تخمین زمان مطالعه: 10 دقیقه
لطفا در مورد آداب و نحوه حضور کودکان همراه والدین در مساجد هنگام نماز در قرآن و سنت توضیح بفرمایید.
در پاسخ مطالب زیر قابل دقت است . درنگاهی به احادیث و روایات وارده در این مورد که آیا اوردن کودکان به مسجد امری مطلوب و مورد تشویق است و یا خیر با پاسخهای دوگانه ای مواجه می شویم :1- احادیثی که ورود کودکان را به مسجد مکروه می شمارد.2- احادیثی که دلیل برجواز حضور کودکان درمسجد، و تشویق بدان امراست .در دو سه حدیثی که به طرق مختلف درباب کراهیت حضور کودکان درمساجد وارد شده است صرف نظر از اینکه تقدم و تاری در کلمات آنها مشاهده می شود چنین است : « جنبوامساجدکم مجانینکم وصبیانکم » (حضرت رسول اکرم (ص) می فرمایند: از مساجدتان دیوانگان و کودکان خود رادورنگه دارید . (نوری ،مستدرک الوسائل ،ج1، 230)البته، شماری از علما و اهل سنت از این حدیث حکم عدم جواز ورود کودک را به مسجد استنباط کرده و بدان فتوی داده اند . قابسی از مالک نقل می کند: اگر کودک درسنین بازی و شیطنت است ،من ورود او را به مسجد جایز نمی دانم ( تاریخ تعلیم وتربیت دراسلام،123)اما درمقابل این حدیث ما در ماخذ دینی شاهدیم که پیامبر(ص) و اصحاب ، بچه های خود را به مسجد می آورند. نه تنها بچه های سه چهارساله بلکه زنان اصحاب با بچه های شیرخوار خود در نمازهای جماعت حاضر می شدند.روایات نشان نمی دهند که پیامبر رحمت (ص) حتی دریک مورد برآنان یا بر والدین آنان نهیب زده یا به آوردن بچه هایشان به مسجد اعتراض کرده باشند . بلکه برعکس ،عکس العملهایی که حاکی از تشویق و رضایت است ، از جانب آن حضرت مشاهده می شد.ابن عمر درباره پیامبر (ص) چنین می گوید:« رایت رسول الله (ص) علی المنبر یخطب الناس ، فخرج الحسن فعثر ، فسقط علی وجهه، فنزل علی المنبر یرید اخذه ، فاخذه الناس فاتوا به، قال قاتل الله الشیطان : ان الولد فتنه و الله ماعلمت انی نزلت من المنبر حتی اتیت به »(رسول خدا ص ) را دیدم که درمنبر برای مردم سخنرانی می کردند امام حسن(ع) درخروج از مسجد پایش لیز خورد وبه زمین افتاد .حضرت از منبر پایین‌آمد تا او رابگیرد.مردم او را گرفتند و به ایشان دادند .حضرت (ص) فرمودند: خدا شیطان را بکشد. واقعاً فرزند موجب آزمایش است . به خدا قسم ، هیچ متوجه پایین آمدن از منبر نشدم ،تااینکه او به من رسانده شد)، (هندی کنزالعمال ،ج16، 289).گاهی ، پیغمبر (ص) درحال سجده بودند، که امام حسن (ع) می آمدند و برپشت پیامبر (ص) می نشستند . پیغمبر (ص) به همان حال می ماندند و سجده را طول می دادند (شریف قرشی ،زندگانی حسن بن علی (ع) ،ج1، 68).شبی پیامبر (ص) نماز عشاء می گذاشتند و سجده ای بسیار دراز به جاآورند . پس از پایان نماز، علت را ازایشان پرسیدند ، پیامبر(ص) فرمودند: پسرم حسن برپشتم سوار بود، و ناراحت بودم که پیاده اش کنم (شریف قرشی،زندگانی حسن به علی (ع) ،ج1، 68).حتی ابوقتاة انصاری روایتی که حاکی ازنهایت توجه پیامبر (ص) به کودکان دراثنای نماز است ، نقل می کند که شاید برای ما غیر منتظره بنماید . و درصورت صحت روایت ممکن است آن را مغیر با اصل حضور قلب در نماز تلقی بنماییم . اوچنین می گوید :«ان رسول الله (ص)کان یصلی و هو حامل امامه بنت زینب بنت رسول الله (ص) و لابی العاص بن ربیعه بن عبد شمس ،فاذاسجد وضعها و اذا قام حملها »(همانا رسول خدا (ص)نوه دخترش زینب همسر ابی العاص بن ربیعه بن عبد شمس، را دربغل می گرفتند و هنگام سجده،او را زمین می گذاشتند و در قیام،او را برمی داشتند). (عبدالباقی ،اللولو و المرجان ،ج1،109).دو روایت دیگر که برحضور کودکان شیرخوار و خردسال در مسجد دلالت می کند،جالب توجه است . صاحب مستدرک الوسائل ، ازکتاب عدة‌الداعی چنین نقل می کند: « صلی رسول الله (ص) بالناس یوماًفخخف فی الراکعین،فلما انصرف قال له الناس یا رسول الله رأیناک خففت هل حدث فی الصلاة؟ قال : و ماذاک ، قالوا خففت فی راکعتین الاخرتین ، فقال اوماسمعتم صراخ الصبی ، وفی حدیث آخر: خشیت ان یشتغل به خاطر ابیه» (روزی رسول خدا(ص)بامردم نمازمی گزاردند که دو رکعت آخر را سبکتر کردند. پس ازاتمام نماز ، مردم گفتند: یارسول الله ، متوجه سبک کردن نمازشدیم . آیااتفاقی در نماز روی داد،فرمودند: چطور مگر ؟ گفتند: دورکعت آخر را سبک برگزار کردید. فرمودند: آیا صدای گریه بچه را نشنیدید؟ و درحدیث دیگری هست که فرمودند: ترسیدم فکر پدرش بدان مشغول شود)،( نوری ،مستدرک الوسائل ،ج6، 503).رسول خدا(ص) درحدیث دیگری نیز می فرمایند : «انی لاقوم الی الصلوة ارید ان اطول فیها فاسمع بکاء الصبی فاتجوز فی صلاتی کراهیة ان اشق علی امه»،(من به نماز می ایستم و می خواهم تا آن را طولانی سازم . پس ، گریه کودکی را می شنوم. وچون خوش نمی دارم که برمادر او سخت گیری کنم، نماز را سبک برگزارمی کنم . (بخاری ،صحیح ،ج1،1397 زبیدی ،مختصرصحیح البخاری ،108 ،بلاغی پیامبر رحمت ،23 ).درحدیث دیگری ضمن دلالت برحضور کودکان درمساجد چگونگی شرکت آنان درصفوف جماعت ،بدین گونه بیان شده است : «عن جابر،عن ابی جعفر(ع)قال :سألته عن الصیبان اذا صفوا فی الصلوه المکتوبة، قال : لاتؤخر و هم عن الصلوة و فرقوا بینهم» ، (جابر نقل می کند که امام باقر(ع) درباره کودکانی که درنماز واجب حضور می یابند پرسیدم .حضرت فرمودند:آنان را در اخر صفهای جماعت باهم نگذارید ، بلکه جداگانه دربین بزرگسالان پراکنده سازید)، (طباطبائی بروجردی ،جامع احادیث الشیعة، ج 6، 459).با توجه به احادیث و روایاتی که یاد آور شدیم ،اگر جمع بندی صحیحی به عمل نیاید شاید این شبهه ایجاد شودکه احادیث مشمول نوعی تناقض گویی شده اند،درحالی که به هیچ وجه چنین نیست . صدور احادیثی از قبیل :«جنبوا مساجدکم مجانینکم وصبیانکم ....»نشان می دهد که این حدیث شریف ،کودکانی را درنظر دارد که درحرکات خود و درشیطنت و شلوغ کاری بسان دیوانگان عمل می نمایند و درصورت حضور درمسجد ، موجب آلودگی یا ایجاد بی نظمی غیرمتعارف درمسجد می شوند. این احتمال هم وجود دارد که درجامعه آن روز باتوجه به شرایط و عدم امکاناتی از قبیل پوشاک مناسب بچه،حضور کودکان چه بسا موجب آلودگی مسجد و حاضران درمسجد می شد.طبق نظرفقیه بزرگوار شهید ثانی (ره) :«مراد کودکانی است که به طهارت آنان اعتمادی نیست یا اینکه خوب و بد را تشخیص نمی دهند اما بچه ممیزی که طهارت او مورد وثوق است و خودش نیز برنمازها مواظبت می نماید ،کراهیتی برآن متوجه نیست بلکه سزاوار است او را به آمدن مسجد تمرین داد همچنان که لازم است برای نماز تمرین وعادت داده شود »(عاملی ،الروضة‌البهیة ،ج1، 96).آیت الله شهید مطهری ،دریکی از گفتارهای خود در توضیح آیه:«وامر اهلک بالصلاة و اصطبر علیها»(طه 55/)(اهلت را به نماز دستور بده و برنماز صبرکن)چنین بیان می کند:«.....بچه ها را ازکودکی باید به نماز تمرین داد....بچه را باید در محیط مشوق نماز خواندن برد .این به تجربه ثابت شده است که اگر بچه به مسجد نرود، اگر در جمع نباشد نمازخواندن جمع را نبیند به این کار تشویق نمی شود. چون اصلاً حضور در جمع مشوق انسان است آدم بزرگ هم وقتی خودش را درجمع اهل عبادت می بیند روح عبادت بیشتری پیدا می کند بچه که دیگربیشتر تحت تأثیر است ... باید با بچه های خودمان، برنامه مسجد رفتن داشته باشیم، تا بچه ها با مساجد و معابد آشنا بشوند. ما خودمان از بچگی با مساجد ومعابد آشنا بودیم در این اوضاع و احوال امروز چقدر به مسجد می رویم که بچه های ما که هفت ساله شده اند به دبستان وبعد به دبیرستان و بعد به دانشگاه رفته اند ولی اصلاً پایشان به مساجد نرسیده است بروند؟ خوب اینها قهراً از مساجد فراری می شوند حالا،ممکن است بگویید وضع مساجد خراب است کثیف است یا مثلاً یک روضه خوان می آید و حرف چنان و چنین می زند . آنها را هم وظیفه داریم که درست بکنیم وظیفه که دریکجا تمام نمی شود وضع مساجد خودمان را هم باید اصلاح بکنیم، (مطهری ،گفتارهای معنوی ،94).ازطرفی دیگر باید به نکته ظریف توجه داشت که منع بچه از مسجد ، با منع مادر او ازمسجد نیز ارتباط تنگاتنگی دارد .مادران که معمولاً مسئولیت پرستاری و تربیت فرزندان را بیشتر از پدران به عهده دارند درمراعات چنین امری ، سالیانی را محکوم به خانه نشینی و محرومیت از مساجد الهی خواهند بود. مادران بااین فرض باید به جرم مادربودن و پرستاری حداقل سه فرزند ،10 تا 12 سال از حضور درپایگاههای‌عظیم فکری ومعنوای اجتناب کنند، و درنهایت به آموخته های بیات خانه پدری و آموزشهای فراموش شده و منسوخ دوران تحصیلی قناعت نمایند. بدیهی است چنین برداشتی درحوزه خدامحوری و علم مداری اسلامی جایگاهی ندارد و با نص صریح دینی مغایر است.این نکته را هم باید اضافه کرد که هیچ وقت ، احتمال شلوغ کاری و شیطنت از جانب کودکان دور از انتظار نیست ، ودرصورت حضور درمساجد دررفع آرامش آن مقداری دخیل خواهند بود. اما از باب « الاهمّ فالاهم‌ّ » و نتیجه عادت پذیری کودک ، باید آن را تحمل کرد و درطراحی مساجد برای آنان نیز جایگاهی را متناسب با روحیه کودکی در نظر گرفت .امروزه برای جلب و جذب کودکان و نوجوانان و حتی جوانان به مساجد از باب : «وجوب مقدمه واجب» باید ساخت مهد کودک فضای سبزو مجتمعهای ورزشی ، تفریحی و برنامه ریزی از سوی متولیان مساجد پیش بینی شود با توجه به فراگیربودن امور فوق در زندگی روزمره کودکان و جوانان باید مساجد را توسعه داد و متحول کرد .ما امروز در دنیایی زندگی می کنیم که دربافت شهری آن ، دیگر از خانه باغها بویژه در طبقات پایین ومتوسط جامعه - که طیف مسجدی را هم آنان تشکیل می دهند - خبری نیست . کودک و جوان در یک محاصره آپارتمانی و آپارتمان نمایی به دور از تفریجات لازم محدود شده است . لذا شوق بازی در فضای سبز زیبا و دلپذیر و «گلگشت درکنار آب نماهای مسجد » (مهاجرانی،روزنامه اطلاعات،28/3/1377) می تواند با بلند شدن نغمه دلکش اذان از مأذنه مساجد ، جذبه و اشتیاق آنان را نسبت به مسجد روی شعله ورکند.حتی چنین روشی ،می تواند پدران ومادران را به سوی مسجد بکشاند، که این خود از زمینه های «توفیق اجباری» است و از راههای تحکیم پیوند خانه و مسجد به شمارمی‌رود.اساساً معماری سنتی مساجد بر چنین ساختاری دلپذیر و دلارایی استوار بوده است به طوری که تاریخ می نویسد میراث فرهنگی می‌نمایاند و حافظ شیرازی می سراید:بده ساقی می باقی که درجنت نخواهی یافت/ کنارآب رکناباد وگلگشت مصلی رامتاسفانه با وجود پیشرفتهای معماری و تحولات اجتماعی ، فرهنگی و صنعتی ، به صراحت می توان ادعا کرد که مسجد سازیهای امروز ، هیچ تناسبی با آن همه تحولات نشان نمی‌دهند و فاقد جاذبه های تبلیغی مطابق با زمان است .مسجد سازی و مسجد داری در دنیای امروز نیازمند دانش فنی و تخصص لازم خود است که متاسفانه تاکنون برنامه ریزی دقیقی دراین باره نشده است.واقعیت این است آن مقداری که به نقش اجتماعی و سیاسی مساجد درجریان انقلاب اسلامی باور کرده ایم به همان میزان در گسترش جاذبه های تفریحی مساجد تلاش و کارنکرده ایم و«مسجد دانشگاه»بسیار ایجاد کردیه ایم ولی به فکر«دانشگاه مسجد »نیفتاده ایم .امروزه احداث هرگونه ساختمانی تابع یک سلسله اصول و ضوابط شهر سازی، و براساس نیازمندیهای تعریف شده کارشناسانه صورت می پذیرد .اما فقط دراین میان مسجد است که ازهیچ اصول علمی، تربیتی و تبلیغاتی برخوردار نبوده و تاکنون نیز در مورد طراحی کارشناسانه آن الگویی ارائه نشده است .منابع :1. آمدی ، تصنیف غررالحکم و دررالکلم ،قم،دفتر تبلیغات اسلامی.2. بخاری ، صحیح بخاری.3. بلاغی،صدر،پیامبر رحمت ، تهران ، انتشارات حسینیه ارشاد.4. حجتی ،محمدباقر، اسلام وتعلیم و تربیت ، چاپ پانزدهم ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.5. داغ ،محمد و دیگران ، تاریخ تعلیم و تربیت دراسلام قرن 6-1 هجری ، ترجمه علی اصغر کوشافر ، تبریز ، دانشگاه تبریز، 13696. زبیدی ، احمد بن عبداللطیف ، مختصر صحیح البخاری ، بیروت ، دارالنفائس.7. سعدی ، گلستان.8. شریف قرشی ، باقر ، زندگانی حسن بن علی (ع9 ، ترجمه فخرالدین حجازی ، چاپ دوم .9.طباطبائی‌بروجردی،حسین،جامع‌احادیث‌الشیعة،قم،1369 هـ.ق10. عاملی ، زین الدین، الروضة‌البهیة،قم،موسسه اسماعیلیان 137511. عبدالباقی ،محمدفؤاد،اللؤلؤو المرجان،بیروت ،دارالفکر12. فلسفی ،محمدتقی،اخلاق،چاپ دوم،تهران13. قائمی امیری،علی،خانواده وتربیت کودک،تهران،انتشارات امیری14. کارل ،الکسیس،راه رسم زندگی،ترجمه پرویزدبیری،چاپ پنجم،اصفهان،نشرتأیید15. محمدی ری شهری ،محمد،میزان الحکمة،چاپ اول،قم،دفترتبلیغات اسلامی16. مطهری ،مرتضی ،گفتارهای معنوی17. مهاجرانی،عطاءالله «نقدحال»،روزنامه اطلاعات ،28خرداد137718. نوری ،میرزاحسین،مستدرک الوسائل،چاپ جدید19. ویلیام،سی کرین،پیشگامان رشد،ترجمه فریدفدایی،تهران،اطلاعات 137320. هندی،حسام الدین ،کنزالعمال ،بیروت،الشرکة‌المتحدة‌للتوزیع‌نویسنده:حسن رهبری (کارشناس ارشد مدیریت).
.
پرسمان دانشگاهیان
ارسال نظر
سوالات مشابه
📌 تاریخ :1402/02/28 - برای مدیریت خود برتربینی در خود و دیگران، چ...
📌 تاریخ :1402/02/28 - مدتی است در طهارت و عبادت، مبتلا به وسواس ش...
📌 تاریخ :1402/02/28 - نظر حضرتعالی راجع به زیارت مکرر و پی در پی...
📌 تاریخ :1402/02/28 - با اینکه از همسر فعلی خود کاملا راضی هستم،...
📌 تاریخ :1402/02/28 - آیا متعه کردن که در اسلام و تشیع حلال است ب...
📌 تاریخ :1402/02/28 - فرزندان بنده گاهی دستم را می بوسند و متقابل...
📌 تاریخ :1402/02/28 - معنای دعای ذیل چیست؟ این فراز از دعای وارد...
📌 تاریخ :1402/02/28 - از یک بزرگواری شنیده ام که قبر حضرت زینب سل...
📌 تاریخ :1402/02/28
