‌هاي مناسب در آموزش احكام در زير نكاتي را كه به كارگيري آن شما را در رسيدن به هدفتان كمك مي‌كند ذكر مي‌شود. 1. اطلاع كامل مربي از احكام دين: با توجه به اينكه احكام اسلامي داراي نكات ظريف و دقيقي است، كسي كه قصد آموزش فرد ديگري را دارد در درجه اول بايد به طور كامل و دقيق نسبت به احكام اسلامي آگاهي داشته باشد. در برخي موارد مشاهده شده است كه در بيان و آموزش احكام اطلاعات ناقص و اشتباه مربي مورد استفاده قرار گرفته كه اين موضوع نه تنها موجب راهنمايي مخاطب نمي‌شود بلكه موجب سر در گمي او مي‌شود. همانگونه كه پيامبر اسلام مي‌فرمايد: «من عمل علي غير علم كان ما يُفسد مما يُصلح» كسي كه بدون علم كاري را انجام دهد، زيان آن كار از سودش بيشتر است. 2. ايجاد رابطه صميمانه با مخاطب: در هر فعاليت آموزشي و تربيتي ايجاد رابطه صميمانه با مخاطب داراي اهميت بسياري مي‌باشد. انسان تشنه محبت است و نسبت به كسي كه به او ابراز محبت كرده است احساس دلبستگي مي‌كند و در پرتو اين رابطه عاطفي مي‌توان مخاطب را هر چه بهتر و بيشتر با احكام دين آشنا كرد. به بيان ساده‌تر زمينه مناسب يادگيري ايجاد رابطه عاطفي با مخاطب است. ذهن مخاطب مانند قفلي است كه تنها كليد آن ايجاد رابطه عاطفي است. اگر اين كليد را در دست داشته باشيد مي‌توانيد ذهن مخاطب را باز كنيد و آنگاه مطالب مورد نظر را به او آموزش دهيد. البته اين نكته قابل ذكر است كه نبايد در ابراز محبت به صورت افراطي و تصنعي (ساختگي) عمل شود. 3. آموزش احكام بايد به صورت تدريجي و با صبر و حوصله كامل صورت بگيرد: با توجه به اينكه آيات و احكام الهي به تدريج و در طول 23 سال بر مردم نازل شده است، مي‌توان به اين نكته آموزشي اشاره كرد كه آموزش احكام بايد به صورت تدريجي انجام پذيرد. در سير تدريجي بيان احكام بهتر است احكام ضروري و مورد نياز مخاطب ابتداً بيان شود. اگر اين نكته مورد توجه واقع نشود ممكن است مخاطب حالت دلزدگي نسبت به احكام اسلامي پيدا كند. امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ در اين باره مي‌فرمايند: «قليل تدوم عليه ارجي من كثير مملول منه» كار اندكي كه ادمه يابد،‌ از كار بسياري كه از آن به ستوه آيي بهتر و اميدوار كننده‌تر است. 4. ايجاد انگيزه در مخاطب: يكي از مهم‌ترين عوامل مؤثر در فرآيند آموزش، رغبت و انگيزه مخاطب است. تا زماني كه مخاطب نسبت به يادگيري مطالب مورد نظر انگيزه نداشته باشد، فرآيند آموزش راه به جايي نمي‌برد. عوامل ايجاد انگيزه: الف) احساس نياز: احساس نياز يكي از مهم‌ترين عوامل ايجاد انگيزه است. اگر انسان در درون خودش احساس كند كه به چيزي نياز دارد براي آن تلاش مي‌كند و آنرا به دست مي‌آورد. از اينرو مهم‌ترين فعاليتي كه از طرف مربي صورت مي‌گيرد، ايجاد نياز در مخاطب است. بايد با مخاطب به گونه‌اي رفتار شود كه احساس كند به احكام ديني نيازمند است. مربي بايد به مخاطب بچشاند كه احكام نوراني اسلام در زندگي انسان تأثير مستقيم دارد و انسان در پرتو عمل به دستورات و احكام اسلامي به صفا و نورانيتي دست پيدا مي‌كند كه آمادگي لازم را براي مقابله با مشكلات زندگي در انسان ايجاد مي‌كند. ب) تشويق: تشويق سبب ايجاد رضايت خاطر در مخاطب و تكرار رفتار مورد نظر توسط او مي‌گردد. تشويق به سه قسم تقسيم مي‌شود. الف) تشويق كلامي: غالب انسان‌ها تحت تأثير محتوا و نحوه كلام قرار مي‌گيرند. در معارف ديني به شيوه كلامي عنايت ويژه‌اي شده است. كما اينكه در ابلاغ پيام‌ها بر نرمي كلام و خوشايند بودن سخن تأكيد شده است. بنابراين در امر تشويق مسلماً از شيوة محبت آميز به طور ويژه‌اي مي‌توان استفاده كرد. ب) تشويق مادي: نه تنها كودكان بلكه بسياري از بزرگسالان به وسيله ارائه پاداش‌هاي مادي نسبت به يك عمل ترغيب مي‌شوند و اصولاً انسان به لحاظ نيازش به ماديات به وسيله پاداش‌هاي مالي نسبت به انجام عمل دلگرم مي‌شود. البته تشويق نبايد به گونه‌اي باشد كه در فرد ايجاد توقع كند بنابراين بايد انگيزه‌هاي دروني احساس نياز، تقويت بعد معنوي و ... بيشتر تقويت شود. ج:‌ تشويق‌هاي عاطفي: گاه مي‌توان با پشتيباني روحي، رواني افراد را تشويق و نسبت به انجام رفتار دلگرم نمود. روشن است كه محبوب ديگران واقع شدن براي يك فرد ارزش فوق العاده‌اي دارد و آرامش رواني فرد را تأمين مي‌كند. موقعي كه مخاطب احساس كند كه با انجام دادن رفتاري مورد حمايت عاطفي ديگران قرار مي‌گيرد قطعاً آن رفتار را انجام مي‌دهد. 5. روش اجرايي مربی در آموزش احكام: روش اجرايي مربي از اهميت خاصي برخوردار است و اين كه مربي بداند با چه كسي و چگونه صحبت كند. بايد بياموزيم كه با هر شخصي به چه كيفيت و زباني سخن بگوييم و با توجه به چه شرايط زماني و مكاني اين وظيفه را انجام دهيم. چه بسا به كار بردن روش خاصي در مورد يك نفر نتيجه مثبت در بر داشته باشد. ولي ممكن است به كار بردن همان روش در مورد فرد ديگر نتيجه معكوس به همراه داشته باشد. انواع روش‌هاي آموزش احكام: الف) روش گفتاري: روشي است كه در آن مربي مسائل احكام را بيشتر از راه سخن گفتن به مخاطب منتقل مي‌كند. ب) روش سؤال و جواب: در اين روش ابتدا از سوي مربي سؤالي مطرح مي‌شود سپس مخاطب به آن پاسخ مي‌دهد. اگر جواب صحيح بود مخاطب مورد تشويق واقع مي‌شود و اگر صحيح نبود جواب اصلاح مي‌شود. در اين روش مخاطب فعال است و ابتدا با نوعي ابهام و پيچيدگي روبرو مي‌شود و اين ابهام باعث مي‌شود نياز براي به يادگيري بر انگيخته شود. پس از شنيدن پاسخ چون يكي از نيازهاي مخاطب بر طرف شده است، پاسخ در ذهن او باقي مي‌ماند. ج) روش عملي: به روشي گفته مي‌شود كه مربي آنچه را كه مي‌خواهد ياد بدهد انجام مي‌دهد تا مخاطب آنر ببيند و فرا گيرد. اين روش يكي از بهترين روش‌هاي آموزش احكام است زيرا علاوه بر گوش بينايي مخاطب نيز فعال مي‌شود. اين گونه آموزش به ندرت فراموش مي‌شود و آثارش ماندگارتر است .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه