دین الهی عبارت است از مجموعه ای منسجم و نظام مند از آموزه های اخباری و ارزشی رفتاری با هدف هدایت ، تربیت ، کمال و سعادت انسان. . گزاره های خبری دین الهی عمدتا شامل موارد زیر می باشد:۱ـ گزاره های خداشناختی ،اعمّ از گزاره های ناظر به اسماء و صفات ذاتی خدا و افعال او. برخی گزاره های تاریخی و تمثیلات و ... هم که بیانگر سنن الهی هستند از جهتی زیر مجموعه ی این گزاره ها می باشند.

دین الهی عبارت است از مجموعه ای منسجم و نظام مند از آموزه های اخباری و ارزشی رفتاری با هدف هدایت ، تربیت ، کمال و سعادت انسان. . گزاره های خبری دین الهی عمدتا شامل موارد زیر می باشد:1ـ گزاره های خداشناختی ،اعمّ از گزاره های ناظر به اسماء و صفات ذاتی خدا و افعال او. برخی گزاره های تاریخی و تمثیلات و ... هم که بیانگر سنن الهی هستند از جهتی زیر مجموعه ی این گزاره ها می باشند. 2ـ گزاره های انسان شناختی که گزاره های مربوط به نبوّت ، امامت و برخی اخبار تاریخی مذکور در دین نیز زیر مجموعه ی آن هستند.3ـ گزاره های هستی شناختی ، اعمّ از شناخت جهان مادّی و غیر مادّی و اعمّ از دنیا ، برزخ و آخرت. برخی گزاره های تاریخی که سنن و قوانین الهی را در عالم خلقت بیان می کنند هم ، از جهتی مشمول این بخش از گزاره های دینی می شوند.4ـ گزاره های دین شناختی که از جهات گوناگونی درباره خود دین بحث می کنند.گزاره های انشائی دین هم ، که از سنخ باید و نبایدهای اخلاقی یا حقوقی و عملی هستند ، به ناظر به چهار حوزه ارتباطی انسان یعنی رابطه با خدا ، خود ،‌جهان و دیگراهمنوعان یعنی دستورالعملهای اجتماعی است که این اقسام گوناگونی دارد همچون گزاره های مربوط به سیاست ، قضاوت ، اقتصاد و ... .بنا بر این هیچ شأنی از شئون بشری نیست که مشمول دین الهی نباشد. لذا از این جهت دین الهی کامل و جامع است . امّا هدف اساسی از نزول چنین دینی از جانب خدا تربیت انسان حقیقی و تمام عیار است. لذا هر سوالی در راستای این هدف ، از اسلام پرسیده شود پاسخگوست. البته باید توجّه داشت که پاسخ دین اسلام به هر سوال کننده ای به تناسب رتبه ی بالفعل او در مسیر انسان شدن است. به عبارت دیگر ، دین الهی برای هر شخصی و هر اجتماعی همه ی حقایق را یکجا بیان نمی کند بلکه هر کسی تنها آن مقدار از حقایق را از دین الهی دریافت می کند که در مسیر انسان کامل شدن ، بالفعل محتاج به آن باشد. به شهادت آیات و روایات ، همه ی حقایق عالم در بطن و عمق قرآن کریم موجود است ولی دست یابی به آن حقایق برای هر کسی مقدور نیست بلکه تنها کسانی به تمام آن حقایق دست می یابند که در مسیر انسان کامل شدن نیازمند به آن باشند. لذا نمونه های بالفعل انسان کامل چون امیرمومنان (ع) مدّعی بودند که تمام حقایق عالم را در پرتو دین الهی و قرآن کریم دارا هستند. این بزرگواران با پیشگویی ها و معجزاتی هم که انجام دادند صحّت ادّعای خود را به نمایش گذاشتند و عملاً نشان دادند که چگونه حقایقی که ظاهراً در آیات قرآن دیده نمی شوند از همین آیات استخراج می شوند. خداوند متعال می فرماید: « إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَریمٌ . فی کِتابٍ مَکْنُونٍ . لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ . ــــ ... که همان آن، قرآن کریمى است ؛ که در کتاب محفوظى جاى دارد ؛ و جز پاکان نمى توانند به آن دست زنند.» (واقعه: 77 ـ 79) یعنی فقط پاکان هستند که قادرند از حقایق قرآن و دین بهره ببرند و البته پاکی را مراتبی است. لذا هر کسی به هر اندازه که پاک است یا به تعبیری هر اندازه که انسان است به همان مقدار نیز از حقایق مکنون قرآن و دین استفاده می کند. بنا بر این ، هر حقیقتی که افراد و اجتماعات بشری در مسیر انسان کامل شدن نیازمند به آن باشند ، دین الهی آن حقیقت را در اختیارشان قرار می دهد. امّا این بدان معنا نیست که ما هر سوالی بکنیم می توانیم جواب آن را از دین به دست آوریم. برای مثال اگر ما این سوال را به دین عرضه کنیم که گونه حشرات عالم چند و چگونه است جواب نخواهیم گرفت. امّا چه بسا کسانی که در رتبه ی انسانی بسیار بالایی هستند اگر این سوال را به دین عرضه نماید جواب آن را خواهند یافت .لذا اهل بیت (ع) که به اوج کمال انسانیّت رسیده اند از طریق اتّحاد با حقیقت قرآن و اسلام بالفعل بر تمام حقایق امکانی علم دارند. از اینرو این بزرگواران در حدیث ثقلین همردیف قرآن کریم قرار گرفتند. لذا وقتی گفته می شود دین الهی قادر است به هر سوالی پاسخ دهد یکی از معانی آن این است که امام معصوم که تجسّم بالفعل دین الهی است پاسخ هر سوالی را در وجود خود دارد ؛ لکن امام معصوم نیز جز به مقدار نیاز افراد یا جوامع ، علم را در اختیارشان قرار نمی دهند ؛ چرا که اوّلاً اعطاء یک کمال ، بدون وجود قابلیّت در طرف مقابل ذاتاً ممکن نیست. ثانیاً عطا از طرف هادی (قرآن و اهل بیت) تا آنجاست که نقض غرض نشود. چون سنّت الهی بر این قرار گرفته که انسان ، مسیر کمال را به هدایت قدم به قدم الهی ولی با اختیار خود طیّ نماید. لذا در هر مرحله از رشد فردی یا اجتماعی تنها آن مقدار از هدایت الهی را دریافت خواهد نمود که برای گذر به مرحله ی بعدی محتاج به آن می باشد. کما اینکه خداوند متعال ، ادیان مختلف را هم به تناسب نیاز تاریخی انسانها نازل می نمود. یعنی هر چه انسانها آمادگی بیشتری برای رشد می یافتند شریعتها نیز کاملتر می شدند تا نوبت به مرحله ای رسید که انسان دارای قدرت استنباط و اجتهاد شد و توان و استعداد آن را یافت که احکام امور جزئی را از قواعد کلّی استخراج نماید. در این موقع دین اسلام با ماهیّت لایه به لایه اش نازل شد تا انسانها در هر زمان و هر مرتبه از کمال و طهارت وجودی به تناسب نیازهای هدایتی شان بتوانند معارف و دستورالعملهای مورد نیز خود برای رسیدن به رشد انسانی را به دست آورند.حاصل بحث اینکه:1ـ دین اسلام و قرآن کریم و انسان کامل که تجسّم عینی آنهاست ، بالفعل تمام حقایق را دارا هستند. « وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ء. ـــــ و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز است. » (النحل:89) ، « ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ ءٍ . ــــــ ما هیچ چیز را در این کتاب ، فرو گذار نکردیم. » (الأنعام:38) ؛ و امام باقر(ع) فرمودند: « چون این آیه نازل شد که « وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فی إِمامٍ مُبینٍ ــــ همه چیز را در امام مبین برشمرده ایم » ، دو مرد در همان مجلس برخاسته و گفتند یا رسول اللَّه آن امام مبین تورات است؟ فرمود نه. گفتند: آن انجیل است؟ فرمود نه. گفتند آن قرآن است؟ فرمود نه.پس در این موقع امیر المؤمنین على بن ابى طالب وارد شد ، رسول خدا (ص) فرمودند: آن امام مبین این است ؛ به راستى او است امامى که خداى تبارک و تعالى علم همه چیز را در او بر شمرده است.» (امالی الصدوق ،ص170 ، المجلس الثانی و الثلاثون )2ـ غایت و هدف نازل شدن دین و قرآن و ارسال انبیاء و ائمه (ع) از سوی خداوند حکیم ، تکامل انسان در مسیر عبودیّت بوده است ؛ نه دست یافتن او به اموری که هیچ نقشی در رشد حقیقی انسان در بُعد عبودیّت او ندارند. به عبارت دیگر دین آمده است تا نیازهای حقیقی انسان را پاسخ دهد نه نیازهای ساختگی او را که خود برای خود تراشیده است. لذا در طیّ قرون اخیر بشر به خیلی چیزها دست یافته ولی دست یافتن به این امور ، او را انسان تر نکرده و موجب تکامل انسانی او نشده است بلکه او تنها حیوان پیشرفته تری شده است. بنا بر این ، با اینکه دین و قرآن و انسان کامل حامل همه ی حقایق هستی هستند ولی آنچه را که در مسیر رشد انسانی بشر است در اختیار او قرار می دهند. ا لبته اگر همین تکنولوژی ها هم در مسیر تکامل انسانی بشر واقع شوند دین همانها را هم در اختیار بشر قرار می دهد کما اینکه برخی از صنایع و دانشها را انبیاء تعلیم دادند. 3ـ هر فرد و جامعه ای از این معادن حقایق تنها به اندازه ی طهارت و انسانیّت خود بهره می برند. لذا هر چه بشر ، انسان تر شود حقایق بیشتری از طریق دین برای او مکشوف خواهد شد ؛ کما اینکه بسیاری از امور برای برخی اولیای الهی مکشوف شده که برای دیگران مکشوف نیست. در حالات شیخ رجبعلی خیّاط آمده است که ایشان از گیاهان خواصّ دارویشان را می پرسید و آنها به اذن خدا خواصّ خود را بیان می نمودند ؛ یا آیةالله نخودکی به اذن الهی بیماران را از راه دور شفا می داد و حیوانات از او فرمان می بردند. اینها اموری است فراتر از ادراک بشر عادی که اولیای الهی از طریق دین به آن دست یافته اند ، لکن این بزرگواران نیز از این امور جز در مسیر هدایت انسانها بهره نمی بردند. خلاصه ی کلام این که دین جامع همه ی حقایق است ولی چیزی جز هدایت به سوی انسان حقیقی شدن را در اختیار بشر قرار نمی دهد. برای مطالعه بیشتر ر.ک:خاتمیت استاد مطهری ، شهید مطهریاسلام و مقتضیات زمان ، شهید مطهری ختم نبوت ، شهید مطهری .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه