سلام.برای اینکه وعظ درونی را بیشتر کنیم،چه باید کرد؟تشکر

پرسشگر گرامی ، به نکات زیر توجه نمایید : الف ) واعظ درون از بعضی از روایات اسلامی استفاده می شود که وجدان بیدار ( نفس لوّامه ) که از آن به واعظ درون تعبیر می شود، نقش مهمی در پیمودن راه تکامل اخلاقی و تقوا دارد، بلکه بدون آن پیمودن این راه مشکل است.در حدیثی از امام علی بن الحسین علیه السلام آمده است که فرمود: «ابن آدم انک لاتزال بخیر ماکان لک واعظ من نفسک، وما کانت المحاسبة من همک؛ ای فرزند آدم! تو همواره در مسیر خیر و خوبی قرار داری مادام که واعظی از درون داشته باشی، و مادام که حسابرسی خویشتن از کارهای اصلی تو باشد. » ( بحارالانوار، جلد 75، صفحه137)شبیه همین معنی با کمی تفاوت نیز از آن حضرت نقل شده است. ( بحارالانوار، جلد 75، صفحه1147)در یکی از خطب نهج البلاغه نیز چنین آمده است: «واعلموا انه من لم یعن علی نفسه حتی یکون له منها واعظ وزاجر، لم یکن له من غیرها لازاجر ولاواعظ؛ آگاه باشید آن کس که به خویش کمک نکند تا واعظ و مانعی از درون جانش برای او فراهم گردد، موعظه و اندرز دیگران در او اثر نخواهد داشت! » (نهج البلاغه، خطبه90)بدیهی است در این راه انسان بیش از هر چیز نیاز به واعظی دارد که در همه حال با او باشد و از اسرار درونش با خبر گردد، و همواره او را تحت مراقبت خود قرار دهد؛ و چه عاملی جز واعظ درون یعنی وجدان بیدار می تواند این نقش را عملی کند، و در لغزشها و خطاها در اولین فرصت به انسان هشدار دهد و او را از سقوط در پرتگاه انحرافات اخلاقی باز دارد.در حدیثی از امام امیرمؤمنان علیه السلام چنین می خوانیم: «اجعل من نفسک علی نفسک رقیبا؛ از خودت مراقبی بر خویشتن قرار ده! » (غررالحکم)در حدیث دیگری از همان امام علیه السلام آمده است: «ینبغی ان یکون الرجل مهیمنا علی نفسه مراقبا قلبه، حافظا لسانه؛ شایسته است که انسان بر نفس خویش مسلط باشد، و قلب خود را مراقبت کند، و زبان خویش را حفظ نماید! » (غررالحکم) ب ) تقویت واعظ درونبرای تقویت واعظ درون باید به تهذیب نفس و تقویت اراده همت گماشت.الف- تهذیب نفس تهذیب نفس در دو مرحله انجام می گیرد: 1- تخلیه، 2- تحلیه.مراد از تخلیه بیرون کردن صفات رذیله و ناپسند از دل و درون است ، و مقصود از تحلیه آرایش کردن و تزیین نمودن درون با فضایل و تحصیل صفات پسندیده است. عالمان علم اخلاق می‌گویند: برای خودسازی ابتدا باید«تخلیه» یعنی دوری از گناه و خالی کردن وجود خویش از رذائل اخلاقی صورت گیرد، سپس‌درخت پاکی نشاند. زیرا «دیو چو بیرون رود، فرشته درآید» بنا بر این با وجود صفاتی مانند حسد و کبر و خودپسندی و خودخواهی و هوس گرایی، ‌دسترسی به صفات پسندیده و انجام اعمال خیر بسیار مشکل و بلکه نا ممکن خواهد بود.پیامبر(ص) فرمود: «انّ‌ الملائکه لا تدخل بیتاً فیه کلب؛(1) ‌ خانه‌ای که در آن سگ باشد ،ملائکه وارد ‌نمی‌شوند».در خانه دلی که پر از سگ های درنده است، چگونه فرشته رحمت داخل شود؟پس ابتدا لازم است سگ های هار گناه را از درون خانه دل بیرون کرد، آن گاه به «تحلیه»و آرایش وزیبا سازی درون پرداخت و به انتظار فرشته رحمت نشست.علمای اخلاق چهار چیز را در این امر مؤثر می دانند.1- مشارطه، 2- مراقبه، 3- محاسبه،4- معاقبه.گام اول مشارطه است؛ یعنی از سحرگاه هر روز با خود عهد ببندد و شرط کند که گناهی مرتکب نشود. گام دوم مراقبت است، یکی از عوامل مهم خودسازی و تهذیب نفس، مراقبت و توجه به نفس و کارکردهای آن است. کسی که خود و اعمال و رفتار خویش را در محضر خدا ببیند، همواره مراقب و مواظب نفس خود خواهد بود. انگیزه مراقبت ازراه اُنس و تلاوت و تدبر در قرآن و تفکر در مواقف و حسابرسی های قیامت تقویت و تحصیل می گردد. گام سوم محاسبه نفس است، چه بسا انسان به دلیل غفلت به وظیفه اش عمل نمی کند. در این جا لازم است در پایان هر روز به حساب خویش برسد، تا کاستی ها را جبران نماید. بلکه افرادی که در آغاز راه هستند لازم است دفتری بردارند، و برای هر ساعتی از ساعات بیداری شبانه روز جدولی تهیه کنند، کارکردهای زبان، گوش، چشم، دست و پا، و سایر اعضا و جوارح حتی ورودی و خروجی های ذهن و فکر و خیال و خطورات قلبی را به صورت کوتاه و فهرست وار یاد داشت کنند، این عمل موجب می شود که نفس بیشتر در کنترل قرار گیرد.(2)گام چهارم معاقبت نفس است؛ یعنی در صورتی که با محاسبه فهمید که بر خلاف عهد و پیمان خود عمل کرده است، نفس خویش را مؤاخذه و تنبیه نماید.در رأس همه فضایل برای تحلیه و زینت دادن درون، کسب معرفت است. معرفت به خدا و قرآن و چهارده معصوم (ع) به عنوان آیینه داران جمال خدا، و شناخت آثار و عواقب گناه و نافرمانی از خدا است. کسی که خدا را بشناسد و به صفات جمال او عارف شود، عاشق و شیدای او می شود. عاشق هرگز کاری خلاف رضایت و خواست معشوق انجام نمی دهد. شناخت جلال و عظمتش نیز مانع از گناه می شود. چنان که در دعای صباح امیر المؤمنین (ع) می خوانیم: « مَنْ ذَا یَعْرِفُ قَدْرَکَ فَلَا یَخَافُکَ وَ مَنْ ذَا یَعْلَمُ مَا أَنْتَ فَلَا یَهَابُک» کیست که قدر و عظمت تو را بشناسد، آنگاه از تو نترسد( و گناه و نافرمانی کند). انسان وقتی گناه را شناخت و دانست که سرکشی از دستورات و راهنمایی های خدا چه عواقب و آثار شومی در سرنوشتش دارد، انگیزه ای برای گناه نخواهد داشت.ب- تقویت اراده در تقویت اراده عوامل متعدّدى تأثیر گزار هستند، در ذیل به برخی از آن اشاره می شود.1- مبارزه با عادت ناپسند وهوای نفس:یکى از عوامل مهم تقویت اراده، مبارزه با عادت هاى بد و ناپسند است؛ از این رو باید سعى شود با هواهاى نفسانى (که انسان را به اعمال ناپسند مى کشاند) مبارزه شده و از عادات ناپسند جلوگیرى گردد."یک نه گفتن به عادت بد موجب مى شود شخص براى مدّتى تجدید قوا کند و بدین وسیله ضعف اراده خود را به تدریج بر طرف سازد". روزى شهید محراب آیت اللَّه مدنى به خادمش گفت: هوس کباب کرده ام، مى توانى چلوکباب تهیه کنى؟ البته سعى کن از جایى بخرى که تمیز و غذایش خوشمزه و لذیذ باشد.خادم مى گوید: من که هیچ وقت ندیده بودم آقا غیر از نان و گوجه یا پنیر و چاى شیرین غذاى دیگرى بخورد، با شوق و عجله گفتم: الان آماده مى کنم. زود حرکت کردم تا آقا از تصمیم خود برنگردد. هنگام حرکت به من فرمود: موقع آمدن غذا را در چیزى بپیچ تا دیگران متوجه نشوند. گفتم: به چشم! حرکت کردم. از رستورانى که آشنا بود، غذا تهیه کردم و با اشتیاق فراوان در حالى که آن را مخفى کرده بودم، به منزل برگشتم. سفره اى در اتاق آقا پهن کردم و غذا را روى سفره گذاشتم. عرض کردم: آقا! سفره آماده است. تا غذا سرد نشده بفرمایید.فرمود: شما تشریف ببرید بیرون، بعد از نیم (یا یک) ساعت بیایید، ظرف و سفره را جمع کنید.زمان مقرر به اتاق برگشتم، اما با شگفتى و ناراحتى متوجه شدم آقا غذا را میل نکرده اند، پیش خود خیال کردم لابد چیزى در غذا دیده یا باب میلش نبوده که نخورده اند. پرسیدم: غذا باب میل شما نبود؟! فرمود: غذا باب میل بود و هیچ مشکلى نداشت.گفتم:پس چرا تناول نفرمودید؟ گفت: از اول هم بناى خوردن نداشتم.چند روزى بود این نَفْس، هواى چلوکباب کرده بود. مى خواستم او را ادب کنم و به او بفهمانم اگر بخواهم مى توانم فراهم کنم، اما این کار را نمى کنم. خواستم غذا را جلوى چشم نفس قرار دهم، تا آن را ببیند و عطر آن را استشمام کند، وقتى به او ندادم، دیگر چنین هوسى نکند.2- تمرین تمرکز حواس:تمرین تمرکز حواس یکى از راه هاى تقویت اراده است. براى تمرکز حواس باید نظم و انضباط در همه امور زندگى ایجاد کرد، و با برنامه ریزى فعالیت هاى خویش را پیش برد.3- انجام وظایف الهى:یکى از عوامل مهم تقویت اراده، انجام وظایف الهى و حاضر دانستن خداوند در همه صحنه هاى زندگى است. نماز را اوّل وقت خواندن، مقررّات الهى را رعایت نمودن، اجتناب از گناه، هر کدام مهم ترین عامل تقویت اراده به شمار مى آید. کسى که روزه مى گیرد؛ در واقع با تمام هوس ها و رذایل اخلاقى مبارزه مى کند. کسى که به عبادت خداوند مى پردازد، آرامش روانى پیدا مى کند. آرامش روانى مؤثرترین عامل تقویت اراده است4- اعتماد به نفس:خودباورى و اعتماد به نفس نیز عامل مهم تقویت اراده است. اگر انسان استعداد و قابلیت هاى خویش را بشناسد و باور کند که توان انجام خیلى از چیزها را دارد، در تصمیم گیرى خویش دچار مشکل نمى شود.5- بهره گیرى از سرگذشت انسان هاى با اراده:خواندن سرگذشت انسان هاى با اراده، عامل تعیین کننده اى در تقویت اراده است.خواندن زندگى نامه انسان هاى با اراده موجب مى شود که انسان در برابر عواملى که موجب ضعف اراده مى شود، مقاومت نموده و عوامل تقویت اراده را تجربه کند، مثلاً یکى از عوامل موفقیت "پشتکار" است.در کتاب رمز پیروزى مردان بزرگ از آیت الله جعفر سبحانى و سیماى فرزانگان از رضا مختارى داستان هاى زیادى از بزرگان نقل شده است. پی نوشت ها:1. حسن بن ابی الحسن دیلمی، ارشاد القلوب، ناشر دار الشریف الرضی للنشر، 1413 ق، ج 1، ص 174.2. جهت آگاهی بیشتر در مورد تهیه جدول محاسبه، رجوع شود به رساله « لقاء الله » تألیف میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، چاپ سوم، سال 1381، ص 89.موفق باشید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه