نام نویسنده: گفتگو با دکتر مصطفی ملکوتیان مصاحبه کننده: محمد ابراهیم نیکزاد و حسین ارجینی اشاره به تازگی کتاب «زمینه‌ها، عوامل و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران (رهیافت فرهنگی)» نوشته دکتر مصطفی ملکوتیان، به همت معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی، چاپ و منتشر شده است. در این باره گفتگویی با مؤلف ارجمند کتاب ترتیب یافت که از نظر می‌گذرانید. معارف اگر اجازه بفرمائید این گفتگو را با این پرسش آغاز کنیم که اساساً تألیف این کتاب به چه انگیزه‌ای صورت گرفته است؟

نام نویسنده: گفتگو با دکتر مصطفی ملکوتیان مصاحبه کننده: محمد ابراهیم نیکزاد و حسین ارجینی اشاره به تازگی کتاب «زمینه‌ها، عوامل و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران (رهیافت فرهنگی)» نوشته دکتر مصطفی ملکوتیان، به همت معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی، چاپ و منتشر شده است. در این باره گفتگویی با مؤلف ارجمند کتاب ترتیب یافت که از نظر می‌گذرانید. معارف اگر اجازه بفرمائید این گفتگو را با این پرسش آغاز کنیم که اساساً تألیف این کتاب به چه انگیزه‌ای صورت گرفته است؟ در پاسخ به سؤال شما باید بگویم که هدف از تألیف این کتاب تبیبن علمی نقش عوامل فرهنگی (دین و محتوای درونی و عوامل و نهادهای آن) در پاسخ دو پرسش از مهم‌ترین سؤال‌های مربوط به انقلاب یعنی زمینه‌ها و عوامل وقوع و بازتاب‌های منطقه‌ای و جهانی انقلاب اسلامی بوده است. اساساً نویسندگان غربی یا غرب‌محور، در بیان علل وقوع انقلاب به عوامل سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی تأکید می‌کنند و از سوی دیگر از بازگویی بازتاب‌های انقلاب اِبا دارند؛ زیرا وقوع انقلاب در کشورهای تحت سلطه، با منافع قدرت‌های سلطه‌گر جهانی سازگار نیست. به نظر شما تفاوت این کتاب با سایر کتبی که در این حوزه تألیف شده است، چیست؛ و نوآوری عمده کتاب حاضر در چه می‌باشد؟ همان‌طور که ذکر شد این کتاب سعی دارد تا دقیقاً و به‌گونه‌ای علمی به بیان نقش برتر عوامل فرهنگی در انقلاب اسلامی بپردازد و بگوید که چرا باید نقش عوامل فرهنگی را نقشی اساسی و دارای اولویت در رخداد انقلاب اسلامی دانست؟ به‌علاوه کتاب در بخش دوم خود ضمن تأکید بر نقش عوامل فرهنگی در بازتاب انقلاب اسلامی، به نکات ویژه‌ای در زمینه بازتاب انقلاب اسلامی تأکید کرده است و علل مخالفت‌های دامنه‌دار کشورهای غربی با انقلاب اسلامی را در بازتاب‌های گسترده انقلاب بر مسائل مختلف از جمله نظام بین‌الملل دانسته است. به نکتة خوبی اشاره فرمودید. چرا تأکید شما در این کتاب بر رهیافت فرهنگی بوده است؟ و جنابعالی در این کتاب چگونه از این طریق زمینه‌ها و علل انقلاب اسلامی و بازتاب آن را تحلیل نموده‌اید؟ رژیم شاه قادر بود بر مخالفت‌هایی که توسط گروه‌های غیر اسلامی صورت می‌گرفت فائق آید و تنها در مقابل یک حرکت بزرگ مذهبی با رهبری خاص یعنی انقلاب اسلامی نمی‌توانست مقاومت کند. هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که اگر نقش عوامل مذهبی و رهبری حضرت امام خمینی(ره) نبود، باز هم انقلاب در ایران اتفاق می‌افتاد. هم‌چنین، نقش این عوامل از جمله جامعیت آرمان انقلابی ـ که بر خلاف آرمان‌های سایر انقلاب‌های معاصر که تنها به یکی از موارد آزادی یا برابری و غیره تأکید می‌کنند، انقلاب اسلامی به یک حکومت دینی که در برگیرنده عدالت، آزادی، استقلال، توسعه و ... تأکید می‌کند ـ باعث بازتا‌های گسترده انقلاب اسلامی در جهان گردیده است. در این کتاب به نقش‌های مختلف عوامل فرهنگی از جمله نقش عامل مستقل، نقش معنایی و مفهومی، نقش‌های نهادی، نقش بسیار مهم هماهنگ‌کنندگی و سایر عوامل اشاره گردیده است. با این وصف، شما فکر می‌کنید این کتاب پاسخگوی چه دغدغه‌هایی از دانشجویان و دانشگاهیان خواهد بود؟ کتاب از یک طرف حقانیت رهیافت فرهنگی را در میان رهیافت‌های مختلف مورد تأکید قرار می‌دهد و به این ترتیب به عوامل واقعی و اصلی وقوع انقلاب اسلامی یعنی نیروهای مذهبی و نقش مردم مسلمان ایران و نه گروه‌های کوچکِ غیر مذهبی اشاره می‌کند و از سوی دیگر در این رابطه که چرا غرب مدام در حال توطئه علیه انقلاب اسلامی است، پاسخی علمی می‌دهد. به نظر شما قدرت سیاسی در سال 1357 دارای چه ویژگی‌هایی بود که باعث شد قدرت اجتماعی در مقابل آن قرار گیرد؟ قدرت سیاسی به‌دلیل نقش عوامل خارجی در روی کار آمدن پهلوی‌ها از ابتدا در مشروعیت خود مشکل داشت. اقدامات بعدی رژیم پهلوی به‌ویژه در زمینه فرهنگی که با کشف حجاب توسط رضاشاه شروع شد، این عدم مشروعیت را همراه با سایر اقدامات این رژیم یعنی اقدامات اقتصادی و سیاسی تشدید نموده، به مقابله قدرت‌های اجتماعی با آن انجامید. جنابعالی در این کتاب از میان عوامل پدید‌آورنده انقلاب، برای دو عامل «آرمان انقلاب اسلامی» و «رهبری امام خمینی(ره)» اهمیت ویژه‌ای قائل شده‌اید. لطفاً دلیل آن را توضیح دهید. نقش دو عامل آرمان (ایدئولوژی) و رهبری در وقوع انقلاب‌ها، نقشی بارز است. البته وضعیت این دو عامل از انقلابی به انقلاب دیگر متفاوت است. در انقلاب اسلامی به دلیل اینکه با رژیمی قوی از نظر قدرت نظامی، در اختیار داشتن پول نفت و حمایت خارجی مواجه بودیم، نقش دو عامل آرمان و رهبری بارزتر است. این دو عامل به دلیل ویژگی‌های خاص ـ از جمله اصالت فرهنگی، اعتماد به نفس و اراده پولادین حضرت امام(ره)، جامعیت آرمان، رهبری واحد، راهبردهای خاص رهبری و غیره ـ به‌علاوه وجود مردمی معتقد و مسلمان، توانستند انقلاب را در مقابل چنین رژیمی با سرعتی شگفت‌آور به پیروزی برسانند. آقای دکتر! یک بخش از کتاب شما به بازتاب انقلاب اسلامی اختصاص دارد. لطفاً درباره اهمیت تبیین آن و دیدگاه حضرت امام(ره) دراین‌باره توضیح بفرمایید. بازتا‌ب‌ انقلاب اسلامی بخشی از واقعیت و شرایط بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را تشکیل می‌دهد. انقلاب اسلامی از نظر بازتاب خود، کم‌نظیر و شاید بی‌نظیر بوده است. امام(ره) می‌فرمود اگر نیت خالص باشد، انقلاب به همه‌جا می‌رسد. صدور انقلاب اسلامی در حال تغییر جغرافیای سیاسی جهان اسلام و بلکه کل جهان است و شایسته است به نحو کامل مورد توجه قرار گیرد. اگر ممکن است هم بفرمائید انقلاب اسلامی چگونه نظریه‌های سیاسی را تحت‌تأثیر خود قرار داد؟ انقلاب اسلامی از یک‌سو، نظریه‌های توسعه که می‌گفتند توسعه در شرایط سکولاریزه شدن فرهنگی صورت می‌گیرد را به چالش کشید و از سوی دیگر، همانطورکه خود نظریه‌پردازان انقلاب گفته‌اند، در تغییر نسل نظریه‌های انقلاب تأثیر گذاشت. به اعتقاد شما چه ویژگی‌هایی در انقلاب ایران وجود داشت که باعث شد حرکت‌های عدالت‌خواهانه و اسلام‌گرایانه در سایر کشورها به ویژه کشورهای عربی شتاب گیرد؟ وابستگی و عقب‌ماندگی کشورهای عربی از یک طرف و به نمایش گذاردن یک نظام موفق یعنی جمهوری اسلامی توسط انقلاب اسلامی و جامعیت آرمان انقلاب اسلامی و اثبات درستی راهِ انقلاب اسلامی، زمینه رشد این حرکت در کشور‌های فوق را فراهم نمود. وقوع انقلاب ایران بیش از همه، منافع آمریکا را تحت‌تأثیر قرار داد. آمریکا در بُعد امنیتی متحمل چه خساراتی شده است؟ اساساً در اختیار داشتن ایران حداقل از زمان جنگ دوم جهانی به بعد، باعث ارتقای منافع امنیتی برای آمریکا بوده است. بنابراین از دست دادن ایران به این کشور ضربه زد و پس از آن هم بازتاب‌های منطقه‌ای و جهانی انقلاب اسلامی این روند را به شدت تشدید کرد. به اعتقاد شما نظام بین‌الملل در گذشته چگونه بوده و آینده نظام بین‌الملل را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟ در زمان وقوع انقلاب اسلامی، نظام بین‌الملل دو قطبی و انقلاب اسلامی یکی از عوامل اصلی فروپاشی این نظام بود. بعد از فروپاشی بلوک شرق نیز انقلاب اسلامی یکی از اصلی‌ترین عوامل جلوگیری از تشکیل نظام سلسله مراتبی تک قطبی به رهبری آمریکا بوده است. به‌علاوه، امروزه به دلیل بازتاب‌های منطقه‌ای و جهانی انقلاب اسلامی، جهان غرب به آینده خود نامطمئن گشته و برای حفظ خود به تکاپو افتاده است و هرچه زمان می‌گذرد در بحران‌های بیشتر و ترس عمیق‌تری فرو می‌رود. دلیل پیوست نمودن بخش «انقلاب‌های رنگی» به کتاب چیست و اصولاً این حرکت‌های سیاسی چه نسبتی با انقلاب‌های بزرگی مانند انقلاب اسلامی ایران دارند؟ علت این پیوست اولاً نشان دادن تلاش آمریکا و کشورهای غربی برای بهره‌برداری از شرایط ویژه‌ای است که بعد از فروپاشی بلوک شرق در کشورهای جدا شده از این بلوک، پدید آمده بود؛ ثانیاً اثبات اینکه وقوع آنها در یک کشور انقلابی مانند ایران غیر ممکن و خیالی باطل است ؛ و ثالثاً نشان دادن این واقعیت است که در همان کشورهایی هم که رخ داد، امروزه دیگر وجود خارجی ندارد. شما برای جذاب‌تر شدن ارائه مباحثی که در کتاب آورده‌اید، چه شیوه‌هایی را به‌کار برده‌اید و یا پیشنهاد می‌کنید؟ جذاب‌تر شدن ارائه مباحث، به ابتکار استادان محترم ارتباط دارد؛ و در عین حال سه توصیه زیر را پیشنهاد می‌کنم: 1. توضیح مفاهیم به‌کار رفته در کتاب به زبانی قابل فهم برای دانشجو؛ 2. توصیف مشروح مباحث با استفاده از منابع دیگر برای دانشجویان؛ 3. آغاز مباحث با ارائه پرسش‌هایی از دانشجویان برای همراهی بهتر با استاد. پیشنهاد جنابعالی برای تقویت دروس و کتاب‌هایی که در حوزه انقلاب اسلامی تدوین می‌شود چیست؟ کتاب‌ها باید به‌گونه‌ای تدوین شود که حاوی مطالبی مستدلّ باشد؛ به‌گونه‌ای که واقعیت‌های مرتبط با انقلاب اسلامی از ماهیت، آرمان‌ها و رهبری آن گرفته تا قدرت و توانایی آن در جهان را بازگو نماید. و سخن پایانی شما؟ انقلاب اسلامی یک واقعیت بسیار مهم در جهان معاصر و نویدبخش تغییرات بنیادی و بزرگ در جهان است؛ که این امر با گذشت زمان آشکارتر می‌شود. از جنابعالی و فرصتی که برای این گفتگو اختصاص دادید، متشکریم. بنده نیز از شما سپاسگزارم. آیین استادی شماره 92 - خرداد و تیر 91 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه