دليل لزوم تبعيت از فتواي مجتهد چيست؟ به چه دليل فتواي مجتهد بر مبناي نظرات ديني صادر شده است؟

قبل از هر چيز بايد مشخص شود كه چرا بايد تقليد كرد و آيا تقليد كار خوب و پسنديده‏اي است يا نه؟ تقليد يا پيروي از عالم يك امر فطري، عقلي و عقلايي است كه مورد تأييد قرآن و سنت نيز قرار گرفته است. هر انساني در حركت و تكاپوست و براي اين حركت نياز به شناخت دارد و براي كسب اين شناخت يا بايد خود عالم و متخصص باشد و يا بايد به عالم مراجعه و از نظرات او پيروي كند و اصل بر اين است كه انسان خودش بفهمد، بشناسد و متخصص باشد ولي امكان ندارد كه هر كس در تمام امور زندگي متخصص و عالم باشد، لذا در كنار اصل مذكور، اين اصل نيز وجود دارد كه انسان در هر موردي، متخصص و عالم نيست، بايد از عالم پيروي كند. دليل اول فطرت: فطرت، مجموعه شناخت‏ها و تمايلاتي است كه ريشه‏اش صفات كمالي الهي بوده و انسان براساس آن آفريده شده، عامل تمايز انسان از حيوان است و انسان را به سوي كمال انسانيت، الهي شدن و مقام خليفةاللهي سوق مي‏دهد »فطرت الله التي فطر الناس عليها«، )روم، آيه 30). كه امور فطري داراي خصوصياتي از اين قبيل مي‏باشد، خدادادي و غيراكتسابي بودن، در تمام انسان‏ها وجود داشتن، بدون آموزش مورد توجه و شناخت عمل انسان است، با تبليغ و عوامل مختلف نابود نمي‏شود به مانند خداجويي، كمال‏يابي، حقيقت‏جويي، زيباپرستي و زيباجويي. بررسي زندگي انسان‏ها در طول تاريخ، نشان مي‏دهد كه تمام انسان‏ها داراي يك شناخت و تمايل دروني بدين جهت هستند كه در هر جايي توانايي اعمال نظر و بررسي فكري مسأله را نداشته باشند به فرد دانا و متخصص مورد اعتماد مراجعه مي‏كنند. به فرموده علامه طباطبايي، هر انساني در بخش بسيار كوچكي از جهات حيات خود به اجتهاد مي‏پردازد و بخش‏هاي ديگر را با تقليد مي‏گذارند، )مرجعيت، سيد هدايت الله طالقاني، نشر ارغنون و سبزرويش، چاپ اول 1374 قم(. توجه داشته باشيد، اين كه تقليد، رجوع جاهل به عالم است، هيچ بار منفي براي مقلد ندارد، زيرا جاهل در اين جا به معناي جاهل نسبي است؛ يعني، كسي كه در مسائل شرعي، مجتهد و كارشناس نيست، گرچه خودش در مسائل ديگري متخصص و كارشناس باشد و يا حتي در مسائل فقهي از آگاهي نسبي خوبي برخوردار باشد، خود مجتهدين نيز در مسائل ديگر به متخصص رجوع مي‏كنند و اين را از باب رجوع جاهل به عالم واهل خبره مي‏دانند. نمونه بارز آن حضرت امام خميني بود كه پزشك معالج ايشان گفت: تا به حال كسي را نديده‏ام كه اين قدر در درمان، مطيع پزشك باشد. دليل عقل: با وجودي كه تقليد امري فطري است و لذا بديهي مي‏باشد، مع‏ذلك عقل انسان براي ضرورت تقليد، برهان ارائه مي‏كند، بدين بيان كه: هر انساني در حركت و تكاپو است و براي اين حركت نياز به شناخت دارد و براي كسب شناخت يا بايد، خود عالم باشد و يا بايد به عالم و متخصص مورد اعتماد مراجعه و از نظراتش پيروي كند؛ اين دليل كه ضرورت تقليد در همه امور را ثابت مي‏كند، در امور ديني نيز صادق است. البته بدين توضيح كه از مرحوم شيخ محمد حسين اصفهاني نقل شده است: بعد از پذيرفتن مبدأ هستي و به رسالت مبعوث شدن انبياء و اين كه بندگان خدا، بي‏هدف آفريده نشده‏اند، عقل اقرار مي‏كند كه اطاعت از خدا ضروري و نافرماني او موجب خروج از مَنش بندگي است و كيفيت اطاعت از احكام الهي مبتني بر علم به احكام است و اين علم يا از طريق شنيدن سخن معصوم )پيامبر اكرم)ص( و امامان معصوم)ع(( و نظاير آن است و يا به اجتهاد و يا با تقليد كه راه اول براي مردم زمان غيبت امام معصوم)ع( ممكن نيست، راه دوم براي عموم مردم به جهت اشتغالات و مشاغل ديگر، ميسر نمي‏باشد، پس عقل حكم مي‏كند كه بايد تقليد كرد؛ يعني بايد به مجتهد و متخصص جامع‏الشرايط، رجوع نمود. چرا براي عموم مردم ميسر نيست، زيرا هر مسلماني نمي‏تواند به آساني، احكام شرعي را از قرآن و روايات و يا از عقل خود دريابد، نه قرآن مانند يك كتاب حقوقي يا رساله عمليه، احكام شرعي را به طور صريح بيان كرده است و نه روايات معصومين چنين است و نه عقل بشر به تنهايي مي‏تواند همه احكام را دريابد، بلكه براي شناخت احكام شرعي )واجبات، محرمات و...( آگاهي‏هاي فراواني از جمله: فهم آيات و روايات، شناخت ناسخ و منسوخ، مطلق و مقيد، عام و خاص، شناخت حديث صحيح از غيرصحيح، كيفيت تركيب و جمع روايات و آيات و ده‏ها مسأله ديگر لازم است كه آموختن آنها نيازمند ساليان زيادي تلاش جدي است. به مانند يك مهندس متخصص كه بيمار مي‏شود. او براي درمان بيماري خود يا بايد خود شخصاً به تحصيل علم پزشكي بپردازد و بعد از رسيدن به درجه لازم، به مداواي خود بپردازد يا تمام آراي پزشكان را مطالعه كرده و به گونه‏اي عمل كند كه بعداً پشيمان نشود و يا به يك پزشك متخصص رجوع كند. راه اول او را به درمان سريع نمي‏رساند، راه دوم بسيار دشوار است و او را از كار تخصصي خود )كه مهندسي است( باز مي‏دارد، لذا او بي‏درنگ از يك پزشك متخصص كمك مي‏گيرد و خود را مورد معالجه و بهبودي قرار مي‏دهد. پس او در عمل به رأي پزشك متخصص نه تنها خود را از پشيماني آينده و احياناً سرزنش دوستان نجات مي‏دهد، بلكه در اغلب موارد، درمان نيز مي‏شود كه مكلف در باب احكام شرعي نيز در عمل به رأي متخصص ديني نه تنها خود را از پشيماني آخرت و عذاب الهي نجات مي‏دهد، بلكه به مصالح احكام شرعي نيز دست مي‏يابد كه همانا نيكبختي و زندگي سعادتمندانه مي‏باشد. دليل قرآن، با توجه به دو دليل گذشته، مسأله كاملاً روشن گرديد و نيازي به توضيحات بيشتر نيست ولي براي آن كه از قرآن هم استفاده برده باشيم و يك دليل قرآني را مطرح كرده باشيم، در سوره مباركه نحل، آيه 43 خداوند به مسلميني كه نسبت به فراگيري قرآن و تعاليم اسلام و احكام شرعي آگاهي چنداني نداشتند، خطاب فرموده: »فاسئلوا اهل الذكر ان كنتم لاتعلمون« پس از افراد مطلع و كارشناس سؤال كنيد اگر خودتان نمي‏دانيد كه با توجه به سوره انبياء آيه 7 و اين آيه يك قاعده كلي را بيان مي‏دارد كه همانا رجوع غيرمتخصص به متخصص و مقلد به مجتهد مي‏باشد در واقع با توجه به بيانات گذشته اين دسته آيات تأكيد و تأييد بر دليل فطرت و عقل و عقلايي رجوع به متخصص مي‏باشد و يا رواياتي كه از امامان معصوم)ع( رسيده و تكليف مسلمانان را در زمان غيبت مشخص كرده است به مانند سخن امام صادق)ع(: »و اما من كان من الفقهاء صائناً لنفسه حافظاً لدينه، مخالفاً لهواه مطيعاً لامر مولاه فللعوام ان يقلدوه؛ هر كس از فقهاي امت ما كه نفس خود را مواظبت مي‏كند و از دينش پاسداري مي‏نمايد، با هواي نفس مخالفت و فرمان مولاي خود را اطاعت كند، سزاوار است كه مردم از او تقليد كنند«، )شيخ حر عاملي، وسايل‏الشيعه، ج 18، ص 94) پس با توجه به فطرت بشر و عقل و سيره عقلاء و آيات و روايات معصومين)ع( مسأله تقليد كاملاً با دليل، بديهي و روشن بوده و كسي كه مي‏خواهد در پيشگاه خداوند متعال سربلند باشد بايد يا خود متخصص احكام شرعي گردد و يا از يك متخصص ديني )مجتهد جامع‏الشرايط( تقليد نمايد و از آنجايي كه به وظيفه‏اش عمل مي‏كند، به سعادت مقبول دست مي‏يابد. انشاءالله. www.eporsesh.com .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه