آیاحدیثی داریم که در آن شرائط فقیه و مرجع تقلید به طور کامل آمده باشد؟

احدیث ا معروف و مشهوری است در باب تقلید، که در کتب مختلف حدیثی از جمله وسائل الشیعه و بحار الانوار نیز نقل شده است، ولی ما برای رعایت اختصار از ذکر متن عربی آن پرهیز کرده و به ذکر ترجمه آن از کتاب الاحتجاج اکتفا می کنیم اما قبل از ذکر حدیث لازم است به یک مسئله اشاره شود، این حدیث را امام حسن عسگری ـ علیه السلام ـ، در ضمن حدیثی طولانی درذیل آیه مبارکه وَ مِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لَا يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلَّآ أَمَانِىَّ وَ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل می کنند. امام ـ علیه السلام ـ درباره این آیه می فرمایند که مراد از این آیه عده ای از قوم یهود هستند که از علمای یهود تقلید می کردند و به خاطر این تقلید مورد سرزنش قرار گرفته اند، سپس حضرت امام حسن عسگری ـ علیه السلام ـ می فرمایند: مردی به امام صادق ـ علیه السلام ـ عرض کرد: با توجه به این که یهودیان از تورات چیزی نمی دانستند جز آن چه از علما خود می شنیدند پس چرا خداوند آن ها را به خاطر تقلیدشان مذمت کرده اند؟ و مگرحضرت فرمود: بین عوام و علما یهودبا عوام وعلمای ما، از یک جهت برابری وجود دارد و از یک جهت فرق. اگر رابطه میان عوام و علما ما مثل رابطه موجود بین عوام و علمای یهود باشد؛ خداوند عوام ما را نیز از تقلید نهی کرده، ولی اگر رابطه بین عوام و علما ما مثل رابطه آن ها نبود، تقلید لازم است. آن مرد دوباره پرسید. یا بن رسول الله این مطلب را کمی توضیح دهید. امام فرمودند:(( عوام یهود علمای خود را می شناختند و می دانستند که آن ها حرام می خورند، رشوه می گیرند و احکام واجب الهی را به خاطر اشخاص و افراد تغییر می دهند؛ و نیک می دانستند که علمایشان نسبت به مسلمانان تعصب شدیدی دارند. و به خاطر همین تعصب ،حق ( یعنی اسلام) را قبول نمی کردند. ولی باز حق را به علما خود می دادند و از آن ها تبعیت می کردند. و به خاطر همین کار، علما یشان در واقع به آن ها ظلم می کردند. این در حالی بود که یهودیان می دانستند کسی که رفتارش مثل علمای آن ها باشد، فاسق است، و نباید چنین فردی را تصدیق کرده و مقدس شمرد. و چنین فردی لیاقت این را ندارد که واسطه میان خدا و خلق باشد. (و اصول و مبانی دینی را تبین نماید). خداوند آن ها را ذم می کند به خاطر این که از کسانی تقليد می کردند که آن ها را به خوبی می شناختند و می دانستند قبول خبر و حکایت از این چنین افرادی صحیح نیست و نباید به گفته هایشان عمل شود. در حالی که بر آن ها واجب بود که کمی در خود تامل می کردند و به جای تقلید متعصبانه، در باره امر رسول خدا ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ می اندیشیدند (که اگر چنین می کردند به حقیقت می رسیدند) چرا که دلائل آن حضرت آشکارتر از آن بود که مخفی بماند و مشهورتر از آن بود که برایشان آشکار نگردد. و این چنین هستند عوام امت ما هرگاه از علمای خود صفات ناشایستی دیدند نباید از آن ها تقلید کنند صفات ناشایست عبارتند از: 1ـ فسق ظاهر؛ 2ـ تعصب؛ 3ـ حرص بر دنیا؛ 4ـ به جای اصلاح طرفداران خویش کمر به نابودی آن ها بستن و آن ها را به گمراهی کشاندن؛ 5ـ احسان کردن به کسانی که به خواری سزاوار ترند. و شیعیان اگر از چنین عالمانی تقلید کنند، آن ها هم هم چون عوام یهود مورد مذمت قرار می گیرند. اما هر فقیهی که مراقب نفس خود بوده و حافظ دینش باشد و با نفس خود مخالفت کرده و مطیع امر مولی باشد. پس بر عوام است که از چنین فقیهی تقلید کنند. این شرائط تنها شامل برخی از فقهای شیعی می گردد نه همه آن ها. پس هر که مرتکب عمل قبیحی می گردد، مطلبی را که از ما نقل می کند، قبول نکنید و حرمتشان را نگه ندارید. چرا که بسیاری از مطالبی که از ما نقل می کنند دچار تحریف شده اند. زیرا فاسقان به کلام ما گوش می دهند و از سر جهل تمام آن را تحریف می کنند. و از کمی شناختی که دارند مطالب را در غیر موضعش قرار می دهند. و جماعت دیگری از سر عمد بر ما دروغ می بندند تا بدین وسیله چیزی از دنیا به دست آرند (و البته همان موجب عذابشان می شود). و گروهی دیگر که قادر به قدح ما نیستند (عیبی در ما پیدا نمی کنند)، برخی از علوم صحیح ما را مي آموزند و آن را به شیعیان ما می رسانند و از ما نزد دشمنان عیب جوئی می کنند و چندین برابر آن، دروغ بر ما می افزایند که ما از آن ها پاک و بری هستیم. ولی متاسفانه شیعیان ما، آن حرف ها را قبول می کنند و فکر می کنند که آن حرف ها از علوم ماست، پس گمراه شده و دیگران را نیز گمراه می کنند، همانا ضرر و زیان این افراد بر شیعیان ضعیف (عوام) از لشکر یزید بر امام حسین ـ علیه السلام ـ و اصحاب آن حضرت پستر است. چرا که هم مال مردم را به غارت می برند و هم روحشان را گمراه می کنند. این گروه از علما ناصبی مذهب هستند که خود را به ظاهر از دوستان ما و دشمن دشمنان ما می شمارند و شک و شبهه بر شیعیان ضعیف (عوام) ما وارد می کنند و آن ها را گمراه می سازند. البته خدای تعالی از قلب هر کدام از این عوام در یابد که هیچ قصدی جز رسیدن به حق ندارد، این چنین فردی را هدایت می کند و مومنی را برایش بر می انگیزد تا او را به حق برساند و به او توفیق پذیرش حق را می دهد و با این کار خیر دنیا و آخرت را برای او جمع می کند، و برای کسی که او را گمراه نموده لعن دنیا و عذاب آخرت را جمع می کند. خلاصه این که: اگر عوام ما مثل عوام یهود از علمای فاسق تقلید کنند مورد ذم الهی قرار می گیرند؛ و علت ذم قوم یهود نیز به خاطر همین تقلید کورکورانه و متعصبانه است. اما بر کسی که خودش فقیه نیست واجب است از فقیهی جامع الشرایط تقلید کند. این متن حدیث مشهوری است که دلالت بر تقلید عموم مردم از عالم جامع الشرایط دارد عالمی که مورد تایید اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بوده و احکام و احادیث وارد شده از سوی معصومین را به خوبی بشناسد نه هر عالمی که ادعای علم و فضل کند. اما شرائطی که برای مجتهد در این حدیث نقل شده از این قرار است: 1. مراقب نفس خویش باشد: (صائنا لنفسه)، 2. حافظ دین خود باشد (حافظا لدینه)، 3. با نفس خود مخالفت کند (مخالفا علی هواه)، 4. مطیع امر مولی باشد، (مطیعا لامر مولاه)، 5. فاسق نباشد، 6. تعصب شدید نداشته باشد، 7. حریص به دنیا نباشد، 8. مصلح برای طرفداران خویش باشد. این هشت ویژگی از این حدیث شریف استفاده می شود و در آن به این ویژگی ها اشاره شده است اما شرائط دیگری نیز از آن چه در این حدیث ذکر شد برای مجتهد ذکر کرده اند. غیر از این شرائط، شرائط دیگری را نیز برای مجتهد نام برده اند که ما برای اختصار مسئله دوم از توضیح المسائل حضرت امام ـ قدس سره ـ را در این جا نقل می کنیم که این مسئله در رساله های سایر مراجع ـ دام عزهم ـ نیز ذکر شده است: (مطیعا لامر مولاه) تقلید در احکام، عمل کردن به دستور مجتهد است. و از مجتهدی باید تقلید کرد که مرد و بالغ و عاقل و شیعه دوازده امامی و حلال زاده و زنده و عادل باشد. و نیز بنابر احتیاط واجب باید از مجتهدی تقلید کرد که حریص به دنیا نباشد و از مجتهدین دیگر اعلم باشد، یعنی در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه