آيا اعتقاد شيعه و اهل تسنن به جايگاه اجتهاد و مقام تقليد, يکسان است؟

اجتهاد به معني صحيح كلمه يعني به دست آوردن حكم شرعي از بيانات ديني و تفريع فروع از اصول و تطبيق اصول بر فروع. اين نحوه اجتهاد از زمان ائمه ـ عليهم السّلام ـ در شيعه وجود داشته است و آنها، اصحابشان را دستور به اجتهاد مي‌دادند. شيعه معتقد است، اجتهاد بايد هميشه و در هر زمان، صورت گيرد عدم جواز تقليد ابتدايي از مجتهد از دنيا رفته، از مسلمات فقه شيعه است. فقهاي شيعه در عصر ائمه ـ عليهم السّلام ـ بيشتر به تدوين احاديث پرداخته و اجتهاد به معني اصطلاحي آن عمدتا از زمان غيبت امام معصوم آغاز شد و فقهايي مانند: شيخ مفيد و سيد مرتضي و شيخ طوسي، مباحث فقهي را بر اساس قواعد مدون اصول، استحكام بخشيدند و بعد از آنها،‌ هم ادامه يافت و رشد نمود تا به مكتب فقهي امروز شيعه منتهي گرديد، و در طول زمان، هيچ وقت اجتهاد به تعطيلي و انسداد كشيده نشد. اجتهاد و تقليد در ميان اهل سنت از عصر پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ آغاز شد و ادامه يافت و به شكل گيري مذاهب متعددي انجاميد و سپس بخاطر تعدّد و پراكندگي مذاهب و سياست خلفاي عباسي،‌ ناچار شدند، اجتهاد و تقليد را در چهار مذهب منحصر نمايند. در سال 665 هجري علماي اهل سنت، فتوا دادند كه فقط طبق مذاهب چهارگانه عمل شود. و عملاّ عصر تقليد آغاز شد و اجتهاد در بين آنها، مسدود گرديد. در قرن اخير، نهضت جديدي در مكتب فقه سنّي به دو صورت آغاز شد: 1ـ حركتي در جهت فتح باب اجتهاد و شكستن انحصار مذاهب چهار‌گانه، به همت شيخ محمود شلتوت، رئيس دانشگاه الأزهر آغاز گرديد و گرايش به فقه تطبيقي و انتخاب آراء متقن و مستدل، رونق گرفت، و تعصب مذهب گرايي، جاي خود را به اجتهاد داد. محصول اين روش، مجموعه‌هاي بزرگ فقهي است كه اكنون در اختيار جامعه اسلامي است 2ـ به صورت قانونگذاري در كشورهاي اسلامي، فقهاي سني. در اين زمينه گامهاي مؤثري برداشتند ولي تهاجم فرهنگي غرب اين تلاشها را با شكست مواجه ساخته است. آنچه عرض شد تفاوت اجتهاد و تقليد از نظر شيعه و اهل تسنن در طول تاريخ اسلام بود، اما از دو جهت ديگر هم بين اين دو گروه در اجتهاد، تفاوت وجود دارد: 1ـ از نظر منابع اجتهاد 2ـ از نظر نحوه اجتهاد، و استنباط از منابع. منابع اجتهادي مشترك ميان دو فرقه اسلامي عبارت است از: قرآن ـ سنت رسول خدا ـ عقل و اجماع. البته برداشت و نحوه حجّيت برخي از اين منابع از ديدگاه دو مذهب متفاوت است. منبع اجتهادي خاص شيعه عبارت است از: سنت امامان. شيعه قول و فعل ائمه اطهار را تداوم بخش سنت رسول الله مي‌داند، اما اهل سنت، فقط از باب و‌ثاقت، قول و فعل ائمه را مي‌پذيرند، نه از جهت، عصمت آنها. منابع اجتهادي خاص اهل سنت، عبارت از منابع ظنّي به حكم مانند: قياس و استحسان و مصالح مرسله و غيرها. اختلاف در نحوه اجتهاد در مواردي كه از كتاب و سنت و اجماع و عقل بيان حكم شرعي باشد اختلافي در نحوه، اجتهاد نيست، و وظيفه همان رجوع به بيان شرعي است تفاوت در وقتي بروز مي‌كند كه نص خاصّي بر حكم شرعي نداشته باشيم در اين مورد به نظر شيعه بايد حكم مورد نظر را از قواعد كلّية و اصول مورد قبول منابع شرعي استنباط كنيم و حق اظهار نظر شخصي در احكام شرعيه نداريم و اجتهاد را همين مي‌دانيم كه تفريع فروع از اصول و قواعد كلّيه نماييم اما از نظر بيشتر علماي اهل سنّت، ‌اجتهاد عبارت است از استنباط احكام شرعي از راه رأي و تفكر شخصي در مواردي که‌ نصّ خاص وجود ندارد. از نظر آنها اجتهاد و نظر، دليل مستقلي است در رديف كتاب و سنّت. نتيجه و چكيده مطلب اختلاف شيعه و اهل تسنن در اعتقاد به اجتهاد و تقليد را در سه مورد مي‌توان خلاصه كرد: 1ـ تاريخ اجتهاد و تقليد از نظر اهل سنت، اجتهاد و تقليد، با رحلت رسول اكرم آغاز شد اما از نظر شيعه، اجتهاد و تقليد با غيبت امام زمان ـ عليه‌السّلام ـ آغاز شده است. در ميان اهل سنت اجتهاد، مدت زيادي به انسداد، كشيده شد اما در ميان شيعه، هيچ وقت اين حالت پيش نيامد.2ـ منابع اجتهاد. شيعه سنت اهل بيت را تداوم، سنت رسول الله مي‌داند، و قياس و استحسان را حجت شرعي نمي‌داند، بر خلاف اهل سنت كه قول و فعل ائمه را حجت شرعي نمي‌دانند و به منابع ظنّي اجتهاد، استناد مي‌نمايند. 3ـ اهل تسنن، اجتهاد از راه رأي را در مورد نبودن نصّ (و گاهي بر خلاف نص) حجت مي‌دانند، اما شيعه اجتهاد را فقط استنباط حكم فرعي از اصول و قواعد كلّي شرعي مي‌داند نه اظهار نظر شخص. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه