سنت هاي الهي در آيات قرآن به چه معناست؟

يكي از مباحث دقيق و مهمي كه قرآن كريم آن را بيان كرده است؛ مساله «سنت ها» و قوانيني است كه بر جامعه و تاريخ حكم فرماست. و قرآن از اين قوانين حاكم بر جامعه و تاريخ با لفظ «سنت الله» يا «سنن» تعبير مي كند؛ فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا «آيا آنان جز آنكه به طريقه امت گذشته هلاك شوند انتظاري دارند سنت خدا هرگز مبدل نخواهد شد و تغيير نمي پذيرد». آيات فراواني از قرآن مجيد در رابطه با سنت هاي الهي بيانگر آن است كه بر جامعه و دگرگوني هاي تاريخي، تصادف حاكم نيست بلكه زندگي و مرگ، پيشرفت و سقوط دردناك زندگي ها، همه و همه پيرو يك سلسله قوانين مشخص و معيني است كه از آنها به سنت هاي الهي تعبير مي گردد. البته اين سنت ها و قوانين، واكنش طبيعي عملكرد انسانها است كه دامنگير آنان و جوامع بشري مي گردد. به عبارت ديگر سنت هاي الهي عبارت از روش و قوانيني كه خداوند براي تدبير جهان اتخاذ فرموده است و در واقع اين روش و قوانين همان اراده الهي است كه به جهان، نظام خاصي داده است، با توجه به اينكه انسان در نظام هستي، محكوم اين سنت ها است، شناخت اين سنت ها براي رسيدن انسان به كمال واقعي خويش، لازم و ضروري است. سنت هاي الهي در قرآن در يك تقسيم كلي با دو بخش؛ سنت هاي بالقوه و سنت هاي بالفعل تقسيم مي شود. منظور از سنت هاي بالقوه سنت هايي است كه تحقق آنها بستگي به اراده انسان و اعمال، افكار و انگيزه هاي او دارد، به تعبير ديگر حاكميت آن مشروط به شرط، يا شروطي است. و سنت هاي بالفعل آنهايي هستند كه تحقق خارجي دارند و اراده و اعمال و افكار انسان نوعا در حاكميت آنها نقش ندارند و مشروط به شرط يا شروطي نيست. اكنون به برخي از سنت هاي بالقوه و بالفعل اشاره مي گردد: الف) سنت هاي بالقوه 1. سنت مهلت دادن يكي از سنت هاي الهي، سنت مهلت دادن است، يعني اگرانسان در مسير باطل و تباهي قرار گرفت و از تسليم شدن در برابر حكم الهي سرباز زد، خداوند متعال به چنين شخصي مهلت مي دهد تا بيشتر در گناه و معصيت فرو رود و در نتيجه در قيامت به عذابي دردناك دچار گردد؛ وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ کفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِينٌ «آنان كه به راه كفر رفتند گمان نكنند مهلتي كه به آنها مي دهيم به حال آنها بهتر خواهد بود، بلكه مهلت مي دهيم تا بر طغيان خود بيفزايند و براي آنان عذابي خوار كننده است». 2. سنت حاكميت صالحان اگر جامعه اي در راه ايمان و پاكي قدم گذارد خداوند صالحان و پاكان امت را بر آنها حاكم مي سازد تا ضمن رسيدگي به مسائل دنيوي و اجتماعي، زمينه اي براي رشد معنوي و انساني آنها فراهم شود. و اين سنت، يكي از الطاف الهي بر انسان هايي است كه داراي ايمان و تقوا بوده و در مسير رضاي الهي گام بر مي دارند در بسياري از آيات به اين اشاره شده است. مثل: وَلَقَدْ کتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ «و ما بعد از تورات در زبور داود نوشتيم كه البته بندگان نيكوكار من ملك زمين را وارث خواهند شد». بنابراين حاكميت از آن مومنان صالح است و اگر در طول تاريخ بعضي از زمان ها در جامعه اسلامي، حاكميت از آن صالحان نبوده است، نقص از خود مؤمنان و صالحان بوده و گرنه وعده الهي، حتمي است و تا تمام شرايط جمع نشود، سنت الهي جاري نمي گردد. 3. سنت تسلط ستمگران بر يكديگر هنگامي كه گروهي ظلم و ستم را پيشه خود كنند و انسان هاي ديگري را به يوغ بردگي كشانند، سنت خداوند اجرا مي گردد و وضع به گونه اي مي شود كه خداوند بعضي از همين ستمگران را بر بعض ديگر مسلط مي كند كه خون يكديگر را بريزند؛ وَكَذَلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضًا بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ؛ «و اين چنين ما بعضي از ستمگران را بر برخي ديگر مسلط كنيم به خاطر گناهاني كه كردند». 4. سنت اعطاي حيات طيبه يكي ديگر از سنت هاي الهي كه در واقع به عنوان پاداش دنيوي براي انسان هاي نيكوكار و صالح است؛ اعطاي حيات و زندگي طيبه است. همان گونه كه اگر انسان از مسير الهي دور شود، خداوند زندگي سختي به او خواهد داد، بر عكس اگر در مسير الهي و عمل صالح قرار گيرد، خداوند حيات پاكي به او خواهد داد؛ مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً؛ «هركس از مرد و زن عمل شايسته انجام دهد و مومن باشد، او را زندگي پاك و نيكو مي دهيم». 5. سنت پاك سازي سنت پاك سازي از جمله سنت هاي حاكم هستي است. طبق اين سنت هر كس بعد از طي مسير جهالت و گمراهي به خود بيايد و قصد بازگشت به سوي خدا را داشته باشد. اين سنت الهي بر او جاري مي شود و خداوند او را از آلودگي ها پاك و به راه حق و مستقيم رهنمون مي كند: فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ«هر كس كه توبه كند بعد از سستي كه كرده و خود را اصلاح نمايد، همانا خداوند توبه او را مي پذيرد». ب) سنت هاي بالفعل 1. سنت فناي جهان مادي جهان مادي و هر چه در آن است رو به فنا و نابودي است؛ مَا عِندَکمْ يَنفَدُ وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ «آنچه نزد شماست ـ در زندگي دنيا ـ همه نابود خواهد شد و آنچه نزد خداست تا ابد باقي خواهد ماند». 2. سنت آزمايش انسان ها طبق اين سنت خداوند انسان را به طرق مختلف آزمايش مي كند و كساني به مرحله عالي كمال راه پيدا مي كنند كه از اين امتحانات موفق بيرون بيايند. همانگونه كه تمام پيامبران الهي چنين بوده اند و تا وقتي از مراحل امتحان الهي موفق بيرون نيامده بودند به مقام رسالت و هدايت خلق نمي رسيدند؛ أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَکوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ «آيا مردم چنين پنداشته اند، همين كه بگويند ايمان آورديم به حال خود رها مي شوند و آزمايش نخواهند شد». 3. سنت پاداش و كيفر سنت پاداش و كيفر كه لازمه عدل و حكمت الهي است از جمله سنت هاي الهي است. طبق اين سنت خداوند در عالم جاويد و سراي هميشگي پاداش و كيفر اعمال و كردار انسان ها را مي دهد؛ وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي «خداوند متعال بر مردان و زنان مؤمن بهشت هايي را وعده داده است كه جويها در آن جاري است». 4. سنت آساني بعد از سختي طبق اين سنت الهي، انسان بعد از طي مراحل سخت به آسايش و راحتي مي رسد: فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا «همانا به دنبال دشواري، آساني است». با توجه به اين سنت، در نظام هستي بعد از پيمودن سختي راحتي و آسايش خواهد بود و تا انسان سختي در هر كاري را طي نكند، بدون شك به مرحله راحتي و آسايش نخواهد رسيد و اين سنتي حاكم بر جهان است. بنابراين منظور از سنت هاي الهي در قرآن، عبارت از قوانيني است كه به فرمان الهي بر جهان حكمفرماست و اين قوانين بر خلاف قوانين مرسوم در ميان مردم جهان، دست خوش دگرگوني و تغيير نمي شود و بر مردمان گذشته حاكم بوده و همه براي جوامع و انسان هاي امروز و آينده حكومت خواهد كرد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه