كلمات: دوگانه پرستي، ثنويت، گنوستيک، دوگانه انگاري، دواليسم ، دوگوهران، همزادان، دوگانگي كه در دين زردشت به كار ميروند يعني چه؟

در تاریخ ادیان به مجموعه دیدگاههای مبتنی بر فرض دو پایه برای وجود، دوگانه پرستی گفته میشود که در اصطلاح منابع فرق و مذاهب به ثنویت (گنوستيک، دوگانه انگاري، دواليسم، دوگوهران، همزادان، دوگانگي ) موسوم است. حال در مورد تعریفی مختصر از هر کدام: دوگانه پرستی: نوعی آموزه معرفتی و جهان شناختی است که در رده بندی تاریخی ادیان، ضلع چهارم سه آموزه دیگر توحید، شرک و وحدت وجود به شمار میرود. این اصطلاح معمولا در مورد زرتشتیان به کار رفته، شهرستانی در بیان عقاید زرتشت مینویسد که او جهان را به دو بخش «مینوی: عالم روحانی» و «گیتی: عالم جسمانی» تقسیم نموده و انسان را نیز در تناسب با جهان دارای دو بخش روح که نورانی است و بدن که ظلمانی است، دانسته است. ثنویت یا دوگانگی به مفهوم قبول دو مبدأ خیر و شر از معتقدات زرتشتیان به حساب میآید . اینان بدی و خوبی را هر یک به منشأ جداگانه مربوط می‌دانستند. قوای خیر باعث سعادت و نیروهای شر، مسبب تیره بختی افراد انسان به شمار می‌رفت. در مقابل خدا و ملکوت، دنیای شر و تاریکی، که در آن دیوان دئوها فرمانروائی می‌کنند، قرار دارند. دنیای شر، تحت فرمان روح پلید یا اهریمن است که دایم با مظهر خیر، یعنی، اهورامزدا و به روایتی سپنت مینو در حال نبرد است. دوگانه‌گرايي‌، ثنويت‌ يا دوآليسم‌ : ثنويت‌ يا دوآليسم‌ مفهوم‌ جديدي‌ است‌ كه‌ ذهن‌ انسان‌ معاصر را به‌ خود مشغول‌ داشته‌ اماقدمت‌ و سابقه‌يي‌ ديرينه‌ دارد. در تعريف‌ ابتدايي‌، دوآليسم‌ يك‌ نظريه‌ فلسفي‌ است‌ كه‌ در آن‌ دو مفهوم‌، واقعيت‌ يا واژه‌ متضاد و ضد يكديگر رودرروي‌ يكديگر قرار مي‌گيرند. خوبي‌ و بدي‌، زشتي‌ و زيبايي‌ و... از شايع‌ترين‌ مفاهيم‌ دوآليسم‌ هستند. در فلسفه‌ ذهني‌، دوآليسم‌ عقيده‌يي‌ است‌ كه‌ تفاوت‌هاي‌ ميان‌ روان‌ و جسم‌ را توضيح‌ مي‌دهد. دوگانه انگاری ایرانی به دلیل ویژگیهای نظام مندش از دیگر دوگانه انگاریها متفاوت است. و از آن چنین مستفاد میشود که تمرکز همه خوبیها پیرامون الاهه اعظم اهورامزدا یا اورمزد، مبدأ خیر است. و تمرکز همه شرها نیز به دور ارواح شیطانی یا اهرامینیو یا اهریمن، همان قدرت باطل است. این دوآلیسم توازن نسبتا کاملی میان نیروهای خیر و شر برقرار می کند و کل این دین بر اندیشه کارزار بی وقفه این نیروها مبتنی است. فقط در آخر زمان است که روح شر کاملاً مغلوب می شود. گنوستیک: گنوستیسیزم یا غنوصی مذهبی است که در قرن دوم میلادی در کشور روم توسعه یافت. گنوستیک‌ها به ثنویت اعتقاد داشتند اما میان ثنویت مزدایی و دو پرستی گنوستیک‌ها فرق وجود دارد. بنابر اعتقاد مزدیسنان هر یک از دو عالم مذکور هم معنوی است و هم مادی ولی گنوستیکها بالعکس عالم روح را عین عالم نور و جهان ماده را عین جهان ظلمت می‌دانستند. همزادان و دوگوهران: زرتشت اهورامزدا را سرچشمهء آفرینش می‌داند و در مقابل او، آفریدگار و یا فاعل شری وجود ندارد. انگره مینو و یا خرد خبیث که بعدها به مرور ایام تبدیل به اهریمن گردید و زشتی‌های جهان از قبلِ اوست در مقابل اهورامزدا نیست بلکه در مقابل سپنت مینو یا خرد مقدس است. آن دو گوهر همزادی که در آغاز در عالم تصور ظهور نمودند یکی از آنان نیکی است در اندیشه و گفتار و کردار و دیگری بدی (در اندیشه و گفتار و کردار). دو گوهری که در آغاز زندگانی وجود داشتند، از آن چه آن (گوهر) خرد مقدس سپنت مینو، به آن (گوهر) خرد خبیث انگره مینو گفت، اندیشه، آموزش، خرد، آرزو، گفتار، کردار. زرتشت مسئلهٔ نیکی و بدی را از دیدگاه فلسفی بدین صورت بیان می‌کند که خلقت جهان توسط خداوند انجام می‌یابد اما دو مینوی یا دو اصل وجود دارند که از خواص ذهن آدمی هستند. او می‌گوید این دو بنیاد زادهٔ اندیشهٔ آدمی هستند و هریک بر اندیشه و گفتار و کردار انسان اثرگذار هستند. این دو گوهر در سرشت آدمی وجود دارند و قضاوت دربارهٔ خوب و بد از این دو گوهر غیرمادی سرچشمه می‌گیرد. این ثنویت و دوگانگی در اخلاق و منش آدمی در مذاهب و مکتب‌های فلسفی دیگر نیز وجود دارند، مانند نفس اعلی و نفس اماره، نفس انسانی و نفس بهیمی و همچنین نام‌های دیگر. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه