آیا کتابی یا منبعی هست که بتوانیم تاریخ نزول آیات را ببینیم و آیا مرتب کردن آنها برای استفاده شخصی مشکلی دارد؟بنابر جوابیه شما درباره تاریخ نزول و ترتیب آیات در قرآن یعنی این فقط یک احتمال است که آیات بر نظر پیامبر و وحی خداوند مرتب شده باشد درسته؟آیا مدرک قطعی وجود دارد در این زمینه؟چ منبعی؟درثانی سخنانی که راجب قرآنی که در دست امام علی موجود بوده تفاوت دارد با این قرآن آیا احتمال دارد در این زمینه باشد تفاوتشان؟آن قرآن چ ویژگی هایی دارد که تفاوت دارد؟

اولا: گرچه قرآن کریم نه آیاتش به ترتیب نزول است ونه سوره هایش اماترتیب نزول سوره هادرکتب روایی وعلوم قرآنی فراوانی بیان شده است که ذیلا تعدادی ازکتب معرفی می گردد ضمن اینکه مطالعه سورقرآنی براساس ترتیب نزول هیچ اشکالی ندارد وشما می توانید لیست ترتیب نزول سور راازکتب موجود تهیه نمایید ومورد مطالعه قراردهید اما معرفی کتب :1 - اضواء البیان فى تاریخ القرآن نویسنده: ابو سلیمان، صابر حسن محمد ناشر: دار عالم الکتب 2 - بحوث فى تاریخ القرآن و علومه نویسنده: میر محمدى زرندى، ابوالفضل ناشر: موسسه النشر الاسلامى مکان چاپ: قم 3 - پژوهشى در نظم قرآن نویسنده: فقهى زاده، عبد الهادى ناشر: جهاد دانشگاهى مکان چاپ: تهران سال چاپ: 13744 - پژوهشى درعلوم القرآن نویسنده: احمدى، حبیب الله ناشر: فاطیما مکان چاپ: قم سال چاپ: 1381نوبت چاپ: چهارم 5 - تاریخ نزول القرآن الکریم نویسنده: سعید، محمد رأفت ناشر: دار الوفاء مکان چاپ: المنصوره نوبت چاپ: اول 6 - تدوین القرآن نویسنده: کورانى، على ناشر: دار القرآن الکریم مکان چاپ: قم 7 - ترتیب سور القرآن نویسنده: سیوطى، عبد الرحمن بن أبى بکر ناشر: دار و مکتبه الهلال مکان چاپ: بیروت 8 - ترجمه الاتقان فى علوم القرآن نویسنده: سیوطى، عبد الرحمن بن أبى بکر محقق / مصحح: حائرى قزوینى، مهدى ناشر: امیرکبیر مکان چاپ: تهران نوبت چاپ: سوم 9 - التمهید فى علوم القرآن نویسنده: معرفت، محمد هادى ناشر: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم مکان چاپ: قم 10 - در آمدى بر تاریخ قرآن نویسنده: معارف، مجید ناشر: نبا مکان چاپ: تهران سال چاپ: 138311- دراسات تاریخیه من القرآن الکریم نویسنده: بیومى مهران، محمد ناشر: دار النهضة العربیة مکان چاپ: بیروت 12- درسنامه علوم قرآنى سطح 2 نویسنده: جوان آراسته، حسین ناشر: بوستان کتاب مکان چاپ: قم سال چاپ: 1380 نوبت چاپ: ششم 13- درسهائى از علوم قرآن نویسنده: گرامى، محمد على ناشر: احسن الحدیث مکان چاپ: قم سال چاپ: 137614- درسهایى از علوم قرآنى نویسنده: طاهرى، حبیب الله ناشر: اسوه مکان چاپ: قم سال چاپ: 137715- علوم قرآنى نویسنده: معرفت، محمد هادى ناشر: موسسه فرهنگى التمهید مکان چاپ: قم سال چاپ: 1381نوبت چاپ: چهارم 16- قرآن شناسى نویسنده: احمدیان، عبد الله ناشر: نشر احسان مکان چاپ: تهران سال چاپ: 1382 17- معجم علوم القرآن نویسنده: جرمى، ابراهیم محمد ناشر: دار القلم مکان چاپ: دمشق ثانیا: درتوقیفی بودن آیات وسوره های قرآن شکی وجودندارد وبه همین جهت ازابتدا تاکنون کسی آیات وسوره ها راجابجانکرده است که این دلیلی برتوقیفی بودن ترتیب سوروآیات است لذا به اختصاربه چنددلیل اشاره می شود :دلایل توقیفى بودن ترتیب آیات:دو گونه دلیل بر توقیفى بودن ترتیب آیات در چارچوب سوره ها مى توان ارائه داد که در زیر به طور اختصار به گفتگو درباره آنها مى پردازیم:الف- دلایل تاریخى- روایى:احادیثى وجود دارد که در ضمن آنها پیامبر (ص) از آغاز و انجام سوره ها نام برده است.این احادیث، همگى نشان مى دهد که ساختمان کلى سوره ها در زمان نزول معین شده است:1- قال رسول الله (ص): من قرأ آخر سورة الحشر ثم مات من یومه أو لیلته کفّر عنه کل خطیئة عملها (بحار الانوار، ج 92 ص 309.)ترجمه: هرکس که آخر سوره حشر را قرائت کند و در آن شب یا در آن روز بمیرد، لغزشهاى اعمالش پوشانده مى شود.2- قال النبى (ص): من قال بکرة: اعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم و قرأ ثلاث آیات من آخر سورة الحشر، وکّل الله علیه سبعة آلاف من الملائکة یحافظونه و یصلّون علیه الى اللیل (بحار الانوار، ج 92 ص 308)ترجمه: کسى که در صبح بگوید: «أعوذ باللّه السمیع العلیم من الشیطان الرجیم» و سه آیه از آخر سوره حشر را بخواند خداوند هفت هزار ملائکه بر او مى گمارد که از او محافظت کنند و تا شام بر او درود فرستند.3- قال النبى (ص): من قرأ بالآیتین من آخر سورة البقرة فى لیلة کفتاه ( صحیح البخارى، ج 6 ص 589.)ترجمه: هرکس که دو آیه پایان سوره بقره را در شب بخواند، او را کفایت مى کند.علاوه بر این، همه روایاتى که در بخش فضایل سور در کتب حدیثى به طور پراکنده از زبان حضرت رسول (ص) نقل شده است، مى تواند به عنوان دلایلى برآورد شود که با خود نشان از توقیف در ترتیب آیات دارد.این نقلها روى هم رفته بیانگر شکل گیرى و تعیّن سوره ها در دوران رسالت است. وقتى در آن دوران، اول و آخر طولانى ترین سوره قرآن مشخص بوده، به طریق اولى سوره هاى کوتاه تر نیز از این مزیت برخوردار بوده است.در کنار احادیث فوق، روایاتى هست که شیوه تلاوت پیغمبر اکرم (ص) را بیان مى کند.در این گونه روایات، اسامى بسیارى از سوره هاى قرآن از زبان مبارک پیامبر (ص) یاد شده است:1- کان رسول الله (ص) یصلّى بالغداة بعمّ یتساءلون و هل أتاک حدیث الغاشیه و لا أقسم بیوم القیامة. (بحوث فى تاریخ القرآن و علومه، ص 103)ترجمه: رسول خدا (ص) در نماز صبح خود، سوره هاى عمّ یتساءلون و هل أتاک حدیث الغاشیة و لا أقسم بیوم القیامة را تلاوت مى فرمود.2- ان النبى کان اذا قرأ (قل أعوذ برب الناس)، افتتح من (الحمد) ثم قرأ من البقرة الى (اولئک هم المفلحون) ثم دعا به دعاء الختمة ثم قام .( الاتقان فى علوم القرآن، ج 1 ص 111)ترجمه: نبى اکرم (ص) [به هنگام ختم قرآن ] هرگاه به پایان سوره ناس مى رسید، بعلاوه، سوره حمد و آیاتى از بقره را تا أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ مى خواند، آنگاه دعاى ختم قرآن را قرائت مى فرمود و از جاى برمى خاست.با عنایت به آنچه نقل آمد، دیگر جاى ابهامى در زمینه چگونگى ترتیب یافتن آیات در سوره ها باقى نخواهد ماند. مگر اینکه به هر گونه نقل تاریخى، با نگاهى تردیدآمیز نگریسته شود و یا با خیال پرورى، واقعیات به طور واژگونه جلوه داده شود که در آن صورت دیگر وقوع هیچ رخداد تاریخى را جز آن که با دیدگاه خاصى هماهنگ باشد، نمى توان به اثبات کشاند.ب- دلالت قرآن بر تألیف الهى آن:1- إِنَّکَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ عَلِیمٍ.( نمل/ 6)2- إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ تَنْزِیلًا (انسان/ 23.)3- قَدْ جاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ کِتابٌ مُبِینٌ. (مائده/ 15)4- وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمِینَ. (نحل/ 89)5- وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَکَ ما لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ (نساء/ 113)6- وَ لَمَّا جاءَهُمْ کِتابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ ( بقره/ 89)7- وَ أُوحِیَ إِلَیَّ هذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَکُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغَ ( انعام/ 19)این آیات و دهها آیه دیگر که از نزول قرآن از جانب خدا سخن گفته است، حاکى از آن است که تألیف آیات در چارچوب سوره ها همچون الفاظ و معانى آنها از جانب خداوند متعال است، چه اساسا نسبت کتابى به صاحب اثرى وقتى درست مى نماید که علاوه بر لفظ و معنا، ساختار عبارات آن هم از خود او باشد.(1)ثالثا : باتوجه به توقیفی بودن سوروآیات قرآنی که اشاره شد وباعنایت به اینکه قرآن دردوران پیامبر (ص)جمع آوری شدقرآنی که دردست علی (ع) بودباقرآنی که دردست دیگران بود تفاوتی نداشت لکن علی علیه السلام درحقیقت برقرآن موجود تفسیری نوشتند که درآن تفسیر سوره های قرآن براساس ترتیب نزول تنظیم شدند ونیز درذیل هرآیه شان نزول وتاویل آیات رابیان فرمودند بحار از خصال نقل مى کند. عن جابر قال: سمعت رسول اللّه یقول: یحیى یوم القیمة ثلاثة یشکون: المصحف، و المسجد، و العترة، یقول المصحف: یا ربّ حرّقونى و مزّقونى، و یقول المسجد: یا ربّ عطّلونى و ضیّعونى، و تقول العترة: یا ربّ قتلونا و طرّدونا و شرّدونا ...؛ جابر مى گوید: از رسول خدا شنیدم که مى فرمود: روز قیامت مصحف و مسجد و عترت به خدا شکایت مى کنند. مصحف مى گوید: خدایا مرا سوزاندند و مرا پاره پاره کردند. و مسجد مى گوید: خدایا مرا ابطال و ضایع کردند و عترت مى گوید:خدایا ما را کشتند و طردمان کردند.» اگر قرآن خودش پاره پاره باشد، دیگر «مزّقونى» معنا ندارد. شما ببینید که عترت با این که نور واحد و روح واحدند، ولى چون عددشان جداست، ضمیر جمع آورده است، پس اگر قرآن هم اوراق جدا جدا بود، باید ضمیر جمع براى آنها مى آورد.روایات دیگرى نیز وجود دارد که دلالت مى کند قرآن در همان زمان جمع آورى شده بود مثل احادیثى که پیامبر به اصحاب مى فرمودند: قرآن بخوانید. شخصى مى گوید: من در هر هفته یک ختم قرآن مى کنم. حضرت فرمود: به خودت فشار نیاور و کمتر بخوان، روایاتى است که پیامبر وقتى آیه اى نازل مى شد مى فرمود: این آیه را در فلان جا قرار دهید. روایاتى داریم که سوره حمد، فاتحة الکتاب است.معلوم مى شود کتابى وجود داشته که دیباچه اى دارد.»(2)(1) پژوهشى در نظم قرآن نویسنده: فقهى زاده، عبد الهادى ص56-59 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه