تفاوت قهر با غلبه در قرآن کريم در چيست؟

هر یک از واژگان قرآنی، دارای معنای خاصّ و دقیق می باشند. در حقیقت هیچ یک از دو واژه، معنای واحدی ندارند و هر یک معنای ویژه ای را دنبال می کنند. دو واژه ی قهر و غلبه نیز چنین می باشند و تفاوت های ظریفی نسبت به هم دارند. در قرآن کريم عين کلمه ی قهر نيامده است؛ ولي مشتقات آن وجود دارد: 1. القاهر: اسم «قاهر» در قرآن کریم دو بار آمده است و در هر دو مورد وصف خدای تبارک و تعالی قرار گرفته است، چنان که مي فرمايد: وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَکيمُ الْخَبِيرُ . (اوست غالب و بالاي (برتر از) بندگانش و اوست فرزانه و آگاه). و باز مي فرمايد: وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَيُرْسِلُ عَلَيْکم حَفَظَةً... . (اوست غالب و برتر از بندگانش، نگهباناني بر شما گمارد). معناي «قاهر» به طور مختصر مورد بررسی قرار می گیرد. 2. القهار: لفظ «قهار» در قرآن کریم شش مورد آمده است و در همه ی این موارد، وصف خدا قرار گرفته و پيوسته با اسم «الواحد» همراه مي باشد. چنان که مي فرمايد: ...أَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ. (آيا خدايان پراکنده خوب است، يا خداي يگانه غالب). ...قُلِ اللّهُ خَالِقُ کلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ. (بگو خدا آفريدگار همه چيز است و اوست يگانه و غالب). ...وَبَرَزُواْ للّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ. (آن ها در پيشگاه خداوند يکتاي قهار آشکار مي شوند). «ابن فارس» درباره ی معناي «قهر» که قاهر و قهار از آن گرفته شده است، مي گويد: اين کلمه بر پيروزي و برتري دلالت مي کند و قاهر به معناي غالب است. «راغب» مي گويد: «قهر» به معناي غلبه و ذليل کردن طرف مقابل است، چنان که مي فرمايد: فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ. (امّا يتيم را ذليل مکن). ولي ظاهر اين است که «ذلت» معناي مستقيم «قهر» نيست، بلکه از لوازم آن مي باشد، زيرا لازمه ی غلبه بر کسي، ذليل و سرکوب کردن اوست که ملازم با ذلت است. «صدوق» مي گويد: قدير و قاهر دو معناي نزديک به هم دارند و آن اين که اشياء در مقابل آن دو سرپيچي نمي کنند و پذيراي اراده ی او مي باشند. «علامه طباطبايي قدس سره» مي گويد: قهر، نوعي از غلبه است و آن اين که چيزي بر چيزي پيروز گردد و او را به پيروي از اثر خود مجبور سازد، اثري که با طبع او سازگار نيست، مانند غلبه آب بر آتش، که آن را خاموش مي سازد. اسم «قاهر» همان گونه که بر ديگران صدق مي کند بر خدا نيز صدق مي کند؛ ولي با اين تفاوت که در غير خداوند قاهر و مقهور ازنظر وجودي در رتبه واحدي قرار دارند. مثلا آب و آتش هر دو موجود طبيعي است، در حالي که قاهريت خدا بر جهان با بندگان، از اين مقوله نيست. قاهريت او برتري و احاطه اوست، درست است خدا بر بندگانش غالب است، لکن چون از نظر وجودي برتر است، از اين جهت در قرآن کریم لفظ قاهر با جمله «فوق عباده» همراه مي باشد و عنايت دارد که اين مطلب با به کار بردن کلمه ی «فوق عباده» بيان کند تا برساند نه تنها خدا قاهر بر بندگان است، بلکه بالا و برتر از آن ها است. البته در اين جا برخي از حنابله اين طور استنباط مي کنند که خداوند از نظر حسي و جسمي، در جهتي فوق بندگان قرار گرفته است که جاي بسي تعجب و شگفت مي باشد. به خاطر اين که علت قاهريت خدا، به خاطر برتري وجودي اوست. و فوق در اين جا، فوق حسي نيست، بلکه فوق معنوي است و ...وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ «ما برتر از آنان و غالبيم». گاهي گفته مي شود: «قهار» مبالغه ی قاهر است و علاوه بر اين، تفاوت جوهري، توصيف خدا به «قهار» به اعتبار ذات است، در حالي که توصيف او به «قاهر» به اعتبار فعل است. و امّا نمايش اين اسم در زندگي ما اين است که بر دشمنان خود قاهر و پيروز شويم و بدترين دشمن ها نفس اماره است و آنگاه که بر شهوت و خشم غلبه کرديم، بر دشمن خود پيروز شده ايم. و امّا در مورد کلمه غلبه در مفردات راغب آمده است؛ غلبه به معناي چيره شدن و فراگيري و مشتقات مختلف آن به معناي: چيرگي بدبختي ها، خنده شخصي را فرا گرفت، چيرگي در تصرف شهر، چرت بر کسي چيره شد، آمده است. در فرهنگ ابجدي آمده است: برتري يافتن و چيره شدن و مشتقات مختلف آن به معناي: سخاوت و بخشندگي خوي او شد، به زور چيزي را از کسي گرفتن، محکم و پا برجا، و باغچه پر از درخت، زمين بزرگ و بلند. آياتي که مشتقات اين کلمه در آن ها آمده است، عبارتند از: روم 2، بقره / 249، انفال / 65، 48، 36، مجادله / 21، شعراء / 44، اعراف / 19، آل عمران / 12، انبياء / 44. خلاصه با اين بیان مي توان نتيجه گرفت: با توجه به بيان علامه طباطبايي، قدس سره که در متن آمده است، غلبه اعم از قهر مي باشد و موارد کاربرد آن گسترده تر است. به بیان دیگر بین قهر و غلبه، عام و خاصّ مطلق وجود دارد و معنای غلبه اعمّ از قهر می باشد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه