مذهب چه نقشی در پردازش شخصیت انسان دارد و چگونه تأثیر می گذارد؟

قبل از پرداختن به اصل سوال لازم است تعریفی از شخصیت از دیدگاه روان شناسان و مذهب ارائه کنیم و بعد از آن اشاره کنیم که مذهب چه تأثیراتی در تحول رشد شخصیت دارد. و در پاسخ به سوال هر دو تعریف مد نظر بوده و تفاوت های آن دو با هم مشخص می شود. تعریف شخصیت یکی از تعاریفی که از شخصیت در روان شناسی آمده عبارت است از: «شخصیت یعنی عنصر ثابت رفتار فرد، شیوه بودن او و به طور کلی، آن چه همواره با او هست و موجب تمایز او از دیگران می شود. از منظر دین شخصیت عبارت است از: ساخت و هیئت واحد درونی انسان که در اثرتعامل وراثت محیط و اختیار شکل گرفته، به گونه ای که محرکات محیطی را منطبق با خود تفسیر کرده و در مقابل آن به شیوه ای خاص پاسخ می دهد.در تعریفی که مذهب ارائه داده این نکته قابل تاکید است که اختیار و اراده فرد در رشد و تحول شخصیت اثر گذار است. اثر مذهب بر شخصیت مذهب با برنامه های دقیق خود نظام تشویق و تنبيه، جهان بینی و نگرش ایمانی، بها دادن به قدرت اراده و اختیار، الگو قرار دادن، اعتقاد به قضا و قدر الهی و... تأثیر شگرفی بر شخصیت و ابعاد آن می گذارد. اصلی ترین اعتقادات یک فرد مذهبی عبارت است از ایمان به خدای یکتا، معاد و نبوت و در رفتار او نیت نقش اساسی دارد. اثر گذاری این اصول را بر روی شخصیت مورد بررسی قرار می دهیم. 1ـ ایمان به توحید ایمان عبارتست از قرار گرفتن اعتقاد در قلب و البته تا اندازه ای با پیروی عملی همراه است. یعنی ایمان باید سبب بروز رفتار بشود. انسان اهل ایمان نگاهش به جهان و زندگی زیباست، زیرا همه اتفاقاتی که در جهان و زندگی بوجود می آید از ناحیه خدا می داند همین مطلب سبب آرامش و حرکت او می شود. آرامش و حرکت از این جهت در او به نمایش در می آید که تکیه گاه محکمی برای خود در دریای متلاطم دنیا قرار داده است که در امواج شدید دست به آستان او دراز می کند و از امواج نجومی گذر می کند. و این امواج زندگی را سبب بروز کمال و شخصیت مطلوب درخود می بیند. زیرا این مشکلات شخصیت واقعی او را به خودش نشان می دهد و خودآگاهي فرد زیاد می شود و در حرکت به سوی اعمال و رفتارهای نیک به او یاری می رساند. و این ایمان و حس حضور در مقابل پروردگار سبب می شود هرچه سریع تر و بهتر رفتار خود را اصلاح کند. و چون خود را در مقابل کمال بی نهایت می بیند دست به گذر از مسائل محدود می زند و سعی می کند استعدادها و توانای هایي خود را شکوفا کند تا به سمت کمال بی نهایت سیر کند. معاد اگر افراد اعتقاد به آخرت داشته باشند و بدانند که نتیجه کارهای نیک و بد و خیر و شری که انجام می دهند به خود آن ها باز می گردد و انسان نیز به دنبال جذب منافع و خوبی و رفع مضرات است سعی خود را در جهت اصلاح رفتارهای نا مطلوب و جایگزین کردن اعمال مطلوب می کند و این تلاش سبب می شود اعمال نیک در روح و روان آنها رسوخ کرده و به صورت ملکه در بیاید، قرآن می فرماید: يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا روزی که هر شخصی هر کار نیک کرده (همه) را در پیش روی خود حاضر بیند. اعتقاد به آیه سبب می شود خودآگاهی فرد نسبت به خودش زیاد شود و دقت کند اعمال نیکویی را برای فردای خود از پیش بفرستد. نبوت هر فردی برای موفقیت بهتر نیاز به «الگو» دارد، و شخص مذهبی تابلوهای زیادی از این الگوها در اختیار دارد، که در مسیر حرکت خود از آن ها پیروی کند و هر چه این الگو کامل تر و جامع تر باشد اثرش بر روان انسان عمیق تر خواهد بود. و چه کسانی والاتر و کامل تر از پیامبران الهی در گیتی یافت می شود، آن ها افرادی بودند که محیط اجتماع بر آنها اثر منفی و نامطلوب نگذاشت بلکه آن ها جامعه را به سمت و سوی مقصود خود هدایت کردند. فرد مذهبی چون این الگوها را دارد تمام همت و اراده خود را در این مسیر قرار می دهد که اعمال و رفتار خود را به آنان نزدیک کند. و اثر این اعتقاد در شیعه تبلور خاصی دارد زیرا شیعیان یقین دارند که امامی زنده و انسانی کامل در دنیا حضور دارد و یک الگوی زنده دارند و می توانند با اعمال و رفتار خود و حرکت به سوی کمال و شخصیت نیکو با او ارتباط برقرار کنند و قدمی برقرار کنند و قدمی بردارند این اعتقاد سبب می شود این افراد، ثابت قدم، آگاه، صبور و .... شوند و دائماً در حال حرکت و تکاپو بوده و از سستی و رخوت دوری کنند. نیت نیت در لغت به معنای قصد و عزم قلب آمده است. و در اصطلاح به تصمیم آگاهانه برای انجام یک عمل اطلاق می شود. از دیدگاه اسلامی بین نیت و عمل تفاوت وجود دارد. نیت امری است درونی و عمل ثمره و حاصل نیت است. آن چه در رابطه با اعمال حقیقتاً وجود دارد و همان منشأ و مبدأ عمل است، نیت می باشد. و به همین دلیل است که مولوی انسان را سراسر اندیشه و مابقی او را استخوان و ریشه می داند. نیت، خود محصول هیئت و ترکیب روانی خاص یک انسان است. علامه مجلسی در بحار، در رابطه با این روایت که «نیت مومن از عمل او بهتر است» فرمایشی دارد که از سخنان ایشان بدست می آید که نیت تصور صرف نیست، بلکه نیت ها خود محصول هیئت های روانی و حالت های نفسانی هستند و بدست آوردن این حالات روانی به تلاش ها و مجاهدت های فراوانی صورت می پذیرد. و یک فرد مذهبی تمام تلاشش برای این است که تمام کارها را به نیت رضای خالق خود انجام دهد لذا دائماً در تلاش و به سوی کمال شدن باید قدم بردارد و از طرفی می داند کسی وجود دارد که او را در این راه یاری می رساند و این مطلب از جهت روانی بسیار به او انگیزه می دهد. نتیجه: انسان وقتی در درون خود یافت که خلیفه الهی بر روی زمین است چون آب چشمه جوشان، صاف، زلال و در حرکت می گردد و مقصد او در این سیر و حرکت خالق بی منتها است و در برخورد با موانع چون کوه محکم و استوار ایستاده که هیچ طوفانی یارای حرکت او از جای خود نخواهد داشت و چون وقت خود را در این سیر کم می بیند و درمقابل خود بی منتهای را در حرکت خود دقت و سرعت می بخشد. این چنین کمال و شخصیتی را فقط مذهب صحیح می تواند در شخص ایجاد کند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه