اگر آزمایش الهی برای پرورش است، انبیاء که انسان های کاملی هستند، چرا آزمایش می شوند؟!

پاسخ اجمالی انبیاء نیز بسیاری از کمالات را در دنیا و در بوته آزمایشات الهی به دست می آورند. هر انسانی کمال ویژه خود را دارد و مدارج کمال برای انسانهای مختلف متفاوت است؛ کسانی که زمینه و بهره بیشتری از مقدمات و استعدادهای معنوی دارند، هدفهای تعالی بالاتری برای آنها تعیین می شود. بنابراین از آنجا که نظام حیات در جهان هستی نظام تکامل و پرورش است، تمامی موجودات زنده این مسیر را می پیمایند. طبق این قانون عمومی، همه مردم آزمایش می شوند تا استعدادهای نهفته در وجودشان شکوفا شوند. هر فردی به تناسب شخصیت خود در بوته آزمایش قرار می گیرد؛ تا در روند حرکت خویش به تکامل راه یابد. علاوه بر بحث تکامل، ابتلاء انبیای الهی حکمت های دیگری نیز دارد؛ پیامبران الهی باید در هر زمان برای مقابله با جریانات و حوادث گوناگون از آمادگی کافی برخوردار باشند؛ آزمایش های گوناگون، فراز و نشیب ها و سختی های زندگی، سبب ایجاد روحیه مقاومت و بالا رفتن تحمّل این مردان الهی در مسیر تبلیغ می شود. ضمن اینکه به وسیله این امتحانات، برتری و فضیلت انبیای الهی بر همگان روشن می گردد و با مردم اتمام حجت می شود که موفقیت در برابر امتحانات الهی ممکن و شدنی است. پاسخ تفصیلی قبل ا ز هر جواب باید یاد آور شد که انبیاء اگر چه نسبت به ابناء دیگر بشر از درجات کمال بالاتری برخوردارند، امّا آنها نیز بسیاری از کمالات را در دنیا و در بوته آزمایشات الهی به دست می آورند. ضمن اینکه هر انسانی کمال ویژه خود را دارد و مدارج کمال برای انسانهای مختلف متفاوت است؛ کسانی که زمینه و بهرهبیشتری از مقدمات و استعدادهای معنوی دارند، هدفهای تعالی بالاتری برای آنها تعیین می شود. علاوه بر بحث تکامل، ابتلاء انبیای الهی حکمتهای دیگری نیز دارد. [بنابر آنچه گفته شد] از آنجا که نظام حیات در جهان هستی نظام تکامل و پرورش است، تمامی موجودات زنده این مسیر را می پیمایند. طبق این قانون عمومی، همه مردم آزمایش می شوند تا استعدادهای نهفته در وجودشان شکوفا شوند. این آزمون الهی آن قدر وسیع و گسترده است که از ستمکارترین و دیکتاتورترین جنایت کاران، تا مهربانترین و دلسوزترین انسان ها به حال جامعه، یعنی پیامبران و اولیاء الهی را شامل می شود. هر فردی به تناسب شخصیت خود در بوته آزمایش قرار می گیرد؛ تا در روند حرکت خویش به تکامل راه یابد. همان گونه که سنگ طلا، تا در کوره آتش قرار نگیرد و ذوب نشود، خالص و ناب نمی گردد و ارزش حقیقی خود را پیدا نمی کند، انسان نیز تا گرفتار کوره حوادث نشود، به تکامل نمی رسد. زندگی سراسر رنج و مشقت پیامبران بزرگ الهی، گویای این حقیقت است که آدمی تا دچار ابتلاء نگردد زمینه طی کردن مراحل تکامل را بدست نمی آورد و شایستگی مقام قرب الهی را پیدا نمی کند. قرآن کریم درباره حضرت ابراهیم(علیه السلام) در آیه124 سورهبره می فرماید: «وَ اِذِ ابْتَلی اِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَاَتَمَّهُنَّ قالَ اِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ اِماماً»؛ ([به خاطر آورید] هنگامی که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونی آزمود. و او به خوبی از عهده این آزمایشات برآمد. خداوند به او فرمود: من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم). پس از آنکه خداوند حضرت ابراهیم(علیه السلام) را به کلمات  که وظایف مشکلی همچون شکستن بت ها و قرارگرفتن در دل آتش، مهاجرت از سرزمین بت پرستان، قراردادن زن و فرزند در سرزمین خشک و بی گیاه و سرانجام دستور قربانی کردن فرزند دلبندش اسماعیل(علیه السلام) بوده است،  آزمایش کرد و حضرت به شایستگی از عهده آزمایش برآمد، آنگاه لیاقت پیشوائی جهانیان را پیدا کرد و مورد خطاب «اِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ اِماماً» واقع شد. ابراهیم(علیه السلام) در هر آزمایشی که موفّق می شد، به مقامی می رسید: در مرحله نخستین، عبد اللّه شد. سپس به مقام نبی اللّهی رسید. و پس از درک مقام رسول اللَّهی، خلیل اللَّهی و در نهایت به مقام امامتو رهبری مردم منصوب گردید. (1) یعنی حضرت وقتی در تمامی مراحل آزمایش پیروز شد، مسیر رشد و تکامل را پیمود و از مرتبه نبوتبه مقام شامخ امامتنایل گشت. (2) بنابراین پیامبران و اولیای الهی در پرتو آزمایشات الهی به مقامات و درجات معنوی رسیده اند. پیامبران الهی با اینکه از نظر نبوتو رسالت، همانند بودند اما از جهت مقام یکسان نبودند. خداوند در آیه253 سورهبقره قرآنمی فرماید: «تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ»؛ (بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم برخی از آنها، خدابا او سخن می گفت و بعضی را درجاتی برتر داد). تعبیر به «فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ» به روشنی می رساند که پیامبران الهی از جهت مقام یکسان نبودند؛ زیرا هم شعاع ماموریت آنان متفاوت بوده، و هم میزان فداکاری های آنان با هم تفاوت داشته است(3) و آنها با پیروزی در آزمایش های الهی درجات ایمانو یقین شان افزایش می یافت و به مراتب بالاتری از کمال صعود می کردند؛ بر همین اساس امام علی(علیه السلام) در روایتی می فرماید: «اِنَّ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ اَدَبٌ وَ لِلْمُوْمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْاَنْبِیَاءِ دَرَجَهٌ وَ لِلْاَوْلِیَاءِ کَرَامَهٌ»(4)؛ (همانا بلاها و گرفتاری ها برای ظالم تادیب است، و برای مومنان امتحان، و برای پیامبران درجه و برای اولیاء کرامت و مقام است). علاوه بر این، با آزمونی که برای پیامبران پیش می آید میزان صداقت و دوستی آنها محک زده می شود که تا چه حد وفادار اند؛ چرا که در مقام ادّعا هر کس می تواند خود را برترین مومن، بالاترین مجاهد، و فداکارترین انسان معرفی کند! باید وزن و قیمت و ارزش این ادعاها از طریق آزمون روشن شود. باید معلوم گردد تا چه اندازه نیّات درونی و آمادگی های روحی با این گفته ها هماهنگ است؟(5) لذا در آیه40 سورهنمل درباره حضرت سلیمان(علیه السلام) می خوانیم: «فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی اَ اَشْکُرُ اَمْ اَکْفُرُ»؛ (هنگامی که یکی از پیروان سلیمان تخت بلقیس را در کمتر از یک چشم به هم زدن از راه دور حاضر کرد، سلیمان گفت: این لطف خدااست برای اینکه مرا امتحان کند که آیا شکرگزاری می کنم یا کفران؟). آری، از آن جا که پیامبران الهی سکان دار کشتی نجات از گرداب گمراهی اند، باید ویژگی ها و خصوصیات متناسب با آن مقام و منزلت را دارا بوده، و در هر زمان برای مقابله با جریانات و حوادث گوناگون از آمادگی کافی برخوردار باشند. بنابراین، آزمایش های گوناگون، فراز و نشیب ها و سختی های زندگی، سبب ایجاد روحیه مقاومت و بالا رفتن تحمّل این مردان الهی در مسیر تبلیغ می شود. ضمن اینکه به وسیله این امتحانات، برتری و فضیلت انبیای الهی بر همگان روشن می گردد و با مردم اتمام حجت می شود که موفقیت در برابر امتحانات الهی ممکن و شدنی است. به عنوان مثال، قرآنکریم در جریان یکی از امتحانات سخت الهی برای حضرت ابراهیم(علیه السلام) و فرزندش از زبان آن پیامبر گرامی در آیه102 سورهصافات می فرماید: «یا بُنَی اِنِّی اَری فِی الْمَنامِ اَنِّی اَذْبَحُک فَانْظُرْ ما ذا تَری قالَ یا اَبَتِ افْعَلْ ما تُوْمَرُ سَتَجِدُنِی اِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ»؛ (پسرم! من در خواب دیدم که تو را ذبح می کنم، نظر تو چیست؟ گفت: پدرم! هر چه دستور داری اجرا کن، به خواست خدامرا از صابران خواهی یافت. ) و یا درباره موفقیت حضرت یوسف(علیه السلام) در امتحان الهی آمده است: وقتی که همسر عزیز مصر او را دعوت به فحشا و تهدید به زندان در صورت سرپیچی کرد، حضرت یوسف(علیه السلام) به درگاه خداوند عرضه داشت: «قالَ رَبِّ السِّجْنُ اَحَبُّ اِلَی مِمَّا یدْعُونَنِی اِلَیهِ»(6)؛ (پروردگارا! زندان نزد من محبوبتر است از آنچه اینها مرا به سوی آن می خوانند). .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه