با سلام. علت اینکه فرقه های اسلامی در بعضی از مسائل فقهی اختلاف نظر زیادی دارند چیست ؟ (مانند تکتف، وضو، تشهد نماز، قنوت و...)

در ابتدا ذکر یک مطلب به عنوان مقدمه و به صورت کلى لازم است: به اعتقاد شیعه امامیه، هیچ کس جز نبى اکرم(ص) حق تشریع، تفسیر و تبیین احکام الهى را ندارد. پیامبر اکرم(ص) از طریق اتصال به منبع غیب، از احکام الهى مطلع مى شدند و مأمور به تبلیغ این احکام بودند. پس از پیامبر اسلام طبق نص و تصریح ایشان، ائمه(ع) براى تبیین احکام الهى (و نه تشریع آن)منصوب شده اند. از جمله طبق حدیث مورد اتفاق جمیع فرق مسلمین: ان تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتى ما ان تمسکتم بها لن تضلوا ابداً ؛ دو شى ء گرانبها میان شما باقى مى گذارم: کتاب خدا و اهل بیتم، مادامى که به این دو چنگ بزنید گمراه نخواهید شد. اگر ائمه(ع) حکمى یا کیفیت عملى را بیان مى کنند، صرفاً بیان حکم الهى و نحوه عمل و سیره رسول اکرم(ص) است و از پیش خود چیزى را تشریع نمى کنند. منشأ پیدایش برخى تفاوت ها در کیفیت نماز و وضو، به دو عامل اساسى برمى گردد:  1- دور شدن از عصر حضور پیامبر اکرم(ص) و پیدایش سؤالات جدید: با رحلت رسول اسلام، دوران دسترسى به کسى که مبیّن حکم الهى بود به سر رسید. با گذشت زمان و دور شدن از عصر نبى اکرم و پیدایش مسائل و سؤالات جدیدى در زمینه هاى مختلف (از جمله در زمینه مسائل مربوط به نماز و وضو) اهل سنت - که راه دسترسى به بیانگر حکم الهى را بسته مى دیدند - براى یافتن پاسخ سؤالات خود، با اجتهاد و سلیقه خود به پاسخ آنها پرداختند. اما از دیدگاه شیعه, ائمه معصومین، مفسر و بیانگر حکم الهى بعد از نبى اکرم و بنا به سفارش ایشان بودند. آنان تا حدود 250 سال پس از رحلت نبى اکرم، نیز دسترسى به مبیّن و مفسر احکام الهى داشتند و ائمه(ع)، آنچه را که حکم الهى بود تبیین مى کردند؛ مثلاً در مسائلى چون: آیا مى توان با کفش نماز خواند؟ آیا اگر بر روى زمین و محل سجده نمازگزار، چیزى غیر از اجزاى زمین (مثل فرش) فاصله شود، مى توان بر آن سجده کرد یا نه؟ ایا خواندن سوره هایى که سجده واجب دارد در قرائت نماز جایز است و...، در حالى که اهل سنت در این امور به فهم و رأى خود استناد کرده اند. از باب نمونه به گونه ای که در کتاب های اصلی اهل تسنن مضبوط است که خلیفه دوم در دوران خلافتش حکم تیمم را نمی دانست و اگر کسی از او می پرسید در صورت جنابت و نبودن آب تکلیف چیست؟ در جواب می گفت: نماز را ترک کن تا آب پیدا شود.! و اگر تا دو ماه هم آب نمی یافت حضرت خلیفه نماز نمی خواند.امام نسائی چنین روایت می کند: «کنا عند عمر فأتاه رجل، فقال: یا أمیر المؤمنین رُبّما نمکُثُ الشهر والشهرین ولا نجد الماء؟ فقال عمر: أمّا أنا فاذا لم أجد الماء لم أکن لأُصلی حتی أجدَ الماء و[1]  2- تغییرات و تشریعاتى که از سوى خلفا، پس از رحلت رسول اکرم(ص) صورت گرفت - مانند مسأله تکتف (دست بسته نماز خواندن)، عموماً از زمان عمر خلیفه دوم مرسوم شد. به عنوان نمونه وقتى اسیران فارس را نزد وى آوردند، آنان مقابل عمر دست بسته ایستادند. وى علت این عمر را جویا شد، گفتند ما مقابل امیران و بزرگان خود به جهت احترام این گونه مى ایستیم. عمر از این نحوه اظهار ادب خوشش آمد و گفت خوب است ما هم در مقابل خداوند در نماز این گونه بایستیم،(مستند العروةالوثقى، آیت الله خویى، ج 4، ص 445 - جواهرالکلام، ج 11، ص 19). در مسأله وضو آمده است که وضوى همه مسلمانان تا خلافت عثمان صورت واحدى داشته و مانند وضوى کنونى شیعه بوده است. این مسأله با آیه قرآن نیز تطبیق دارد که مى فرماید: وَ اِمْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ (مائده ، آیه 6) در این آیه خداوند امر به مسح سر و پاها نموده است، در حالیکه اهل تسنن پاها را مى شویند، علت تغییر وضو این بود که عثمان در اواسط دوران خلافت خود نسبت به چگونگى وضوى پیامبر گرفتار تردید شد، او سپس وضوى پیامبر را به شکلى که اکنون در میان اهل سنت مرسوم است اعلام نمود. این قضیه مورد مخالفت بسیارى از صحابه پیامبر واقع شد، لکن حکومت اموى بنا به اغراض سیاسى در نقاط مختلف اسلامى شیوه عثمان را تبلیغ کردند و جوى به وجود آوردند که برخى از صحابه جرأت مخالفت با روش دستگاه حاکم را نداشت و در نتیجه این گونه وضو گرفتن رواج یافت. براى آگاهى بیشتر به کتاب« وضوءالنبى من خلال ملابسات التشریع» على الشهرستانى، نشر مشعر,مراجعه کنید .در این کتاب کاملترین اطلاعات در باره وضوء را دارد.شیعیان براساس روایاتی که از امامان معصوم رسیده , به تکفیر معتقد نیستند و به جای آن , دست ها را روی ران ها می گذارند و پایین می اندازند. برخی از روایات چنین است : الف ) به امام صادق (ع ) یا امام باقر(ع ) گفته شد: کسی دست خود را روی دست دیگر می گذارد و نماز می خواند, حکم این چیست ؟ جواب داد: این , تکفیر است و انجام نشود. ب ) علی (ع ) فرمود: مسلمان با گذاشتن دست خود روی دست دیگر, خود را به مجوس تشبیه نمی کند. ج ) امام باقر(ع ) فرمود: در نماز تکفیر نکن که این کار مجوس است. د ) در روایتی آمده است که تکفیر, کار شایسته ای نیست , (وسایل الشیعه , ج 4, ص 1264, ابواب قواطع الصلوه , باب 15). ه ) امام باقر(ع ) فرمود: وقتی به نماز برمی خیزی , دست هایت را رها کن , آنها را روی ران هایت بگذار و انگشتانت را باز نکن. و ) از امام صادق (ع ) نقل شده که آن حضرت فرمود: در نماز دست ها را روی ران ها بگذارید و آن ها را رها کنید و انگشتان دست را به هم بچسبانید,(وسائل الشیعه , ج 4, ص 710, باب 17 از ابواب قیام و ص 674, باب 1, افعال الصلوه , ح 1). حکم فقهی تکفیر از نظر شیعه : اگر تکفیر را جزء نماز بدانیم , در این صورت , حرام و نماز باطل است و در این شکی نیست . اگر تکفیر را به عبودیت و خضوع انجام دهیم , در این صورت هم جایز نیست . اگر تکفیر را به عنوان یک عملی انجام بدهیم , در این صورت , مشهور گفته اند حرام است و برخی گفته اند مکروه است و می توان گفت که تکفیر فی حد نفسه حرام نیست ولی در مکروه بودن آن تردیدی وجود ندارد,(مستند العروه , ج 4, ص 445).اگر شیوه پیامبر اکرم(ص) ولو احیاناً چنین بود او یادآور مى شد و یا حاضران تذکر مى دادند. مشابه حدیث ابوحمید ساعدى از زبان امام صادق(ع) به وسیله حماد بن عیسى نیز در کتاب هاى شیعه نقل شده است، (وسائل الشیعه، ج 5، ابواب افعال الصلاة، باب 1، ح 1 و 2، چاپ آل البیت). بیهقى از محدثان برجسته اهل سنت در سنن خود میگوید: از حدیث سهل بن سعد استفاده مى شود که دست بسته نماز خواندن بعد از پیامبر به وجود آمده است، چون حدیث مى گوید: کان الناس یؤمرون؛ یعنى به مردم دستور مى دادند. در حالى که اگر این کار از پیامبر بود، آن را به پیامبر نسبت مى داد،(سنن بیهقى، ج 2، ص 28). در فقه امامیه (مذهب جعفرى) نمازگزاردن به صورت دست بسته بدعت و حرام است. امیرمؤمنان على(ع) مى فرماید: لایجمع المسلم یدیه فى الصلاة و هو قائم بین یدى اللَّه یشبه باهل الکفر من المجوس؛ نمازگزار دست هاى خودرا در حالى که در برابر خدا ایستاده است روى هم قرار ندهد که با این عمل شیوه مجوسیان کافر را حکایت مى کند،(وسائل الشیعه، ج 4، باب 15 از ابواب قواطع نماز حدیث 7 - منشور عقاید امامیه، جعفر سبحانى، انتشارات مؤسسه تعلیماتى و تحقیقاتى امام صادق، ص 279 و 280). دست بسته نماز خواندن از زمان خلیفه دوم عمر بن خطاب به دستور ایشان بدعت شده است. گفتنى است که همه فرقه هاى اهل سنت دست بسته نماز نمى خوانند؛ همانند مالکى ها .... و این از امورى است که از زمان خلیفه دوم مرسوم شده و ما آن را بدعت و حرام مى دانیم. مسلما رسول خدا(ص) و امیرالمومنین با دست باز نماز مى خواندند و باید توجه داشت آنهایى هم که با دست بسته نماز مى خوانند آن را مستحب مى دانند. در این مورد به کتاب «بحثهایى از فقه تطبیقى» آقایان پیشوایى و گودرزى مراجعه فرمائید. چاپ: توسط حوزه نمایندگى ولى فقیه در حج. 3. نکته سومی که در سر اختلاف احکام بین شیعه و سنی باید به آن اشاره کرد دستور خلیفه اول به سوزاندن روایات و احادیث مکتوب بود که بر طبق دستور او و به بهانه جمع آوری سنت رسول الله دستور دادند که هر کس روایتی از پیامبر دارد بیاورد و بعد همه را سوزاندند و عملا در عصر بعد از وفات رسول الله نقل روایت نیز ممنوع شد لکن شیعه به پیروی از ائمه معصومین علیهم السلام از گنجینه ارزشمند و وحیانی روایات محافظت نمود و در طول 250 سال حضور ایمه معصومین از آن بهره مند می شد.خلاصه آنکه عدم بهره مندی اهل تسنن از اتصال به منبع وحی و شرایط خاص حاکم بر سردمداران آنان در بعد از وفات نبی مکرم اسلام زمینه دوری آنان از معارف ناب اسلامی را فراهم نمود وبدین تر تیب بستر اختلافات شیعه وسنی در برخی از احکام از جمله نماز پدید آمد. پی نوشت: 1. سنن نسائی 1: 168 ـ امام بخاری همین حدیث را آورده ولی آنجا که عمر می گوید: «اگر جنب باشم و آب یافت نشود نماز نمی خوانم» را به احترام آبروی عمر، حذف می کند. تا مبادا متهم به ناآگاهی از احکام اسلام. و سبک شمردن نماز و ترک آن بشود. بخاری 1: 70 باب المتیمم هل ینفخ فیهما. 2. برای مطالعه بیشتر در این زمینه مراجعه کنید به :مطهرى، مرتضى، امامت و رهبرى، (قم: صدرا)؛تیجانى سماوى، آن گاه هدایت شدم، ترجمه: سید محمد جواد مهرى؛همو، اهل سنت واقعى کیست؟، ترجمه: سید محمد جواد مهرى؛همو، از آگاهان بپرسید، ترجمه: سید محمد جواد مهرى؛. علامه عسکرى، عبداللَّه بن سبا، ج 1- 3؛همو، نقش ائمه در احیاى دین، ج 1- 15؛همو، یکصد و پنجاه صحابى ساختگى؛د. همو، نقش عایشه در تاریخ اسلام؛همو، اندیشه هاى اسلامى در دیدگاه دو مکتب (ترجمه معالم المدرستین)، ج 1- 2،علامه سید شرف الدین، رهبرى امام على علیه السلام در قرآن (ترجمة المراجعات)؛علامه طباطبایى، شیعه در اسلام؛علامه جواد شرى، شیعه و تهمت هاى ناروا؛حسینى نسب، سید رضا، شیعه پاسخ مى گوید؛صالح الوردانى، فریب؛جواد مهرى، سید محمد، خاطرات مدرسه؛نجمى، محمد صادق، سیرى در صحیحین؛اللکنهوى، میرحامد حسین، عبقات الانوار فى امامة الائمة الاطهار، بى تا، بى جا؛شهید تسترى، احقاق الحق؛. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه